O‘zbekistonda tamaki mahsulotlari yashirin bozori hajmi 15,3 foizga yetibdi! Bu mamlakat iqtisodiyoti ko‘lamiga solishtirganda juda katta ko‘rsatkich. Ishlarning bunday holati davlat byudjeti tomonidan katta yo‘qotishlarga olib keladi.
Yashirin bozorga qarshi faqat kuchga tayanib, huquqni muhofaza qilish organlari yordamida kurashish yetarli emas. Bu choralarning hammasi uzoq muddatli samaraga ega bo‘lishi uchun qonunchilik tizimini ham takomillashtirish lozim.
Shu munosabat bilan O‘zbekistonda tamaki mahsuloti bozori ustidan nazorat kuchaymoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Majburiy raqamli markirovkalash jarayonlarini jadallashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qaroriga muvofiq, 2024-yil 1-sentyabrdan, raqamli markirovkani o‘qish qurilmasidan foydalanmay tamaki mahsulotini sotish fakti aniqlanganda quyidagi choralar qo‘llaniladi:
— huquqbuzarlik sodir etilgan chorak bo‘yicha tadbirkorlik subyektlari faoliyati ustidan soliq tekshiruvini belgilash, — ikki marta ogohlantirilgandan keyin bir oy davomida qonunchilikning takroriy buzilishi amalga oshirilganda;
— tadbirkorlik subyektini xabardor qilmay, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha vakilni tekshiruv kunida xabardor qilib, soliq tekshiruvini tayinlash – soliq tekshiruvi yakunlangandan keyin bir oy davomida sodir etilgan qonunchilikning takroriy buzilishi holatida;
Bundan tashqari, soliq organlari ham vakolatlarga ega bo‘ladilar:
— qalbaki va kontrafakt tovarlar, shuningdek majburiy raqamli markirovkalanishi zarur mahsulotlari markirovkasi qoidalarining buzilishi bo‘yicha aniqlangan faktlar bo‘yicha tekshiruvlar o‘tkazish, — tadbirkorlik subyektini xabardor qilmay, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha vakilni tekshiruv kunida xabardor qilgan holda;
— majburiy raqamli markirovkalanishi zarur tovarlar chakana savdosi bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlik subyektlari faoliyati yuzasidan choraklik soliq tekshiruvlarini o‘tkazish.
Shuningdek, Soliq qo‘mitasi har chorakda inson omilisiz, avtomatik rejimda har bir hudud kesimida majburiy raqamli markirovkalanishi zarur bo‘lgan mahsulot chakana savdosi bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlik subyektlarining 10 foizini saralab olishi, ularda nazorat tadbirlarini o‘tkazishi, shuningdek faoliyatida keyingi uch chorakda qonunbuzarlik holatlari aniqlangan tadbirkorlik subyektlari ustidan nazoratni amalga oshirishi lozim bo’ladi.
Ushbu choralar savdo nuqtalarida tartibni ta'minlashi zarur. Agar shular barobarida, huquqbuzarlarga qarshi qo‘llanilayotgan choralar haqida OAVda ochiq so‘zlansa, bu tadbirlar samaradorligi karrasiga oshsa kerak.
Yashirin bozorga qarshi faqat kuchga tayanib, huquqni muhofaza qilish organlari yordamida kurashish yetarli emas. Bu choralarning hammasi uzoq muddatli samaraga ega bo‘lishi uchun qonunchilik tizimini ham takomillashtirish lozim.
Shu munosabat bilan O‘zbekistonda tamaki mahsuloti bozori ustidan nazorat kuchaymoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Majburiy raqamli markirovkalash jarayonlarini jadallashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qaroriga muvofiq, 2024-yil 1-sentyabrdan, raqamli markirovkani o‘qish qurilmasidan foydalanmay tamaki mahsulotini sotish fakti aniqlanganda quyidagi choralar qo‘llaniladi:
— huquqbuzarlik sodir etilgan chorak bo‘yicha tadbirkorlik subyektlari faoliyati ustidan soliq tekshiruvini belgilash, — ikki marta ogohlantirilgandan keyin bir oy davomida qonunchilikning takroriy buzilishi amalga oshirilganda;
— tadbirkorlik subyektini xabardor qilmay, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha vakilni tekshiruv kunida xabardor qilib, soliq tekshiruvini tayinlash – soliq tekshiruvi yakunlangandan keyin bir oy davomida sodir etilgan qonunchilikning takroriy buzilishi holatida;
Bundan tashqari, soliq organlari ham vakolatlarga ega bo‘ladilar:
— qalbaki va kontrafakt tovarlar, shuningdek majburiy raqamli markirovkalanishi zarur mahsulotlari markirovkasi qoidalarining buzilishi bo‘yicha aniqlangan faktlar bo‘yicha tekshiruvlar o‘tkazish, — tadbirkorlik subyektini xabardor qilmay, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha vakilni tekshiruv kunida xabardor qilgan holda;
— majburiy raqamli markirovkalanishi zarur tovarlar chakana savdosi bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlik subyektlari faoliyati yuzasidan choraklik soliq tekshiruvlarini o‘tkazish.
Shuningdek, Soliq qo‘mitasi har chorakda inson omilisiz, avtomatik rejimda har bir hudud kesimida majburiy raqamli markirovkalanishi zarur bo‘lgan mahsulot chakana savdosi bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlik subyektlarining 10 foizini saralab olishi, ularda nazorat tadbirlarini o‘tkazishi, shuningdek faoliyatida keyingi uch chorakda qonunbuzarlik holatlari aniqlangan tadbirkorlik subyektlari ustidan nazoratni amalga oshirishi lozim bo’ladi.
Ushbu choralar savdo nuqtalarida tartibni ta'minlashi zarur. Agar shular barobarida, huquqbuzarlarga qarshi qo‘llanilayotgan choralar haqida OAVda ochiq so‘zlansa, bu tadbirlar samaradorligi karrasiga oshsa kerak.