🔍Ona tilida uslubiy xatolar deganda, nutqning mantiqiy, grammatik va uslubiy jihatdan to'g'ri bo'lmagan tarzda tuzilgan qismlari tushuniladi. Bu xatolar nutqning mazmunini buzadi yoki uni tushunishni qiyinlashtiradi. Quyida ona tilida uchraydigan uslubiy xatolar va ularga misollar keltiriladi:
1. Mantiqiy uyg'unlikning buzilishi
📎Nutqdagi jumlalar bir-biriga mantiqiy bog'lanmaganda sodir bo'ladi.
❎Xato:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman. Bugun havo sovuq bo'ldi."
Bu jumlalar bir-biriga bog'liq emas va mantiqiy izchillik yo'q.
✅To'g'ri variant:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman, chunki u fikr doiramni kengaytiradi."
2. Matn uslubiga mos kelmaslik
📎Matnning janri yoki uslubiga mos bo'lmagan so'zlar yoki iboralar ishlatiladi.
❎Xato:
"Ilmiy maqolalarda bizga rosa yoqqan narsalar haqida gapirib beramiz."
Bu jumlada "rosa yoqqan" so'z birikmasi ilmiy uslubga mos emas.
✅To'g'ri variant:
"Ilmiy maqolalarda bizga qiziqarli tuyulgan masalalar yoritiladi."
3. Takroriylik (tavtologiya)
📎Bir xil ma'no anglatadigan so'zlar yoki iboralarning takrorlanishi.
❎Xato:
"Men bu gapni o'zim shaxsan aytib berdim."
Bu yerda "o'zim" va "shaxsan" so'zlari bir xil ma'no beradi.
✅To'g'ri variant:
"Men bu gapni o'zim aytib berdim."
4. Qismlarning noaniqligi (noma'lum subyekt)
📎Jumlada kim yoki nima haqida gap ketayotgani tushunarsiz bo'lib qoladi.
❎Xato:
"U yerda ishlar yaxshi bo'lyapti."
Bu yerda "u" deganda nima yoki kim nazarda tutilgani aniq emas.
✅To'g'ri variant:
"Kompaniyada ishlar yaxshi bo'lyapti."
5. Uslubiy nomutanosiblik
📎Nutqda bir-biriga mos kelmaydigan uslubdagi iboralarning birgalikda ishlatilishi.
❎Xato:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan zo'r mavzularni muhokama qilamiz."
Bu yerda rasmiy nutqda "zo'r" so'zini ishlatish noqulay.
✅To'g'ri variant:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan muhim mavzularni muhokama qilamiz."
6. Nutqning sun'iyligi yoki rasmiylashuvi
📎Oddiy va jonli nutq o'rniga haddan tashqari rasmiy iboralardan foydalanish.
❎Xato:
"Mazkur maktab o'quvchilari o'quv yili davomida ta'lim-tarbiya jarayonida faol ishtirok etdilar."
Bu jumla sun'iy ko'rinadi va qiyin tushuniladi.
✅To'g'ri variant:
"Bu maktab o'quvchilari o'quv yili davomida faol qatnashdilar."
7. Ma'lumotsizlik yoki noto'g'ri ma'lumot
📎Faktlarga mos kelmagan yoki to'g'ri ifodalanmagan gaplardan foydalanish.
❎Xato:
"Yer Quyosh atrofida bir kun ichida aylanadi."
Bu ilmiy jihatdan xato.
✅To'g'ri variant:
"Yer Quyosh atrofida bir yilda bir marta aylanadi."
Yuqoridagi misollar orqali uslubiy xatolarni aniqlash va to'g'rilashga yordam beruvchi qoidalarga e'tibor qaratish kerak. Toza va ravon nutq uchun mazkur xatolarni bartaraf etish muhim ahamiyatga ega.
1. Mantiqiy uyg'unlikning buzilishi
📎Nutqdagi jumlalar bir-biriga mantiqiy bog'lanmaganda sodir bo'ladi.
❎Xato:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman. Bugun havo sovuq bo'ldi."
Bu jumlalar bir-biriga bog'liq emas va mantiqiy izchillik yo'q.
✅To'g'ri variant:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman, chunki u fikr doiramni kengaytiradi."
2. Matn uslubiga mos kelmaslik
📎Matnning janri yoki uslubiga mos bo'lmagan so'zlar yoki iboralar ishlatiladi.
❎Xato:
"Ilmiy maqolalarda bizga rosa yoqqan narsalar haqida gapirib beramiz."
Bu jumlada "rosa yoqqan" so'z birikmasi ilmiy uslubga mos emas.
✅To'g'ri variant:
"Ilmiy maqolalarda bizga qiziqarli tuyulgan masalalar yoritiladi."
3. Takroriylik (tavtologiya)
📎Bir xil ma'no anglatadigan so'zlar yoki iboralarning takrorlanishi.
❎Xato:
"Men bu gapni o'zim shaxsan aytib berdim."
Bu yerda "o'zim" va "shaxsan" so'zlari bir xil ma'no beradi.
✅To'g'ri variant:
"Men bu gapni o'zim aytib berdim."
4. Qismlarning noaniqligi (noma'lum subyekt)
📎Jumlada kim yoki nima haqida gap ketayotgani tushunarsiz bo'lib qoladi.
❎Xato:
"U yerda ishlar yaxshi bo'lyapti."
Bu yerda "u" deganda nima yoki kim nazarda tutilgani aniq emas.
✅To'g'ri variant:
"Kompaniyada ishlar yaxshi bo'lyapti."
5. Uslubiy nomutanosiblik
📎Nutqda bir-biriga mos kelmaydigan uslubdagi iboralarning birgalikda ishlatilishi.
❎Xato:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan zo'r mavzularni muhokama qilamiz."
Bu yerda rasmiy nutqda "zo'r" so'zini ishlatish noqulay.
✅To'g'ri variant:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan muhim mavzularni muhokama qilamiz."
6. Nutqning sun'iyligi yoki rasmiylashuvi
📎Oddiy va jonli nutq o'rniga haddan tashqari rasmiy iboralardan foydalanish.
❎Xato:
"Mazkur maktab o'quvchilari o'quv yili davomida ta'lim-tarbiya jarayonida faol ishtirok etdilar."
Bu jumla sun'iy ko'rinadi va qiyin tushuniladi.
✅To'g'ri variant:
"Bu maktab o'quvchilari o'quv yili davomida faol qatnashdilar."
7. Ma'lumotsizlik yoki noto'g'ri ma'lumot
📎Faktlarga mos kelmagan yoki to'g'ri ifodalanmagan gaplardan foydalanish.
❎Xato:
"Yer Quyosh atrofida bir kun ichida aylanadi."
Bu ilmiy jihatdan xato.
✅To'g'ri variant:
"Yer Quyosh atrofida bir yilda bir marta aylanadi."
Yuqoridagi misollar orqali uslubiy xatolarni aniqlash va to'g'rilashga yordam beruvchi qoidalarga e'tibor qaratish kerak. Toza va ravon nutq uchun mazkur xatolarni bartaraf etish muhim ahamiyatga ega.