Dr. Gavhar Darvish (PhD, psixiatr, psixoterapevt, narkolog)

Shuningdek, u tan kasal bo‘lsa, ruhiy quvvat pasayishini va nafs kasal bo‘lsa, tan ham bundan zarar ko‘rishini yozgan. U ruhiy buzilishlarni tasniflab, ularni kognitiv terapiya yordamida davolash mumkinligini ko‘rsatgan.

Al-Balxiy o‘z izlanishlarini Qur’oni Karim oyatlari va hadislar asosida olib borgan.

Masalan:

"Ularning qalblarida kasallik bor..." (Baqara surasi, 10-oyat).
"Tanada bir bo‘lak go‘sht bor, agar u sog‘lom bo‘lsa, butun tana sog‘lom bo‘ladi, agar u buzilsa, butun tana buziladi. Bu [qalbdir]" (Imom Buxoriy rivoyati).

Ali ibn Sahl Rabbon at-Tabari va psixoterapiyaning boshlanishi
Ali ibn Sahl Rabbon at-Tabari IX asrda yozgan “Firdavs al-Hikma” (Hikmat bog‘i) asarida birinchi bo‘lib “Ilaj an-nafs” (ruhiyatni davolash yoki psixoterapiya) tushunchasini kiritgan. U psixologiya va tibbiyot o‘rtasidagi mustahkam aloqani ta’kidlab, bemorlarni davolashda psixoterapiya va psixologik maslahatlarning zarurligini ko‘rsatgan.
Shuning uchun musulmon tabiblari klinik psixiatriya, psixologiya va ruhiy kasalliklarni kuzatishni faol rivojlantirgan. Ular psixoterapiya va davolash jarayonida keng vositalarni birinchi bo‘lib qo‘llagan. Shu sababdan, bu bilim musulmonlar uchun yangi tushuncha emas. Ushbu mavzuni chuqurroq o‘rganish tavsiya etiladi.

Psixosomatika: ruhiyat va tana aloqasi.
Psixosomatika – insonning ruhiy holati va tanadagi kasalliklar o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganadigan tibbiyot va psixologiya sohasi. Bu soha shuni ko‘rsatadiki, hissiyotlar tanada kasallikni keltirib chiqarishi mumkin. G‘azab, ochko‘zlik, hasad, amalga oshmagan orzular yoki bajarilmagan istaklar sog‘liq muammolarini keltirib chiqaradi.

Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) inson axloqiga katta ahamiyat berganlar. Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qilgan hadisda shunday deyiladi:
"Bir kishi Rasululloh (s.a.v.)dan nasihat so‘radi. U zot unga: «G‘azab qilmang!» dedilar. U kishi bir necha marta nasihat so‘radi, lekin Rasululloh har safar: «G‘azab qilmang!» deya javob berdilar" (Imom Buxoriy rivoyati).

Rasululloh (s.a.v.) o‘rgatgan yaxshi axloq salbiy hissiyotlardan kelib chiqadigan kasalliklarning oldini olishga yordam beradi.

Islomda sinov va kasallik
Islomga ko‘ra, kasalliklar jazoga olib keluvchi holat bo‘lishi mumkin, lekin ba’zan bu Allohning sevgisini ko‘rsatadigan sinovdir. Qur’onda shunday deyilgan:

Agar Alloh senga zarar yetkazishni istasa, Uni faqat O‘zi daf etishi mumkin. Agar U yaxshilikni istasa, hech kim Uning fazlini to‘sib qo‘ya olmaydi. U O‘z fazlini istagan bandalariga beradi. U kechiruvchi va rahmli Zotdir" (Yunus surasi, 107-oyat)

Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qilgan hadisda Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar:
"Mo‘min va mo‘mina o‘z tanalarida, mol-mulklarida va farzandlarida sinovlarga duchor bo‘lishda davom etadilar. Bu sinovlar ularning gunohlarini poklaydi va ular Rabbilariga pok holda yetib boradilar" (Imom Ahmad, Buxoriy, Termiziy).

