Dunyodagi hamma narsa bir-biriga bog‘liq. Har bir hodisa, har bir tasodif, hatto eng oddiy ko‘ringan qarorlar ham ulkan voqealarga olib kelishi mumkin. Fan buni "kapalak effekti" deb ataydi – ya’ni oddiy bir harakat, masalan, bir joyda kapalak qanot qoqishi, boshqa joyda dovulga sabab bo‘lishi mumkin. Ba’zida bir marta qilingan kichik harakat butun tarixni o‘zgartirib yuboradi. Bu nafaqat siyosatda, balki ilm-fan, san’at va kundalik hayotimizda ham ishlaydi. Masalan, tasavvur qiling, Adolf Gitler rassom bo‘lishni orzu qilgan va ikki marta Vena San’at akademiyasiga hujjat topshirgan. Agar u imtihondan o‘tganida, ehtimol, Ikkinchi jahon urushi bo‘lmagan bo‘lardi. U buyuk siyosatchi emas, balki oddiy rassom bo‘lishi mumkin edi. O‘ylab qarang-a, bitta imtihon natijasi butun dunyoni urushga olib kelgan! Yana bir hayratlanarli bog‘liqlik, agar AQShning 16-prezidenti Avraam Linkoln teatrga bormaganida, ehtimol, u uzoq yashagan va Amerika tarixini boshqacha yo‘naltirgan bo‘lardi. Eng qizig‘i, uni o‘ldirgan Jon Uilks But unga qadar ham necha bor unga juda yaqin kelgan, lekin o‘sha kuni teatrda tasodifan omadi kelgan va fursatdan unumli foydalanib qolgan. Siyosat shunchalik nozik iplar bilan bog‘langanki, xatto birgina qaror butun millatning taqdirini belgilab yuborishi mumkin. Bir kishining o‘limi butun dunyoni o‘zgartirishi mumkinligini tasavvur qila olasizmi? 1914-yilda Gavrilo Prinsip ismli serb yigitining otgan bir necha o‘qi Avstriya-Vengriya valiahdining o‘limiga sabab bo‘ladi. Bu voqea esa Birinchi jahon urushining boshlanishiga turtki bergan. Urush natijasida dunyo xaritasi o‘zgaradi, imperiyalar qulaydi, keyinroq Ikkinchi jahon urushi, Sovuq urush va butun global siyosiy tizim yuzaga keldi. Ilm-fanda ham shunday. 1928-yilda Aleksandr Fleming o‘z laboratoriyasini tartibga keltirmaganida, ehtimol, penitsillin kashf qilinmagan bo‘lardi. U tasodifan qolib ketgan bakteriya namunasida mog‘or o‘sib, bakteriyalarni yo‘q qilayotganini ko‘radi va shu orqali antibiotiklar davri boshlanadi. Agar u o‘sha kuni, laboratoriyasini yaxshilab tozalaganida, ehtimol, millionlab odamlar infeksiyalardan vafot etgan bo‘lardi. 1970-yillarda Bill Geyts Garvard universitetida tahsil olayotganda o‘qishni tashlab, o‘zining kichik loyihasiga – Microsoft kompaniyasiga asos soladi. Agar u universitetni davom ettirganida, bugungi kompyuter sanoati qanaqa bo‘lardi? Xuddi shunday, Stiv Jobs 1970-yillarda kaligrafiya darsiga bormaganida, bugungi kompyuter shriftlari va interfeyslari butunlay boshqacha bo‘lgan bo‘lardi. U Apple’ni yaratganida, shu san’at darslarida o‘rgangan estetik prinsiplardan foydalangan. Ehtimol, hozir foydalanayotgan qurilmangiz Jobsning o‘sha qarori natijasidir. Hatto kunlik oddiy harakatlar ham butunlay kutilmagan natijalarga olib kelishi mumkin. Ko‘plab mashhur insonlar o‘z yo‘llarini tasodifiy uchrashuvlar yoki tanishuvlar tufayli topishgan. Masalan, Jorj Lukas va Stiven Spilberg tasodifan do‘stlashib qolishmaganida, ehtimol, “Yulduzlar jangi” yoki “Indiana Jons” filmlari dunyoga kelmagan bo‘lardi. Bu kabi bog‘liqliklarni istalgan joyda uchratish mumkin. Hatto siz hozir o‘qiyotgan ushbu matn ham hayotingizga qandaydir ta’sir qilishi mumkin. Ehtimol, siz yangi g‘oya ustida ishlayapsiz yoki o‘zingiz ham qandaydir muhim qarorni qabul qilmoqdasiz? Kim biladi, bugungi oddiy bir qaroringiz kelajakda qanday ulkan natijalar berishini! Hayot – bu doimiy sir, u har kuni biz kutmagan yo‘nalishda shakllanib boraveradi.