Markaziy Osiyoda tasavvuf va vino: taqiqlangan ichimlikdan ilohiy ramzgacha
O‘rta asrlarda Markaziy Osiyoda harom tushunchasi butun islom olamidagi kabi qabul qilinmagan: tasavvuf ahli bu taqiqlangan ichimlikni ilohiy haqiqatni anglashning eng chuqur ramzlaridan biriga aylantirdi.
XVI asrda Buxoro va Samarqand ko‘chalarida qo‘lida sharob idishini ko‘targan mast kishilarni uchratish odatiy hol edi. Hozirgi Samarqandning Pul-i Safed hududida vino do‘koni faoliyat yuritgan bo‘lib, u yerga adabiyot ahli yig‘ilgan. Hatto Shayboniylar sulolasi hukmdorlari ham vino ichishga qiziqqan – zamondosh tarixchilar Toshkent hokimi Baroqxon aynan shu odati tufayli vafot etganini yozgan. O‘sha paytlarda Samarqandda bunday do‘konlar yetarlicha ko‘p bo‘lgan.
Markaziy Osiyo tasavvuf shoirlari uchun vino shunchaki ichimlik emas, balki ilohiy haqiqatni aks ettiruvchi ramz edi. Bunday timsollar faqat O‘zbekistondagina emas, balki boshqa mintaqalarda ham tarqalgan edi. Masalan, XVII asrda Sharqiy Turkistonda yashagan Naqshbandiya tariqati yetakchisi Ofoqxo‘ja mayxonani bu dunyoning o‘tkinchi tabiatining timsoli deb hisoblagan.
Bu obrazlardan X-XI asr fors shoiri Umar Xayyom ham keng foydalangan. Uning mashhur ruboiylaridan biri:
⏪Mastni ta’na qilma, ichmasang sog’ar,
G’iybat — doston qilma, bo’lma hiylagar
Kekkaya ko’rma hech may ichmayman deb,
Sening qilmishlaring bundan beshbattar.
May ichsa gado ham sulton bo’ladi,
Tulki ichsa, sheri g’oron bo’ladi,
Yosh ichsa keksalik sharafin quchar,
Keksa ichsa yoshu chaqqon bo’ladi.⏩
Vino – faqat metafora
Biroq, Markaziy Osiyo musulmonlar uchun "Sharqiy Vegas" ham bo‘lmagan – bu yerda mahalliy an’analar va shar’iy qonunlar o‘rtasida muvozanatli yondashuv shakllangan. 1558 yilda ingliz sayyohi Antoni Jenkinson ayrim hollarda ichuvchilar kaltaklanib, bozor bo‘ylab sharmanda qilingani haqida yozgan.
XVI asrda yashagan olim Murtiyi Samarqandiy esa vino ichish odatini tark etish uchun maxsus usul tavsiya qilgan: u Qur'onning “Mo‘minlar” surasini qo‘lda ko‘chirib, bo‘yniga osib yurishni maslahat bergan. Bu jismoniy mastlik va ruhiy jazavaning farqini ko‘rsatadigan usul sifatida talqin qilingan.
Suratda: Mug‘ul miniatyurasi (taxminan 1600-yil), unda fors shoiri Hofiz Sheroziy o‘z she’rlarini o‘qiyotgani tasvirlangan.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
O‘rta asrlarda Markaziy Osiyoda harom tushunchasi butun islom olamidagi kabi qabul qilinmagan: tasavvuf ahli bu taqiqlangan ichimlikni ilohiy haqiqatni anglashning eng chuqur ramzlaridan biriga aylantirdi.
XVI asrda Buxoro va Samarqand ko‘chalarida qo‘lida sharob idishini ko‘targan mast kishilarni uchratish odatiy hol edi. Hozirgi Samarqandning Pul-i Safed hududida vino do‘koni faoliyat yuritgan bo‘lib, u yerga adabiyot ahli yig‘ilgan. Hatto Shayboniylar sulolasi hukmdorlari ham vino ichishga qiziqqan – zamondosh tarixchilar Toshkent hokimi Baroqxon aynan shu odati tufayli vafot etganini yozgan. O‘sha paytlarda Samarqandda bunday do‘konlar yetarlicha ko‘p bo‘lgan.
Markaziy Osiyo tasavvuf shoirlari uchun vino shunchaki ichimlik emas, balki ilohiy haqiqatni aks ettiruvchi ramz edi. Bunday timsollar faqat O‘zbekistondagina emas, balki boshqa mintaqalarda ham tarqalgan edi. Masalan, XVII asrda Sharqiy Turkistonda yashagan Naqshbandiya tariqati yetakchisi Ofoqxo‘ja mayxonani bu dunyoning o‘tkinchi tabiatining timsoli deb hisoblagan.
Bu obrazlardan X-XI asr fors shoiri Umar Xayyom ham keng foydalangan. Uning mashhur ruboiylaridan biri:
⏪Mastni ta’na qilma, ichmasang sog’ar,
G’iybat — doston qilma, bo’lma hiylagar
Kekkaya ko’rma hech may ichmayman deb,
Sening qilmishlaring bundan beshbattar.
May ichsa gado ham sulton bo’ladi,
Tulki ichsa, sheri g’oron bo’ladi,
Yosh ichsa keksalik sharafin quchar,
Keksa ichsa yoshu chaqqon bo’ladi.⏩
Vino – faqat metafora
Biroq, Markaziy Osiyo musulmonlar uchun "Sharqiy Vegas" ham bo‘lmagan – bu yerda mahalliy an’analar va shar’iy qonunlar o‘rtasida muvozanatli yondashuv shakllangan. 1558 yilda ingliz sayyohi Antoni Jenkinson ayrim hollarda ichuvchilar kaltaklanib, bozor bo‘ylab sharmanda qilingani haqida yozgan.
XVI asrda yashagan olim Murtiyi Samarqandiy esa vino ichish odatini tark etish uchun maxsus usul tavsiya qilgan: u Qur'onning “Mo‘minlar” surasini qo‘lda ko‘chirib, bo‘yniga osib yurishni maslahat bergan. Bu jismoniy mastlik va ruhiy jazavaning farqini ko‘rsatadigan usul sifatida talqin qilingan.
Suratda: Mug‘ul miniatyurasi (taxminan 1600-yil), unda fors shoiri Hofiz Sheroziy o‘z she’rlarini o‘qiyotgani tasvirlangan.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi