Dildora_bookaholic

​​“U hech qachon hayoti faqat oʻzigagina tegishliligini his qilmagandi”

Laslo Krasnaxorkai – Гомер навсегда

Bosh qahramon ortidan taqib qilib kelayotgan qotillardan qochib, bir shahardan ikkinchisiga, dengizdan quruqlikka, paraxoddan poyezdga oʻtib yuradi. Taqibga nima sabab boʻlgani, uni kim yoki kimlar taqib qilayotganini bilmaymiz. Bosh qahramon bilan ham tanishmaymiz. Bilganimiz faqat uning qochayotgani.

Goʻyo uzoq yoʻlga chiqib, qarshingizda oʻtirgan odamni kuzatib ketayotganga oʻxshaysiz. Hayotining na boshi, na keyini ma’lum sizga, qisqa muddatli fragmenti bilangina tanishasiz. Ammo shu fragmentni yozuvchi qanchalar mahorat bilan yetkazib bergan.

Aytganimdek, bosh qahramon oʻzini tanishtirmaydi. Chunki bunga vaqti yoʻq. Vaqtning oʻzi yoʻq. U uchun vaqt har qanday ahamiyatini yoʻqotgan. Faqat ayni lahza mavjud. U lahzaning asiriga aylangan. Ikki lahza orasidagi vaqt esa hatto nafas rostlashga yetmaydi.

Asar gʻoyasi absurdizm ustiga qurilgan. Bosh qahramonning tinimsiz qochishi, oʻtmish, kelajak u uchun oʻz ma’nosini yoʻqotgani, aqli tinimsiz qandaydir qochish strategiyalari bilan band boʻlishi, koʻringan har odamga potensial raqibdek qarashi haqiqiy absurd. Oʻzi uni chindan taqib qilishyaptimi? Agar taqib qilayotganlari rost boʻlsa niyati rostdan ham uni oʻldirishmi? Mayli, oʻldirmoqchi ham deylik, hayot shuncha kuch sarflashga arziydimi? Shu savollar mutolaa davomida tinchlik bermaydi.

Yozuvchi Gomerning “Odisseyi” ga kuchli allegoriya bergan. Yakunda ham ikki hikoyani mahorat bilan bir nuqtada birlashtiradi. Qahramonning ruhiyatiga chuqur shoʻngʻigani, mukammal tasvirlashlari esa asar darajasini yana-da yuksaltirgan.

Maks Noymann ilyustratsiyalari, QR kod orqali tinglash mumkin boʻlgan Miklosh Silvestrning asar uchun maxsus yaratilgan musiqalari unga oʻzgacha rux bagʻishlagan. Yana bir oʻziga xos jihati, deyarli barcha boblar faqat bitta gapdan iborat! Kitob badiiy asar borasidagi qoliplarni butkul parchalab tashlaydi. Yangi tajriba, yangicha ovoz qiziq boʻlsa, tavsiya qilaman.

​​“Xotiralardagi eng yomoni ogʻriq emas, yolgʻizlik edi”

Lois Louri – The Giver

Shunday kitoblar boʻladiki, ichingizda nimanidir oʻzgartiradi. U asarni oʻqigandan keyin dunyoga boshqa nigoh bilan qaray boshlaysiz. Lourining mazkur asari ham menga mana shunday ta’sir qildi.

“The giver” katta yoshli bolalar va oʻsmirlar uchun yozilgan antiutopik asar. Lekin kattalar ham oʻqisa zarar qilmaydi. Qaytanga katta yoshlilar koʻproq ma’no topadi bu asardan deb oʻylayman. Yozuvchining stili sodda, gap qurilishlari ham oddiy, asar moʻljallangan auditoriyaga mos. Lekin u beradigan hislar uncha-muncha asarda topilmaydi.

Alternativ dunyoda odamlar turli kelishmovchiliklarni oldini olish maqsadida bir xillikni tanlashadi. Bu yerning yoz-qishi, qor, quyosh, togʻlari yoʻq, hatto ranglar ham yoʻq. Kulrang dunyo. Odamlarning koʻz-qoshi, terisining rangi ham bir xil. Kunlar oldindan belgilangan bir xil tartibda oʻtadi. Odamlarga kasbi, turmush oʻrtogʻi tanlab beriladi. Har bir oilaga ikkitadan farzand beriladi, ha, aynan beriladi.

Eski dunyodan qolgan xotiralarni faqat bir inson oʻzida saqlaydi. Butun insoniyat dardini olib yurgan bu odam boshqalarning azob-uqubatsiz hayoti uchun toʻlangan badaldek goʻyo. Bosh qahramon esa yangi Xotira qabul qiluvchi qilib tanlanadi. Dunyo aslida qandayligini bilgan Jonasning hayoti endi avvalgidek boʻlarmikan? U yashayotgan olam-chi, koʻziga avvalgidek benuqson koʻrinarmikan?

