Moddiy va protsessual huquq nima ?! Qanday farqi bor ?!
Shu darsliklar oʻquvchilarni toʻliq maʼlumot bermay qiynaydida. Huquq darsliklarida mavhum atamalar koʻp. Shulardan bugun moddiy va protsessual huquqlarni koʻrib chiqamiz.
8-sinf Huquq darsligi 18-mavzuda moddiy va protsessual huquq haqida gap ketgan. Ammo bu huquqlar haqida menimcha yetarli maʼlumot berilmagan. Har holda har safar shu mavzuga kelganda oʻquvchilar mendan qoʻshimcha izoh talab qilishadi.
Moddiy va protsessual huquq — bu ikki asosiy huquqiy tushuncha bo'lib, ularning o'ziga xos farqlari mavjud.
1. Moddiy huquq:
- Moddiy huquq (materiya huquqi) — bu qonunlar, qoidalar va me'yorlar to'plamidir, ular muayyan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Bu huquq sub'ektlarining (shaxslar, tashkilotlar) o'zaro huquqlari va majburiyatlarini belgilaydi.
- Masalan, jinoyat huquqi, mehnat huquqi, oila huquqi kabi moddiy qonunlar moddiy huquqqa kiradi.
2. Protsessual huquq:
- Protsessual huquq esa modda yoki ijtimoiy munosabatlarni himoya qilish uchun jarayonni belgilaydi. U qanday qilib qonunlarni qo'llash, sud jarayonlari va boshqa hukumat organlari orqali muammolarni hal qilish tartibini ko'rsatadi.
- Masalan, jinoyat protsessi yoki fuqarolik protsessini tartibga soluvchi qoidalar protsessual huquqqa kiradi.
Qisqa qilib aytganda, moddiy huquqlar konkret huquqlarni belgilab bersa, protsessual huquqlar bu huquqlardan qanday foydalanishimiz yoki himoya qilishimizni oʻrgatadi. Bularni oʻzaro farqlab olishimiz juda oson. Moddiy huquqning ham, protsessual huquqning asosiylari kodifikatsiya qilingan. Yaʼni Kodekslar ishlab chiqilgan. Moddiy huquqda Kodekslar koʻproq: Jinoyat kodeksi, Fuqarolik kodeksi, Oila Kodeksi, Mehnat kodeksi va h.k.
Protsessual huquqda esa kodekslar kam: Jinoyat Protsessual Kodeksi, Iqtisodiy protsessual Kodeks, Fuqarolik kodeksi va boshqalar.
Endi shular orasidan eng tushunarlisi misolida tushuntirsam: Jinoyat huquqida JK va JPK bor. JK-bu moddiy huquq. Yaʼni bu Kodeksda jinoyat nima, qaysi harakatlar jinoyat hisoblanadi va qanday jazolanadi, shular belgilangan.
JPK da esa JK aytilgan jinoyatlar uchun jazolar qanday qoʻllanilishi va qay tartibda belgilanishi yoritiladi. Misol uchun tergov, surishtiruv, himoya, guvohlik, sud jarayonlari JPK da belgilangan boʻladi. (Bundan tashqari jinoyatga oid yana bir Kodeks bor).
Umuman olganda, moddiy huquq muayyan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solsa, protsessual huquq esa bu munosabatlarni qanday hal qilish tartibini belgilaydi. Moddiy va protsessual huquq bir-birini to'ldiradi va birgalikda jamiyatda adolatli tizimni ta'minlaydi.
© Bekzod Chorshanbiyev
↗️ Barcha abituriyentlarga ushbu postni yuborib qoʻying.
👉 @huquqiyformat
Shu darsliklar oʻquvchilarni toʻliq maʼlumot bermay qiynaydida. Huquq darsliklarida mavhum atamalar koʻp. Shulardan bugun moddiy va protsessual huquqlarni koʻrib chiqamiz.
8-sinf Huquq darsligi 18-mavzuda moddiy va protsessual huquq haqida gap ketgan. Ammo bu huquqlar haqida menimcha yetarli maʼlumot berilmagan. Har holda har safar shu mavzuga kelganda oʻquvchilar mendan qoʻshimcha izoh talab qilishadi.
Moddiy va protsessual huquq — bu ikki asosiy huquqiy tushuncha bo'lib, ularning o'ziga xos farqlari mavjud.
1. Moddiy huquq:
- Moddiy huquq (materiya huquqi) — bu qonunlar, qoidalar va me'yorlar to'plamidir, ular muayyan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Bu huquq sub'ektlarining (shaxslar, tashkilotlar) o'zaro huquqlari va majburiyatlarini belgilaydi.
- Masalan, jinoyat huquqi, mehnat huquqi, oila huquqi kabi moddiy qonunlar moddiy huquqqa kiradi.
2. Protsessual huquq:
- Protsessual huquq esa modda yoki ijtimoiy munosabatlarni himoya qilish uchun jarayonni belgilaydi. U qanday qilib qonunlarni qo'llash, sud jarayonlari va boshqa hukumat organlari orqali muammolarni hal qilish tartibini ko'rsatadi.
- Masalan, jinoyat protsessi yoki fuqarolik protsessini tartibga soluvchi qoidalar protsessual huquqqa kiradi.
Qisqa qilib aytganda, moddiy huquqlar konkret huquqlarni belgilab bersa, protsessual huquqlar bu huquqlardan qanday foydalanishimiz yoki himoya qilishimizni oʻrgatadi. Bularni oʻzaro farqlab olishimiz juda oson. Moddiy huquqning ham, protsessual huquqning asosiylari kodifikatsiya qilingan. Yaʼni Kodekslar ishlab chiqilgan. Moddiy huquqda Kodekslar koʻproq: Jinoyat kodeksi, Fuqarolik kodeksi, Oila Kodeksi, Mehnat kodeksi va h.k.
Protsessual huquqda esa kodekslar kam: Jinoyat Protsessual Kodeksi, Iqtisodiy protsessual Kodeks, Fuqarolik kodeksi va boshqalar.
Endi shular orasidan eng tushunarlisi misolida tushuntirsam: Jinoyat huquqida JK va JPK bor. JK-bu moddiy huquq. Yaʼni bu Kodeksda jinoyat nima, qaysi harakatlar jinoyat hisoblanadi va qanday jazolanadi, shular belgilangan.
JPK da esa JK aytilgan jinoyatlar uchun jazolar qanday qoʻllanilishi va qay tartibda belgilanishi yoritiladi. Misol uchun tergov, surishtiruv, himoya, guvohlik, sud jarayonlari JPK da belgilangan boʻladi. (Bundan tashqari jinoyatga oid yana bir Kodeks bor).
Umuman olganda, moddiy huquq muayyan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solsa, protsessual huquq esa bu munosabatlarni qanday hal qilish tartibini belgilaydi. Moddiy va protsessual huquq bir-birini to'ldiradi va birgalikda jamiyatda adolatli tizimni ta'minlaydi.
© Bekzod Chorshanbiyev
↗️ Barcha abituriyentlarga ushbu postni yuborib qoʻying.
👉 @huquqiyformat