Yurist Imomniyozov

ТРЕШ, ВАЙБ, ИМБА — zamonaviy slenglar haqida gaplashamiz //

Zamonaviy slenglar yoki zumerlar* slengi — asosan to‘qsoninchi va ikki minginchi yillarning norasmiy slenglariga taqlid qilish boʻlib, zumerlar slengi Pepsi avlodi** slengi bilan bir xil muhitda, ya’ni rus tilida so‘zlashuvchi o‘smirlarning (xususan, Oʻzbekistondagi ham) ingliz madaniyatining ulkan va turli-tuman qatlami bilan to‘qnashishi natijasida shakllangani sababli, zamonaviy zumerlar so‘zlarining aksariyati aslida oddiy inglizcha o‘zlashmalar hisoblanadi. Ular ko‘pincha oʻzbek yoki rus tilida oʻz muqobillariga ega. Hatto biror so‘z mahalliy tilida mavjud bo‘lsa ham, u odatda ingliz tilidagi tendensiyalarga moslashtirib qoʻllanadi. Masalan, o‘z qiz yoki yigitini «partnyor» so‘zi orqali nomlash.

Zumerlar slengining shakllanishi 2010-yillarning birinchi yarmining oxirlarida, undan oldin urf boʻlgan yoshlar slenglari butunlay eskirganida boshlangan. Taxminan shu paytda rus tilida soʻzlashuvchi (tan olish kerakki, ayni rus tilida taʼlim oluvchi, soʻzlashuvchi yoshlar bizga ham taʼsir koʻrsatgan) maktab o‘quvchilari globallashuvning barcha ijobiy va salbiy tomonlarini qabul qila boshlashdi. Shu sababli soʻngi dekadaning ikkinchi yarmidan boshlab rusiyzabon bolalar turmush tarzi va dunyoqarashida o‘zlarining katta aka-opalaridan keskin farqli oʻzgarishni boshdan kechira boshlaydi. Natijada zumerlar slengi ularning qoʻllanilish makoni va sohasiga (deylik, alohida sotsial guruhlar oʻz ichki slenglarini qoʻllashadi — «чушпан» esingizda boʻlsa kerak, Qozon mahalliy ko‘cha madaniyati va «пацанский» milleniallar slengi) qarab tashqi va ichki taʼsirlarni oladi. Masalan, video o‘yinlar, xip-xop, anime, koreys pop-madaniyati, gopniklar, memlar va boshqalar.

Anglitsizmlarni o‘ylamay suiiste’mol qilish: Zumerlar Pepsi avlodi va XIX asr ziyolilarini ko‘r-ko‘rona takrorlayotgandek, ular ham ko‘pincha «oʻz tilida qanday aytilishini» unutib qo‘ygandek oʻzlashtiraverishadi. Oldingi avlod ko‘pincha chet tillardan o‘zlashgan so‘zlarni rus tiliga moslashtirgan (юзать, чикса, дамажить), zumerlar esa rus tiliga moslashmagan anglitsizmlardan foydalanadilar (рофл, кринж, рили, изи). Pepsi avlodidagi ko‘plab o‘zlashmalar ma’noning qandaydir jihatlari bilan bog‘liq yoki butunlay yangi maʼno anglatadi, zumerlar esa negadir ruscha so‘zlar va undovlarni inglizcha so‘zlar bilan almashtiradilar.

Oʻzbek tilida slenglar yoʻqmi?

Zamonaviy oʻzbekzabon yoshlar koʻp holatda avval rus tilida qoʻllanilgan slenglardan foydalanishadi. Lekin eski mahalliy slenglar ham yoʻq emas. Qiz/ayolga nisbatan «narsa», tashqi koʻrinishga «gʻisht», «taxta» sifatini berish, otasini «paxan», chaqimchini «стукач», kech tushunuvchini «jirafa» deb chaqirish va boshqalar ham shu toifaga mansub.

Odatda yangi mem paydo bo‘lishi bilan u darhol maktab o‘quvchilari uchun og‘zaki parazitga aylanadi va shu orqali Useyn Boltdan ham tezroq ravishda muomalaga kirib boradi. Ammo shuni aytish kerakki, zumerlar slengi zamonamizda ko‘p masalalar kabi har 2-3 yilda o‘zgarib turadi. Shu sababli yaqin kelajakda hozirda qoʻllaniladigan slenglar yarim eskirishi yoki butunlay muomaladan chiqishi mumkin.

*Zumerlar — bu Z avlodining norasmiy nomi bo‘lib, 1997–2012-yillar oralig‘ida tug‘ilganlarni anglatadi. Ular milleniallardan keyingi avlod sifatida qaraladi va texnologiyalar bilan o‘sib-ulg‘aygani bilan ajralib turadi.

**Pepsi avlodi — bu atama dastlab 1990-yillarda Rossiyada ishlatilgan va u sovet davri tugashi bilan shakllangan yangi avlodni tavsiflash uchun qo‘llanilgan.

@legalazy