Yurtimizda xitoylik investorlar va tadbirkorlar kundan kunga ko‘payib borayotgani hammaga ayon. Ayrimlar bu holatni iqtisodiy rivojlanish deb bilsa, boshqalar bu jarayonda katta xavf koʻrayotgani ham bor gap. Bu iddaolar qanchalik asosli? Haqiqatan ham Xitoy bizni oʻziga qaram qilib qoʻyishi mumkinmi? Xitoy bugungi kunda dunyoning eng qudratli iqtisodiy davlatlaridan biri hisoblanadi. Xitoy harbiy yo‘l bilan emas, iqtisodiy va moliyaviy ta’sir orqali ko‘plab davlatlarni o‘ziga bog‘lab qo‘yayotgani ham haqiqat. Ayniqsa, “Bir kamar – bir yo‘l” tashabbusi doirasida Xitoy milliardlab dollar kredit ajratib, infratuzilma loyihalariga sarmoya kiritmoqda. Chetdan qaraganda bu taraqqiyot uchun katta imkoniyatday ko‘rinsa-da, aslida ba’zi mamlakatlar ushbu “yordam” evaziga o‘z iqtisodiy va siyosiy mustaqilligidan mahrum ham bo‘lib qolayapti. Xitoyning bunday strategiyasi “qarz tuzog‘i diplomatiyasi” deb ataladi. Ya’ni, bir davlatga juda katta kreditlar ajratadi, keyin esa bu qarzlarni to‘lash imkonsiz bo‘lib qoladi. Natijada, Xitoy o‘z pullarini qaytarish uchun ushbu mamlakatning muhim infratuzilma obyektlarini, yerlarini yoki tabiiy resurslarini egallaydi. Hech kimga sir emaski, O‘zbekiston ham Xitoydan katta miqdorda kreditlar olyapti. Agar shu jarayon puxta nazorat qilinmasa, biz ham shu tuzoqqa tushib qolishimiz hech gap emas. Chunki bizdan avval allaqachon Xitoy “moliyaviy qopqoniga” tushgan davlatlar bor. Masalan, Shri-Lanka Xitoydan ulkan miqdorda kredit olib, Hambantota portini quradi. Ammo qarzini vaqtida to‘lay olmagach, 2017-yilda portni 99 yilga Xitoyga topshirishga majbur bo‘ladi. Bu voqea “qarz tuzog‘i diplomatiyasi”ning eng yaqqol misollaridan biri deyish mumkin. Afrikaning strategik nuqtasida joylashgan Jibuti Xitoydan yirik kreditlar olgan va infratuzilmasini rivojlantirgan. Natijada, 2017-yilda Xitoy Jibutida o‘zining birinchi xorijdagi harbiy bazasini ochadi. Bugungi kunda Jibutidagi eng muhim transport va harbiy yo‘llar Xitoy nazoratida. Laos ham Xitoydan katta kredit olib, GESlar quradi. Lekin qarzlarni qaytara olmaganidan so‘ng, mamlakatning elektr tarmoqlari Xitoy kompaniyalari nazoratiga o‘tadi. Maldiv orollari ham Xitoy sarmoyalariga tayanib, turizm sohasini rivojlantiradi. Lekin ortiqcha kreditlar tufayli orollarning bir qismi va turizm infratuzilmasi Xitoy kompaniyalari tomonidan boshqariladigan hududga aylanadi. Pokiston Xitoyning eng yirik loyihalaridan biri – “Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagi” doirasida 60 milliard dollarga yaqin kredit oladi. Bugungi kunda Pokistonning energetika, transport va infratuzilma sektorlarining katta qismi Xitoyga bog‘liq. Ayrim mutaxassislar Pokiston mustaqil qaror qabul qilish imkoniyatini yo‘qotayotganini ham ta’kidlaydi. Uzoqqa bormaylik, yon qoʻshnimiz Tojikiston 2011-yilda Xitoydan olgan qarzlarini yopish uchun 1,100 kvadrat kilometr hududini Xitoyga topshirishga majbur bo‘lgan. Bu Markaziy Osiyo davlatlari orasida Xitoy bosimi ostida yeridan voz kechgan birinchi davlat hisoblanadi. Ko‘rib turganingizdek, Xitoydan katta kredit olib, uni qaytara olmagan davlatlar koʻp va ularning barchasi jiddiy iqtisodiy va siyosiy muammolarga duch kelgan. Biroq shuni ham tan olish kerakki, Xitoy bilan hamkorlikning ijobiy tomonlari ham koʻp albatta. Investitsiyalar, texnologiyalar, ishlab chiqarish imkoniyatlari – bularning barchasi mamlakat taraqqiyoti uchun juda muhim. Xitoy bilan hamkorlik qilgan davlatlar orasida muvaffaqiyatli misollar ham koʻp. Masalan, Malayziya va Indoneziya Xitoy investitsiyalaridan oqilona foydalangan holda, milliy manfaatlarini himoya qilgan. Ular Xitoyga strategik infratuzilmalarini topshirmagan, chet el ishchilarining kirib kelishini qat’iy tartibga solgan va mahalliy biznesni himoya qilgan. Agar O‘zbekiston ham uzoqni ko‘rib, oqilona harakat qilsa, “qarz tuzog‘i” diplomatiyasiga tushib qolmaydi. Lekin, bu jarayonga beparvolik bilan yondashilsa, bugun Xitoy bilan imzolangan kelishuvlar ertaga bizning milliy manfaatlarimizga tahdid solmasligiga hech kim kafolat bera olmaydi.