ABDULLA ORIPOV FENOMENI
uni anglash va anglatishga yangicha yondashuv
Ikkinchi maqola
Atoqli ijodkor Abdusaid Ko‘chimov qalamiga mansub “Men shoirman, istasangiz shu...” badiasining muhim fazilati Abdulla Oripovning ijodkor sifatidagi obrazi yorqin ifodalanganidir. Badiada mana bunday yoziladi: “Xalqimizda, adabiyotimizda milliy tuyg‘uni qayta uyg‘otgan betakror va betimsol iste’dod sohibining so‘zlari fikr-u xayolimni sehrlab qo‘ygan edi. U kishining lutfidagi falsafa, so‘zlaridagi obrazlar, timsollar... Qayerdan olar ekan? Qachon o‘qib chiqdi ekan buncha kitoblarni?” Bu savollarga shoirning o‘z so‘zlaridan javob topadi. Ibn Sino, Beruniy, Spinoza, Galvitsiy kabi Sharq-u G‘arbning buyuk mutafakkirlari asarlaridan o‘zligini tanigani, turli oliy o‘quv yurtlarida ta’lim olgan akalari yiqqan kitoblarni obdan o‘qib chiqqani, yoshligidan o‘n minglab baytlarni yod bilgani, yo‘qolgan dostonining har bir so‘zini jurnal uchun qayta boshdan tiklab bergani...
Badia muallifi Abdulla Oripovning ijod konsepsiyasi asosini belgilaydigan qarashlarini noyob injular kabi teradi. Ular bizni ulug‘ zamondoshimizning beqiyos adabiy-estetik olami bilan yaqindan tanishtiradi. Tabiiyki, ijod dunyosi sir-sinoatga boy. Unda aniq qoidalarni joriy etish mahol. Lekin shoir qarashlari bilan bahslashish qiyin. Ular barcha davr ijodkorlari uchun saboq bo‘la olgulik. Jumladan, shoir fikricha: “Har kim ijod qilaversin-u, ammo bemalol, beo‘rin da’volar qilmasin. Uquvsizligini uslub deb bilmasin. Yana bir narsa shuki, odam qisqa umrini tajribalarga isrof qilib qo‘ymasligi kerak. Shuningdek, she’r krassvord ham emas. Sun’iylik, so‘zga hurmatsizlik – gunohi azim. To‘g‘ri, Yevropa she’riyatida ba’zan rebuschilik, shakliy mahdudlik, chinakam mahorat emas, mahoratbozlik uchraydi. Lekin ularning aqli butun shoirlari doimo Sharqdan sharqona ruhiy teranlikni o‘rganib kelayotganini esdan chiqarmaylik... Eng qoyil qoladigan yeri shundaki, Navoiy-u Boburlar she’rni krossvord qilgan emas”. Ta’kidlash joizki, ulug‘ shoirning milliy adabiy-estetik tafakkurga mezon bo‘lishga loyiq bu kabi qarashlari alohida tadqiq qilinishi zarur.
Badiada Abdulla Oripovning nafaqat benazir shoir, balki she’rni badiiy so‘zning yuksak talablari darajasida o‘qiy oladigan betimsol notiq ekani ham ta’sirli suvratlangan. Masalan, ulug‘ shoir zamonamizning turli yoshdagi bir qancha iste’dodli ijodkorlaridan “O‘zing Alp To‘ng‘asan yoki Tutanxamon, eslayolmassan...” satri bilan boshlanuvchi g‘azalini o‘qishni so‘raydi. Ulardan hech biri bu ishni talab darajasida uddalay olmagach, sehrli ovoz bilan o‘zi o‘qib beradi. “Turli doiralarda, uchrashuvlarda Abdulla aka she’r o‘qiganini ko‘p ko‘rgandim. Ammo hozirgidek jo‘shib o‘qishini, Xudo haqqi, birinchi ko‘rishim! – deb yozadi Abdusaid Ko‘chimov. – Uning o‘ktam va mag‘rur ovozi satrdan-satrga o‘tgan sayin ko‘tarilib: yollari yelkandek hilpirab, zaminni zir titratgan ko‘yi baland tepaliklar sari o‘qday uchib borayotgan arslon na’rasi yanglig‘ yuraklarda g‘ulu qo‘zg‘ardi. Na’raning zarbi-zalvoridan go‘yo tog‘lar tebrandi, osmono‘par qoyalar terakdek chayqaldi, asriy jimlikka ko‘milib yotgan daralar mamlakatida kuchli dovul paydo bo‘ldi. Larzalardan to‘zg‘igan qorlar million-million kabutarlar singari to‘da-to‘da, karvon-karvon bulutlarga qo‘shilib-aralashib osmon-u falakka uchdi. Daryolar junbushga keldi... Abdulla aka she’r o‘qir, u bundan atigi bir necha daqiqa avval mushtday bo‘lib o‘tirgan odamga sira-sira o‘xshamas – ko‘z o‘ngimizda afsonaviy alpga aylanib bo‘lgandi”. Davomi...
