Ekvivalent tushunchasi:
Kimyo tarixining muhim qismi
Kimyo o‘quvchilari uchun tushunarli va amaliy bilimlardan biri bu ekvivalent tushunchasi. Ekvivalent - kimyoviy moddalar orasidagi nisbat va ulkan bilimning kalitidir. Bu tushunchani o‘zlashtirish orqali siz turli reaksiyalarni yanada chuqurroq tushunib, masalalarni yechishda ko‘p yengilliklar olasiz.
Ekvivalent tushunchasining kelib chiqishi.
Ekvivalentning tarixi 18-asrga borib taqaladi. Antuan Lavuaze tomonidan kiritilgan massa saqlanish qonuni bu tushunchaning poydevori hisoblanadi. Lavuaze kimyoviy reaksiyalar davomida moddalarning umumiy massasi o‘zgarmasligini isbotlab berdi. Shundan keyin olimlar moddalar qanday nisbatda reaksiyaga kirishishini tadqiq qilishga kirishdilar.
Keyinchalik, 1792 yilda Jeremin Benjamin Rixter moddalarning muayyan massalari bir-birini aniq nisbatda neytrallashishini aniqladi va bu muvozanatni ekvivalentlar nazariyasiga olib keldi. Bu esa kimyoviy reaktsiyalarni matematik hisoblashda muhim qadam bo‘ldi.
Qiziqarli faktlar:
1. Ekvivalentlar qonuni – Rixter tomonidan aniqlangan bu qonun, moddalarning reaksiyaga kirishishdagi nisbatlarini aniq o‘lchashda foydalaniladi. Masalan, kislota bilan asos o‘zaro neytrallanganda har bir modda o‘z ekvivalent massasiga ko‘ra reaksiyaga kirishadi.
2. Oltin ekvivalentlar tarixi – O‘rta asrlarda olimlar oltinni boshqa metallar bilan reaksiyaga kiritish orqali qimmatbaho metall olishni orzu qilganlar. Ammo faqat ekvivalent tushunchasi rivojlangach, bu alkimyoviy jarayonlar ilmiy asosda tadqiq qilindi.
3. Ekvivalent va atom massasi – 19-asrda olimlar atom massasi va ekvivalent o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rgandilar. Bu bog‘liqlik Dmitriy Mendeleyevning davriy jadvalini tuzishda ham katta rol o‘ynadi. Mendeleyev elementlarning ekvivalentlarini hisoblab, ularni davriy tartibga solishga muvaffaq bo‘lgan.
4. Amaliyotda ekvivalent – Bugungi kunda ekvivalentlar kislota-asos, oksidlanish-qaytarilish va tuz hosil qilish reaksiyalarida keng qo‘llanadi. Masalan, suvni tozalash jarayonida va dorilarning miqdorini aniq belgilashda ekvivalent ko‘rsatkichlar yordamida moddalar nisbati aniqlanadi.
Ekvivalentni qanday tushunish mumkin?
Ekvivalent - bu moddaning kimyoviy reaksiyada ishtirok etuvchi bir qismi bo‘lib, u har qanday boshqa modda bilan aniq nisbatda reaksiyaga kirishadi. Masalan, suv hosil bo‘lish reaksiyasida 2 gramm vodorod va 16 gramm kislorod bir-biriga ekvivalent bo‘ladi. Ularning o‘zaro munosabatlari teng massalar orqali belgilanadi.
@modernkimyo