Hadisda yana shunday deyilgan:
"Alloh biror xalqni yaxshi ko‘rsa, ularga sinov yuboradi. Kim ulardan rozi bo‘lsa, unga Allohning roziligi bor. Kim norozi bo‘lsa, unga Allohning g‘azabi bor" (Termiziy, Ibn Moja).

Qur’on va shifo
Qur’oni Karim shifo va ruhiy xotirjamlik manbai ekanligi haqida shunday deyilgan:
"Ogoh bo‘ling, qalblar faqat Allohni zikr qilish bilan osoyishtalik topadi" (Ra’d surasi, 28-oyat).

Shuningdek:
"Mo‘minlar uchun Qur’on – hidoyat va shifo, kufr qilganlarning quloqlari og‘ir, ular Qur’ondan uzoqlashganday eshitmaydilar" (Fussilat surasi, 44-oyat).

Qur’onni ongli ravishda o‘qish va unga amal qilish ruhiy va jismoniy sog‘lomlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Hayotingizni tahlil qiling

O‘zingiz haqingizda o‘ylab ko‘ring:

Kuningiz qanday o‘tmoqda?

Sizni qanday odamlar o‘rab olgan?

Siz nimani xohlaysiz va nimadan qochasiz?

Hayotingizda qanday voqealar sodir bo‘ldi?

Bu savollarga javob berish sizning ruhiy kechinmalaringizni tushunishingizga va jismoniy sog‘lig‘ingizni yaxshilashga yordam beradi.

Manba’: Islam Today

https://t.me/DrGavharDarvish

Savol: Psixosomatika: barcha kasalliklar asabdan kelib chiqadimi va bu haqda Islom nima deydi?

Assalomu alaykum! Men tez-tez kasal bo‘lib qolaman. Do‘stim buni ehtimol psixosomatika deb o‘ylayapti, ya’ni men hayotimdagi biror voqeani qabul qila olmayapman yoki biror xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lishim mumkinligini aytdi. Umuman olganda, psixosomatika degan tushuncha bormi? Va bu holatda nima qilish kerak?

Javob:
Hamd Allohga, mehribon va rahmli Zotga bo‘lsin! Muhammad payg‘ambar (s.a.v.), u zotning ahli baytlari, sahobalari va izdoshlariga Allohning salomi va barakoti bo‘lsin! Omin.

Islomda moddiy va ruhiy, jismoniy va psixologik tushunchalar bir-biridan farqlanadi. Islomiy ilmlarda inson psixologiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan ilm “ilm an-nafsiyat” deb ataladi. Bu ilm “nafs” tushunchasini o‘rganadi. Arab tilida “nafs” atamasi ko‘plab ma’nolarga ega. Ammo bu kontekstda eng mos keladiganlari “ruh”, “psixika”, “ichki men” va “ego”dir.

Bu soha islom dunyosida hozirgi zamonaviy psixologiya, psixiatriya va nevrologiya fanlarining asosini tashkil etgan. Ayniqsa, “nafs” bilan bog‘liq masalalar tasavvufda chuqur o‘rganilgan bo‘lib, ular ruhiy takomillashuv amaliyoti bilan chambarchas bog‘langan.

Musulmon olimlari inson psixologiyasini batafsil o‘rganishgan. Ularning asarlarida “nafs” inson shaxsiyati, “fitra” esa inson tabiatini ifodalash uchun ishlatilgan.

Islomiy psixologiya ilmida “nafs” atamasi keng tushunchalarni o‘z ichiga olgan. Unda “qalb” (yurak), “ruh” (ruhiyat), “aql” (intellekt) va “irada” (iroda) kabi tushunchalar mujassam bo‘lgan. O‘rta asrlardagi islom tibbiyotida maxsus “ruhiy kasalliklarni davolash” sohasi mavjud bo‘lgan. Bu tibbiyot sohasi “iloj an-nafs” (“ruhni davolash”), “tibb ar-ruhiy” (“ruhiyatni davolash”) va “tibb al-qalb” (“yurakni davolash”) deb atalgan.

