Mazkur she’rda lirik qahramonni hayajonlantirgan, uning cheksiz hayratlariga sabab bo‘lgan timsol bu Yorning go‘zalligi. “Seni kim chizdi, jonim?!” ritorik so‘roq gapi ayni Oliy Naqqoshga - Yaratganga ishora qilmoqda. Yaratganning yaratiqlaridan hayratlanish ham aslida insonlikning asosiy mezonlaridan biridir. Naqqoshning naqshidan hayrat tuyish san’atni yaxshi his etish, anglash belgisi. Yaratganning go‘zal naqshlarini anglash uchun esa ko‘ngilda Uning ishqi bo‘lmog‘i lozimdir, aslida. Alisher Navoiyning “Barchasi Ezid taolo sun naqqoshindadur” kabi hayratlariga hamohang tarzda bitilgan mazkur satrlar hayrati ishqning go‘zal tasviri hisoblanadi.
3.Ijtimoiy mavzular Mansurning she’rlarida bo‘rtib ko‘zga tashlanadi. Uning Muhammadali g‘afforovga bag‘ishlangan “Beshinchi musofir” she’ri shoirning ijtimoiy missiyasi haqidagi yirik planda yaratilgan kartinadir. She’r shimol tomonlarga ishlagani ketgan musofirlarning hayot tarzi haqidagi tasvirlar bilan boshlanadi. Tun cho‘kib, hamma uxlayotganda konteyner ichidagi shoir yigit ijod dardi bilan to‘lg‘ona boshlaydi:
Uyg‘ondi,
to‘lg‘ondi:
sog‘inch,
ilhom,
she’r.
Bu tun butun she’rdir –
ko‘ngil to‘q edi.
Oltiga uch metr vagon-konteyner
ichra undan bo‘lak shoir yo‘q edi.
Ushbu banddagi bu tun, butun kabi so‘zlar o‘yini zulmatni yoritayotgan chiroqni o‘quvchi ko‘z oldida namoyon qiladi. Ilhomning cho‘qqisida ijod qilayotgan shoir elektr uzilishlariga guvoh bo‘larkan, darhol qolgan to‘rt sherigini uyg‘otib, ularga she’r o‘qib beradi:
Temir boshpanani daqiqa sayin
ishg‘ol qilar ekan sovuq ayoz, qish,
to‘rtta hamxonasin uyg‘otib tayin,
she’r o‘qib berguvchi shoirga olqish!
Albatta, she’r ayozga bas kela olmasligini ta’kidlarkan, muallif shoiri bor vagondagi besh musofir kechasi bilan harakatda bo‘lgani sabab ayoz zahriga bas kelishganini takidlaydi. Ammo shoiri yo‘q boshqa vagondagi musofirlar esa sovuqdan muzlab vafot etishadi:
Ne chora bor, axir,
kim nima ham der,
barisi navqiron,
g‘ayir yo‘q edi,
lekin bu vagonda
uyg‘otib,
she’r-per
o‘qib beradigan shoir yo‘q edi.
Ayni shu nuqtada muallifning asl maqsadi voqeani shunchaki bayon etish emas, balki ushbu voqeiy she’r orqali shoirning insoniyat yashab qolishi uchun, o‘zligidan, jonidan judo bo‘lmasligi uchun naqadar zarur shaxs ekanligini ta’kidlashdir. Ushbu she’rdagi tirik qolgan besh musofir, vafot etgan musofirlar, konteyner, shoir, chiroq, ayoz - bularning bari ramz bo‘lib umumiy bir g‘oyani: shoirning insoniyat oldida burchi nihoyatda zalvarli ekanini isbotlaydi. Shoir chiroq kabi xalqini ayozlardan asramog‘i, ularni uyquga bosh qo‘yishlariga izn bermasdan, kerak bo‘lsa, majbuan bedor tutib, asramog‘i lozimligi “Beshinchi musofir” she’rining asosiy xulosalaridan biridir.
Hali ham sovuqdir shimol, do‘stlarim,
hali ham bir g‘aflat quvar erlarni...
Ayozda chiroqsiz qoldirma, Tangrim,
shoiri yo‘q konteynerlarni!
