📌 Fashizm, Natsizm va shunga o‘xshash mafkuralar – tarixdagi avtoritar tizimlar
1️⃣ Fashizm (Benito Mussolini) – XX asr boshlarida Italiyada shakllangan totalitar mafkura bo‘lib, davlatning mutlaq ustunligi, millatchilik va harbiylashtirilgan jamiyatni targ‘ib qiladi. Fashizmda shaxs erkinliklari cheklangan, iqtisodiyot davlat nazoratiga olingan va muxolifat yo‘q qilingan.
🔹 Misol: Mussolini boshchiligidagi Italiya (1922-1943), aholining harbiy tartibda boshqarilishi va avtoritar davlat nazorati.
2️⃣ Natsizm (National Socialism) (Adolf Hitler) – Fashizmning nemischa versiyasi bo‘lib, irqchilik, millatchilik va antisemitizmni o‘z ichiga oladi. Natsistlar "Aryan ustunligi" g‘oyasini ilgari surib, Ikkinchi Jahon urushiga sabab bo‘lishgan.
🔹 Misol: Germaniya (1933-1945), antisemitik qonunlar, genotsid va urush siyosati.
3️⃣ Falangizm (José Antonio Primo de Rivera) – Ispaniyadagi fashistik mafkura bo‘lib, Katolik diniga asoslangan avtoritar boshqaruvni targ‘ib qiladi. Korporativ iqtisodiyot va kuchli millatchilik uning asosiy tamoyillari hisoblanadi.
🔹 Misol: General Franko boshchiligidagi Ispaniya (1939-1975), kuchli davlat nazorati va muxolifatga qarshi repressiya.
4️⃣ Klerikal fashizm (Jozef Tiso – Diniy mafkura bilan avtoritarizmni uyg‘unlashtirgan siyosiy tizim bo‘lib, Katolik cherkovining siyosatda faol rol o‘ynashini ta’minlaydi.
🔹 Misol: Slovakiya (1939-1945), yahudiylarga qarshi qonunlar va cherkov hukmronligi.
5️⃣ Strasserizm (Gregor Strasser, Otto Strasser) – Natsizmning iqtisodiy jihatdan sotsialistik versiyasi bo‘lib, kuchli davlat boshqaruvi va kapitalizmga qarshi kurash g‘oyalariga asoslanadi. Hitler bu mafkuraga qarshi chiqib, uning tarafdorlarini yo‘q qilgan.
🔹 Misol: Strasser birodarlarining mafkurasi, lekin Germaniya hukumatida amalga oshmagan.
6️⃣ Milliy sindikalizm (Ramiro Ledesma Ramos) – Fashizm va sotsializm elementlarini o‘z ichiga olgan mafkura bo‘lib, ishchilar sinfini milliy mafkura atrofida birlashtirishga qaratilgan.
🔹 Misol: Falanga harakati (Ispaniya), Franko tomonidan qisman amalga oshirilgan.
7️⃣ Peronizm (Justicialism) (Juan Perón) – Fashizm va ijtimoiy adolat g‘oyalarining aralashmasi bo‘lib, ishchilar huquqlarini himoya qilgan holda kuchli davlat boshqaruvini yoqlaydi.
🔹 Misol: Argentina (1946-1955, 1973-1974), populistik siyosat va milliylashtirish.
8️⃣ Milliy bolshevizm (Eduard Limonov, Nikolay Ustryalov) – Kommunistik iqtisodiyot va millatchilikni birlashtirgan mafkura bo‘lib, Rossiyada ekstremistik siyosiy guruhlar tomonidan ilgari surilgan.
🔹 Misol: Rossiya Milliy Bolshevik partiyasi (1990-yillar).
9️⃣ Neo-fashizm (Giorgio Almirante) – Urushdan keyin fashistik mafkuralarni yangi sharoitlarda qayta shakllantirishga uringan harakat. Ko‘pincha zamonaviy millatchilik va populizm bilan uyg‘unlashgan.
🔹 Misol: Italiya Ijtimoiy Harakati (1946-1995), kuchli davlat tarafdori.
🔟 Neo-natsizm (George Lincoln Rockwell) – Urushdan keyingi natsist mafkuralarini tiklashga uringan harakat bo‘lib, irqchilik va antisemitizm asosiy g‘oyalardan biri hisoblanadi.
🔹 Misol: Amerika Natsist partiyasi (1960-yillar), neonatsist harakatlar Yevropada ham mavjud.
1️⃣1️⃣ Uchinchi yo‘l (Third Positionism) (Roberto Fiore) – Fashizm, millatchilik va ijtimoiy adolatni o‘z ichiga olgan mafkura bo‘lib, kapitalizm va kommunizmga qarshi turadi.
🔹 Misol: Terza Posizione (Italiya), milliy-inqilobiy harakat.
1️⃣2️⃣ Korporativizm (Benito Mussolini) – Davlatning iqtisodiy hayotni butunlay nazorat qilish tamoyiliga asoslangan mafkura. Ishchilar va korxonalar davlat orqali boshqariladi.
🔹 Misol: Italiya fashistik iqtisodiyoti, korporativ davlat modeli.
