Jeffri Hinton: tanilmagan qahramon
Insoniyat tarixida koʻplab taniqli boʻlmagan qahramonlar bor — ular hayotimizni tubdan oʻzgartirishga hissa qo’shganiga qaramasdan koʻpchilik tomonidan tanilmay qolib ketadilar. Bular orasidagi Alan Tyuring (birinchi “kompyuter” ixtirochisi) yoki Tim Berners-Lee (internetning otasi) kabi ismlar bor.
Ming afsuski, jamiyatimizda aktyorlar, qo‘shiqchilar va blogerlar mashhur bo‘lsa-da, insoniyat taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan odamlar ko‘pincha e’tibordan chetda qoladi. Shunday odamlardan biri Geoffrey Hintondir. U koʻplab texnologiyalarni shakllantirgan sunʼiy intellekt (SI) sohasining otasi sifatida tanilgan.
Fizika Nobel mukofoti olgani haqida
Ko‘pchilik Geoffrey Hintonni bilmasligi mumkin, ammo u bugungina (2024-yilning 8-oktabr), sunʼiy intellekt sohasidagi kashfiyotlari uchun Fizika boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. Bu Nobel mukofoti unga va uning hamkasbi Jon Hopfildga fizikadagi asosiy ilmiy ishlariga asoslangan SIning rivojlanishiga qoʻshgan hissalari uchun berildi. Kompyuter ilmi yoki SI sohasida Nobel mukofoti yoʻqligiga qaramasdan, bu mukofotga erishishi Hintonning qanchalik muhim shaxs ekanligini yana bir bor koʻrsatdi.
SI va mashina oʻrganishi sohasidagi hissalari
Geoffrey Hinton zamonaviy SI tizimlarining asosiy yonalishlarinyi ishlab chiqishda muhim rol oʻynagan. Uning eng katta yutuqlaridan biri chuqur oʻrganish (deep learning) texnologiyasini ishlab chiqishdir. Bu texnologiya inson miyasi qanday ishlashini oʻrganish orqali kompyuter tizimlarini yaratishga imkon berdi. 2012 yilda uning chuqur o'qitish modeli — AlexNet — SIning tasvirlar tanishida katta yutuqqa erishib, SIning global miqyosda qoʻllanila boshlanishiga olib keldi. Bugungi kunda bu texnologiyalar yuzni tanish, tilni tarjima qilish va tibbiy tashxis qoʻyishda keng qoʻllaniladi.
Bundan tashqari, Hinton sunʼiy neyron tarmoqlarini maʼlumotlardan oʻrganish imkonini beradigan orqaga tarqatish (backpropagation) algoritmini ommalashtirgan. Bu kashfiyot SI modellarining oʻz tajribalaridan kelib chiqib rivojlanishi va takomillashishiga yo‘l ochdi. Bugungi kunda, bu texnologiyalar o‘z-o‘zini boshqaruvchi avtomobillar, shaxsiy tavsiyalar va hatto ChatGPT kabi chatbotlar ishlashi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Kelajak haqida ehtiyotkorlik
Hintonning ishi texnologiya olamini tubdan o‘zgartirdi, ammo u SI kelajagi haqida eng ko‘p xavotir bildirayotgan olimlardan biri. O‘tgan yili u Google’dagi lavozimidan voz kechib, SIning insoniyatga keltirishi mumkin bo‘lgan xavflari haqida ochiq gapira boshladi. Hinton SI tizimlari nazorat qilinmasa, ular insoniyatdan aqlan ustun bo‘lib ketishi va nazoratni qo‘lga olishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.
Biroq, u butun faoliyatidan faxrlanib, Nobel mukofotini qabul qilish chog‘ida "yana bir bor shunday qilgan bo‘lardim" degan fikrni bildirdi. SI orqali tibbiyot, ta'lim va fan sohasidagi yutuqlar bo‘lajak inqilobga olib kelishi mumkin, dedi u ishonch bildirdi.
Taniqli bo'lmagan afsona
Geoffrey Hintonning SI va mashina oʻrganishi sohasidagi hissalari beqiyosdir. Ammo akademik va texnologik doiralardan tashqarida, uning ismi ko‘pchilikka notanish bo‘lib qolmoqda. Buni o‘zgartirish vaqti keldi. Jamiyatimiz SI texnologiyasiga tobora ko‘proq bog‘liq bo‘lib borar ekan, Hintonning merosi har qachongidan ham muhimroq bo'lib bormoqda.
Ommabop madaniyat ko‘proq shou-biznesni ulug‘layotgan bir paytda, hayotimizni haqiqatan ham o‘zgartirgan insonlarni eslab qolish muhim. Atiga bir necha yilda hayotimizni revolyutsiyalashtirib yuborga SIning ortida turgan inson — Geoffrey Hinton — ana shunday shaxslardan. Uning Nobel mukofotiga sazovor bo’lishi, bunday odamlarni borligini va ular mashhurlikka aktyor yoki qo’shiqchilardan ko’ra ko’proq loyiqligini ko’rsatib turuvchi tarixiy bir voqeadir.
O’ylaymanki, agar jamiyat sifatida biz e’tiborimizni ilm fan va uni rivojlantirayotgan odamlarga qarata boshlasak, insoniyat kelajagi yanada porloq bo’ladi.
E.M. va I.S. tomonidan yozildi.
P.S. Shaxsiy fikrimcha, bu inson Elon Muskdan koʻra insoniyatga koʻproq foyda keltirgan.