Ko‘pgina islomdan tashqari qadimgi jamiyatlarda psixik kasalliklar sababi jinlar ta’siri yoki ilohiy jazoga yo‘liqish deb hisoblangan. Bu esa bunday kasalliklarga va bemorlarga nisbatan salbiy munosabatni keltirib chiqargan. Ruhiy kasallarga nisbatan jismoniy va ruhiy zo‘ravonlik qilinar yoki ular jamiyatdan butunlay chetlatilgan.

Ammo Islom bunday bemorlarga insonparvarlik bilan munosabatda bo‘lishni buyuradi. Qur’oni Karimda shunday deyiladi:
Alloh (hayotingizni) turģizish (vositasi) qilgan mollaringizni esi pastlarga bermang. Ularni o'sha mollardan rizqlantiring, kiyintiring va ularga yaxshi so'zlar ayting. (Niso surasi, 5-oyat).
Bu oyat ruhiy kasallarga nisbatan Islomning munosabatini aniq belgilaydi. Alloh bu insonlar nochor bo‘lsa ham, ularga rahm-shafqat ko‘rsatib, ularga g‘amxo‘rlik qilishimizni buyuradi.

Bu insonparvarlik tamoyillari VIII asrdan boshlab ilk ruhiy shifoxonalarning ochilishiga sabab bo‘lgan. Shuningdek, musulmon olimlarini psixologiya, psixiatriya va nevrologiya sohalarida tadqiqotlar olib borishga undagan. Quyida bu sohada mashhur bo‘lgan ba’zi olimlar va ularning asarlari keltiriladi:

1. Ibn Sino (Avitsenna) – "Tib qonuni".


2. Abu Bakr Muhammad ibn Sirin – "Ta’bir al-Ruya", "Muntahab al-Kalom fi Ta’bir al-Ahlom".


3. Al-Kindiy – "Uyqu va tushlar haqida". Depressiyaga qarshi kurashishning kognitiv usullarini rivojlantirgan va aqliy faoliyatni rag‘batlantirgan.


4. Al-Farobiy – "Tushlarning sababiyati haqida".


5. Al-G‘azoliy – Ichki va tashqi hislarni ajratish hamda tasvirlashni batafsil ishlab chiqqan.


6. An-Naysoburiy – "Kitob al-Uqul al-Majnunin" ("Telbalar aqli haqida").


7. Ibn Miskavayh – "Tahzib al-Axloq", "Al-Fauz al-Asg‘ar".


8. Ibn Bajja – Inson aqli va uning qobiliyatlarini rivojlantirish haqida yozgan.

9. Abu Zayd Ahmad ibn Sahl al-Balxiy – "Masolih al-Abdon va al-Anfus"

Al-Balxiyning hissasi
Al-Balxiy tan va ruh bilan bog‘liq kasalliklarni tasvirlab, ruhiy va psixologik salomatlikni tavsiflash uchun “tibb ar-ruhiy” atamasini, ruhiyatni davolash uchun esa “tibb al-qalb” atamasini ishlatgan. U, insonning tanasi va ruhi birgalikda sog‘lom bo‘lishi lozimligini ta’kidlagan.

https://t.me/DrGavharDarvish

Olcha: miya va kayfiyat uchun foydali

Olcha bizning kayfiyatimizni yaxshilashga va miya salomatligini qo‘llab-quvvatlashga yordam berishi mumkin. 🍒

Unda antosiyanlar mavjud bo‘lib, ular miya faoliyatini yaxshilaydi, xotirani mustahkamlaydi va Altsgeymer kasalligidan himoya qilishi mumkin.

Bundan tashqari, olchadagi polifenollar yangi ma’lumotni yaxshiroq o‘zlashtirishga yordam beradi va miyani tana bilan samarali aloqa qilishga undaydi.

Shuningdek, olcha — kayfiyat va tashvish darajasini boshqaruvchi serotoninning noyob tabiiy manbalaridan biridir.

https://t.me/DrGavharDarvish