Siyosatshunoslik...
1️⃣ Fashizm (Benito Mussolini) – XX asr boshlarida Italiyada shakllangan totalitar mafkura bo‘lib, davlatning mutlaq ustunligi, millatchilik va harbiylashtirilgan jamiyatni targ‘ib qiladi. Fashizmda shaxs erkinliklari cheklangan, iqtisodiyot davlat nazoratiga olingan va muxolifat yo‘q qilingan.
🔹 Misol: Mussolini boshchiligidagi Italiya (1922-1943), aholining harbiy tartibda boshqarilishi va avtoritar davlat nazorati.
2️⃣ Natsizm (National Socialism) (Adolf Hitler) – Fashizmning nemischa versiyasi bo‘lib, irqchilik, millatchilik va antisemitizmni o‘z ichiga oladi. Natsistlar "Aryan ustunligi" g‘oyasini ilgari surib, Ikkinchi Jahon urushiga sabab bo‘lishgan.
🔹 Misol: Germaniya (1933-1945), antisemitik qonunlar, genotsid va urush siyosati.
3️⃣ Falangizm (José Antonio Primo de Rivera) – Ispaniyadagi fashistik mafkura bo‘lib, Katolik diniga asoslangan avtoritar boshqaruvni targ‘ib qiladi. Korporativ iqtisodiyot va kuchli millatchilik uning asosiy tamoyillari hisoblanadi.
🔹 Misol: General Franko boshchiligidagi Ispaniya (1939-1975), kuchli davlat nazorati va muxolifatga qarshi repressiya.
4️⃣ Klerikal fashizm (Jozef Tiso – Diniy mafkura bilan avtoritarizmni uyg‘unlashtirgan siyosiy tizim bo‘lib, Katolik cherkovining siyosatda faol rol o‘ynashini ta’minlaydi.
🔹 Misol: Slovakiya (1939-1945), yahudiylarga qarshi qonunlar va cherkov hukmronligi.
5️⃣ Strasserizm (Gregor Strasser, Otto Strasser) – Natsizmning iqtisodiy jihatdan sotsialistik versiyasi bo‘lib, kuchli davlat boshqaruvi va kapitalizmga qarshi kurash g‘oyalariga asoslanadi. Hitler bu mafkuraga qarshi chiqib, uning tarafdorlarini yo‘q qilgan.
🔹 Misol: Strasser birodarlarining mafkurasi, lekin Germaniya hukumatida amalga oshmagan.
6️⃣ Milliy sindikalizm (Ramiro Ledesma Ramos) – Fashizm va sotsializm elementlarini o‘z ichiga olgan mafkura bo‘lib, ishchilar sinfini milliy mafkura atrofida birlashtirishga qaratilgan.
🔹 Misol: Falanga harakati (Ispaniya), Franko tomonidan qisman amalga oshirilgan.
7️⃣ Peronizm (Justicialism) (Juan Perón) – Fashizm va ijtimoiy adolat g‘oyalarining aralashmasi bo‘lib, ishchilar huquqlarini himoya qilgan holda kuchli davlat boshqaruvini yoqlaydi.
🔹 Misol: Argentina (1946-1955, 1973-1974), populistik siyosat va milliylashtirish.
8️⃣ Milliy bolshevizm (Eduard Limonov, Nikolay Ustryalov) – Kommunistik iqtisodiyot va millatchilikni birlashtirgan mafkura bo‘lib, Rossiyada ekstremistik siyosiy guruhlar tomonidan ilgari surilgan.
🔹 Misol: Rossiya Milliy Bolshevik partiyasi (1990-yillar).
9️⃣ Neo-fashizm (Giorgio Almirante) – Urushdan keyin fashistik mafkuralarni yangi sharoitlarda qayta shakllantirishga uringan harakat. Ko‘pincha zamonaviy millatchilik va populizm bilan uyg‘unlashgan.
🔹 Misol: Italiya Ijtimoiy Harakati (1946-1995), kuchli davlat tarafdori.
🔟 Neo-natsizm (George Lincoln Rockwell) – Urushdan keyingi natsist mafkuralarini tiklashga uringan harakat bo‘lib, irqchilik va antisemitizm asosiy g‘oyalardan biri hisoblanadi.
🔹 Misol: Amerika Natsist partiyasi (1960-yillar), neonatsist harakatlar Yevropada ham mavjud.
1️⃣1️⃣ Uchinchi yo‘l (Third Positionism) (Roberto Fiore) – Fashizm, millatchilik va ijtimoiy adolatni o‘z ichiga olgan mafkura bo‘lib, kapitalizm va kommunizmga qarshi turadi.
🔹 Misol: Terza Posizione (Italiya), milliy-inqilobiy harakat.
1️⃣2️⃣ Korporativizm (Benito Mussolini) – Davlatning iqtisodiy hayotni butunlay nazorat qilish tamoyiliga asoslangan mafkura. Ishchilar va korxonalar davlat orqali boshqariladi.
🔹 Misol: Italiya fashistik iqtisodiyoti, korporativ davlat modeli.
Siyosatshunoslik...