Nurboy Jabborov
uni anglash va anglatishga yangicha yondashuv
Ikkinchi maqola
Atoqli ijodkor Abdusaid Ko‘chimov qalamiga mansub “Men shoirman, istasangiz shu...” badiasining muhim fazilati Abdulla Oripovning ijodkor sifatidagi obrazi yorqin ifodalanganidir. Badiada mana bunday yoziladi: “Xalqimizda, adabiyotimizda milliy tuyg‘uni qayta uyg‘otgan betakror va betimsol iste’dod sohibining so‘zlari fikr-u xayolimni sehrlab qo‘ygan edi. U kishining lutfidagi falsafa, so‘zlaridagi obrazlar, timsollar... Qayerdan olar ekan? Qachon o‘qib chiqdi ekan buncha kitoblarni?” Bu savollarga shoirning o‘z so‘zlaridan javob topadi. Ibn Sino, Beruniy, Spinoza, Galvitsiy kabi Sharq-u G‘arbning buyuk mutafakkirlari asarlaridan o‘zligini tanigani, turli oliy o‘quv yurtlarida ta’lim olgan akalari yiqqan kitoblarni obdan o‘qib chiqqani, yoshligidan o‘n minglab baytlarni yod bilgani, yo‘qolgan dostonining har bir so‘zini jurnal uchun qayta boshdan tiklab bergani...
Badia muallifi Abdulla Oripovning ijod konsepsiyasi asosini belgilaydigan qarashlarini noyob injular kabi teradi. Ular bizni ulug‘ zamondoshimizning beqiyos adabiy-estetik olami bilan yaqindan tanishtiradi. Tabiiyki, ijod dunyosi sir-sinoatga boy. Unda aniq qoidalarni joriy etish mahol. Lekin shoir qarashlari bilan bahslashish qiyin. Ular barcha davr ijodkorlari uchun saboq bo‘la olgulik. Jumladan, shoir fikricha: “Har kim ijod qilaversin-u, ammo bemalol, beo‘rin da’volar qilmasin. Uquvsizligini uslub deb bilmasin. Yana bir narsa shuki, odam qisqa umrini tajribalarga isrof qilib qo‘ymasligi kerak. Shuningdek, she’r krassvord ham emas. Sun’iylik, so‘zga hurmatsizlik – gunohi azim. To‘g‘ri, Yevropa she’riyatida ba’zan rebuschilik, shakliy mahdudlik, chinakam mahorat emas, mahoratbozlik uchraydi. Lekin ularning aqli butun shoirlari doimo Sharqdan sharqona ruhiy teranlikni o‘rganib kelayotganini esdan chiqarmaylik... Eng qoyil qoladigan yeri shundaki, Navoiy-u Boburlar she’rni krossvord qilgan emas”. Ta’kidlash joizki, ulug‘ shoirning milliy adabiy-estetik tafakkurga mezon bo‘lishga loyiq bu kabi qarashlari alohida tadqiq qilinishi zarur.
Badiada Abdulla Oripovning nafaqat benazir shoir, balki she’rni badiiy so‘zning yuksak talablari darajasida o‘qiy oladigan betimsol notiq ekani ham ta’sirli suvratlangan. Masalan, ulug‘ shoir zamonamizning turli yoshdagi bir qancha iste’dodli ijodkorlaridan “O‘zing Alp To‘ng‘asan yoki Tutanxamon, eslayolmassan...” satri bilan boshlanuvchi g‘azalini o‘qishni so‘raydi. Ulardan hech biri bu ishni talab darajasida uddalay olmagach, sehrli ovoz bilan o‘zi o‘qib beradi. “Turli doiralarda, uchrashuvlarda Abdulla aka she’r o‘qiganini ko‘p ko‘rgandim. Ammo hozirgidek jo‘shib o‘qishini, Xudo haqqi, birinchi ko‘rishim! – deb yozadi Abdusaid Ko‘chimov. – Uning o‘ktam va mag‘rur ovozi satrdan-satrga o‘tgan sayin ko‘tarilib: yollari yelkandek hilpirab, zaminni zir titratgan ko‘yi baland tepaliklar sari o‘qday uchib borayotgan arslon na’rasi yanglig‘ yuraklarda g‘ulu qo‘zg‘ardi. Na’raning zarbi-zalvoridan go‘yo tog‘lar tebrandi, osmono‘par qoyalar terakdek chayqaldi, asriy jimlikka ko‘milib yotgan daralar mamlakatida kuchli dovul paydo bo‘ldi. Larzalardan to‘zg‘igan qorlar million-million kabutarlar singari to‘da-to‘da, karvon-karvon bulutlarga qo‘shilib-aralashib osmon-u falakka uchdi. Daryolar junbushga keldi... Abdulla aka she’r o‘qir, u bundan atigi bir necha daqiqa avval mushtday bo‘lib o‘tirgan odamga sira-sira o‘xshamas – ko‘z o‘ngimizda afsonaviy alpga aylanib bo‘lgandi”. Davomi...
Nurboy Jabborov