Mavzu:Mabniy va Mo‘rob
Arab tilida so‘zlarning e’rob holati (so‘z oxirining o‘zgarishi yoki o‘zgarmasligi) asosiy grammatik tushunchalardan biridir. Ushbu xususiyatga ko‘ra, so‘zlar mabniy va mo‘rob turlariga bo‘linadi.
1⃣. Mabniy so‘zlar (المبني)
Mabniy so‘zlar nahv qoidalariga ko‘ra, ma’no yoki grammatik vazifadan qat’i nazar, oxirida o‘zgarish bo‘lmaydigan so‘zlardir.
Mabniy so‘zlarning asosiy xususiyatlari:
1. Doim bitta holatda qoladi, o‘zgaruvchan emas.
2. Mabniy bo‘lishi sababli, e’rob holatlari ularning oxiriga ta’sir qilmaydi.
Mabniy so‘zlar guruhlari:
1. Zomirlar (ضمائر): هو، هي، أنا، أنتَ، نحنُ
2. Harflar (حروف): من، في، على، لكن
3. Fe’llar:
Mo’ziy (ماضي): كتبَ، قرأَ
Amr (أمر): اكتبْ، اقرأْ
Muzori’ (bir qismi): لم يكتبْ
2⃣. Mo‘rob so‘zlar (المعرب)
Mo‘rob so‘zlar esa vazifasi yoki kontekstdan kelib chiqib, oxiri o‘zgaradigan so‘zlardir. Bu o‘zgarish e’rob (رفع, نصب, جر, جزم) deb ataladi.
Mo‘rob so‘zlarning asosiy xususiyatlari:
1. So‘z oxiri vazifaga qarab o‘zgaradi.
2. Mo‘rob bo‘lgan so‘zlarning o‘zgarishi, asosan, ism va muzori’ fe’lda uchraydi.
Mo‘rob so‘zlar guruhlari:
1. Ismlar: محمدٌ، الكتابَ، المسجدِ
2. Muzori’ fe’llar: يكتبُ، لن يكتبَ، لم يكتبْ
E’rob holatlari (حالات الإعراب):
1⃣. Raf’ (رفع):
Ismlarda: مُحَمَّدٌ (marfu’).
Muzori’ fe’lda: يَكْتُبُ (marfu’).
2⃣. Nasb (نصب):
Ismlarda: مُحَمَّدًا (mansub).
Muzori’ fe’lda: لَنْ يَكْتُبَ (mansub).
3⃣. Jar (جرّ):
Ismlarda: مَرَرْتُ بِمُحَمَّدٍ (majrur).
Fe’llarda jar bo‘lmaydi.
4⃣. Jazm (جزم):
Faqat muzori’ fe’llarda uchraydi: لَمْ يَكْتُبْ (majzum).
📝Amaliy mashqlar
1. Quyidagi jumlada mabniy va mo‘rob so‘zlarni ajratib yozing:
جاءَ الطالبُ إلى المدرسةِ
2. Mabniy so‘zlardan har bir guruhga 3 ta misol yozing:
Zamirlar: ..., ..., ...
Harflar: ..., ..., ...
Fe’llar: ..., ..., ...
🔹Xulosa
Mabniy va mo‘rob mavzusini yaxshi tushunish arab tilida grammatik tahlil qilish ko‘nikmasini oshiradi. Mashqlarni bajarib, bu bilimni mustahkamlash tavsiya etiladi.
Arab tilida so‘zlarning e’rob holati (so‘z oxirining o‘zgarishi yoki o‘zgarmasligi) asosiy grammatik tushunchalardan biridir. Ushbu xususiyatga ko‘ra, so‘zlar mabniy va mo‘rob turlariga bo‘linadi.
1⃣. Mabniy so‘zlar (المبني)
Mabniy so‘zlar nahv qoidalariga ko‘ra, ma’no yoki grammatik vazifadan qat’i nazar, oxirida o‘zgarish bo‘lmaydigan so‘zlardir.
Mabniy so‘zlarning asosiy xususiyatlari:
1. Doim bitta holatda qoladi, o‘zgaruvchan emas.
2. Mabniy bo‘lishi sababli, e’rob holatlari ularning oxiriga ta’sir qilmaydi.
Mabniy so‘zlar guruhlari:
1. Zomirlar (ضمائر): هو، هي، أنا، أنتَ، نحنُ
2. Harflar (حروف): من، في، على، لكن
3. Fe’llar:
Mo’ziy (ماضي): كتبَ، قرأَ
Amr (أمر): اكتبْ، اقرأْ
Muzori’ (bir qismi): لم يكتبْ
2⃣. Mo‘rob so‘zlar (المعرب)
Mo‘rob so‘zlar esa vazifasi yoki kontekstdan kelib chiqib, oxiri o‘zgaradigan so‘zlardir. Bu o‘zgarish e’rob (رفع, نصب, جر, جزم) deb ataladi.
Mo‘rob so‘zlarning asosiy xususiyatlari:
1. So‘z oxiri vazifaga qarab o‘zgaradi.
2. Mo‘rob bo‘lgan so‘zlarning o‘zgarishi, asosan, ism va muzori’ fe’lda uchraydi.
Mo‘rob so‘zlar guruhlari:
1. Ismlar: محمدٌ، الكتابَ، المسجدِ
2. Muzori’ fe’llar: يكتبُ، لن يكتبَ، لم يكتبْ
E’rob holatlari (حالات الإعراب):
1⃣. Raf’ (رفع):
Ismlarda: مُحَمَّدٌ (marfu’).
Muzori’ fe’lda: يَكْتُبُ (marfu’).
2⃣. Nasb (نصب):
Ismlarda: مُحَمَّدًا (mansub).
Muzori’ fe’lda: لَنْ يَكْتُبَ (mansub).
3⃣. Jar (جرّ):
Ismlarda: مَرَرْتُ بِمُحَمَّدٍ (majrur).
Fe’llarda jar bo‘lmaydi.
4⃣. Jazm (جزم):
Faqat muzori’ fe’llarda uchraydi: لَمْ يَكْتُبْ (majzum).
📝Amaliy mashqlar
1. Quyidagi jumlada mabniy va mo‘rob so‘zlarni ajratib yozing:
جاءَ الطالبُ إلى المدرسةِ
2. Mabniy so‘zlardan har bir guruhga 3 ta misol yozing:
Zamirlar: ..., ..., ...
Harflar: ..., ..., ...
Fe’llar: ..., ..., ...
🔹Xulosa
Mabniy va mo‘rob mavzusini yaxshi tushunish arab tilida grammatik tahlil qilish ko‘nikmasini oshiradi. Mashqlarni bajarib, bu bilimni mustahkamlash tavsiya etiladi.