Xulosa qiladigan bo‘lsak, Mansur Jumayevning “Hazrati ishq” to‘plami Hazrati Ishqning yuksak ohangdagi tarannumi bo‘lgan she’riy guldastadir. “Hazrati ishq” – hayrati ishq! Shoirning umri uning she’rlari, munojotlari, maktublari, kitoblari orqali davom etaveradi. Muhammad Yusuf yozganiday:
O‘lsa, o‘zi o‘lar, so‘zi o‘lmaydi,
Hamisha barhayot nasl - shoirlar.
Haqiqiy shoirning qabri bo‘lmaydi,
Yurakka ko‘milar asl shoirlar!
3.Ijtimoiy mavzular Mansurning she’rlarida bo‘rtib ko‘zga tashlanadi. Uning Muhammadali g‘afforovga bag‘ishlangan “Beshinchi musofir” she’ri shoirning ijtimoiy missiyasi haqidagi yirik planda yaratilgan kartinadir. She’r shimol tomonlarga ishlagani ketgan musofirlarning hayot tarzi haqidagi tasvirlar bilan boshlanadi. Tun cho‘kib, hamma uxlayotganda konteyner ichidagi shoir yigit ijod dardi bilan to‘lg‘ona boshlaydi:
Uyg‘ondi,
to‘lg‘ondi:
sog‘inch,
ilhom,
she’r.
Bu tun butun she’rdir –
ko‘ngil to‘q edi.
Oltiga uch metr vagon-konteyner
ichra undan bo‘lak shoir yo‘q edi.
Ushbu banddagi bu tun, butun kabi so‘zlar o‘yini zulmatni yoritayotgan chiroqni o‘quvchi ko‘z oldida namoyon qiladi. Ilhomning cho‘qqisida ijod qilayotgan shoir elektr uzilishlariga guvoh bo‘larkan, darhol qolgan to‘rt sherigini uyg‘otib, ularga she’r o‘qib beradi:
Temir boshpanani daqiqa sayin
ishg‘ol qilar ekan sovuq ayoz, qish,
to‘rtta hamxonasin uyg‘otib tayin,
she’r o‘qib berguvchi shoirga olqish!
Albatta, she’r ayozga bas kela olmasligini ta’kidlarkan, muallif shoiri bor vagondagi besh musofir kechasi bilan harakatda bo‘lgani sabab ayoz zahriga bas kelishganini takidlaydi. Ammo shoiri yo‘q boshqa vagondagi musofirlar esa sovuqdan muzlab vafot etishadi:
Ne chora bor, axir,
kim nima ham der,
barisi navqiron,
g‘ayir yo‘q edi,
lekin bu vagonda
uyg‘otib,
she’r-per
o‘qib beradigan shoir yo‘q edi.
Ayni shu nuqtada muallifning asl maqsadi voqeani shunchaki bayon etish emas, balki ushbu voqeiy she’r orqali shoirning insoniyat yashab qolishi uchun, o‘zligidan, jonidan judo bo‘lmasligi uchun naqadar zarur shaxs ekanligini ta’kidlashdir. Ushbu she’rdagi tirik qolgan besh musofir, vafot etgan musofirlar, konteyner, shoir, chiroq, ayoz - bularning bari ramz bo‘lib umumiy bir g‘oyani: shoirning insoniyat oldida burchi nihoyatda zalvarli ekanini isbotlaydi. Shoir chiroq kabi xalqini ayozlardan asramog‘i, ularni uyquga bosh qo‘yishlariga izn bermasdan, kerak bo‘lsa, majbuan bedor tutib, asramog‘i lozimligi “Beshinchi musofir” she’rining asosiy xulosalaridan biridir.
Hali ham sovuqdir shimol, do‘stlarim,
hali ham bir g‘aflat quvar erlarni...
Ayozda chiroqsiz qoldirma, Tangrim,
shoiri yo‘q konteynerlarni!
Xulosa qiladigan bo‘lsak, Mansur Jumayevning “Hazrati ishq” to‘plami Hazrati Ishqning yuksak ohangdagi tarannumi bo‘lgan she’riy guldastadir. “Hazrati ishq” – hayrati ishq! Shoirning umri uning she’rlari, munojotlari, maktublari, kitoblari orqali davom etaveradi. Muhammad Yusuf yozganiday:
O‘lsa, o‘zi o‘lar, so‘zi o‘lmaydi,
Hamisha barhayot nasl - shoirlar.
Haqiqiy shoirning qabri bo‘lmaydi,
Yurakka ko‘milar asl shoirlar!