Toʻgʻri, biz yashayotgan dunyo idealmas. Oʻziga yarasha chirkinliklari bor. Inson nomiga noloyiqlar bor du hayotda. Ammo uning goʻzalliklari-chi?! Shunchaki quyosh nuridan bahramand boʻlish, dengizga termilib oʻtirish, yaqinlaringiz bilan soatlab suhbatlashish… Nimaning evaziga bularni qurbon qilgan boʻlardingiz? Aynan shu xatolar qilish, yiqilish, yana oyoqqa turishlar bilan ma’nolimasmi bu dunyo?!

Shu yerda insonga inson kerak degan gapning haq ekanligi anglashiladi. Dardni faqat kimgadir aytib aritish mumkin. Bir inson uchun butun insoniyatning dardini koʻtarib yurish ogʻir, nihoyatda ogʻir. Biz bu dunyoga sevish, sevilish, atrofimizdagilarga mehr berish uchun kelganmiz. Robotdek yashab, oʻlib ketish uchunmas. Dunyo uqubatlaridan xalos boʻlish uchun hammani qolipga solish shart emas, shunchaki har birimiz oʻzimizdan keyin dunyo oz boʻlsa ham goʻzallashishiga hissa qoʻshsak kifoya.

Oʻqing, balki sizni ham hayotga boshqacha nigoh bilan qarashga undar.

​​“Umid bizni baxt eshiklari oldida intizor boʻlishga majbur qiladi. Umidimizga yetishib, baxt eshiklari ochilgach esa baxtsizlik ostonasiga qadam qoʻyamiz”

Erve Le Tellye – Anomaliya

Syujetga ozgina toʻxtalaman desam ham spoyler boʻlib qolar ekan. Spoylersiz tasavvur berishga urinib koʻraman. Muallif dastlab 11 ta qahramonni bizga tanishtiradi, ularni bir joyga jamlaydi va “anomaliya” yuz beradi.

Kitob professional qotilning hikoyasi bilan boshlansa psixologik triller deb oʻylabman, keyin qarasam ilmiy fantastika va falsafiy asarlar qorishmasi ekan. Yozuvchi anomal hodisani falsafiy, diniy, axloqiy nuqtai nazardan tahlil qiladi. Turli qahramonlar orqali oʻz fikrlarini oʻrtaga tashlaydi. Koʻtarilgan mavzularda fikr yuritish shaxsan men uchun qiziq boʻldi.

Shuningdek, muallif kitobda siyosat, zamonaviy adabiyot, ilm-fan sohasiga ham toʻxtalgan. Asarni keng qamrovli mavzularni qamrab olgan deyish mumkin

Qahramonlar oʻrniga oʻzimni qoʻyib koʻrib, dahshatga tushdim. Tasavvur qiling, qarshingizda bir odam qalbingizning eng tubidagi sirlardan boxabar boʻlsa. Nigohlarida oʻzingizda bor barcha qusurlar aks etib turgan boʻlsa. Siz ham dahshatga tushardingiz-a?

Kitobning oxirgi qismida qahramonlarning “anomaliya”dan keyingi hayoti qisqacha keltirib oʻtilgan. Asarning eng kuchli joyi ham shunda. Har kim “anomaliya”ni turlicha qabul qilgani, kimdirlar yangi hayotga moslashishga urinayotgani, boshqalar hech narsa boʻlmagandek eski hayotda davom etayotgani, yana kimdir esa barchasini qoʻldan boy berayotganini kuzatish mumkin.

Ham vaqtingizni maroqli oʻtkazadigan, ham miyangizni yaxshigina qiynaydigan asar. Tavsiya qilaman.

​​“Kema halokatiga uchraganlar ochlik bilan tashnalikdan emas, oziq-ovqat bilan suv yetmay qolishi mumkin degan vahimadan halok boʻladilar. Yutqazdim, deb oʻylashing bilan shu zahotiyoq magʻlubiyat boshlanib ketadi”

Kobo Abe - Qumdagi xotin

Asar bosh qahramoni 30 yoshli Niki Dzyumpey, maktab oʻqituvchisi, havaskor entomolog. Fanga noma’lum hashoratlarni topish maqsadida dengiz boʻyidagi chekka qumli qishloqlardan biriga boradi va u yerda qishloq aholisi tomonidan tuzoqqa tushiriladi. Chuqurlikda joylashgan uylarning birida yolgʻiz yashayotgan ayol yoniga tushirib yuborilgach arqon zinani tortib olishadi. Shu koʻyi bosh qahramon oʻsha chuqurlikda qolishga mahkum boʻladi.

Asarda qum markazda turadi. Atrof toʻla qum koʻzingizni qamashtiradi, tomogʻingizga tushib achishtiradi. Bosh qahramon kabi har bir nafasingizda qumni his qila boshlaysiz. Albatta, bu yerda yozuvchining mahoratini alohida ta’kidlash lozim. Atmosferani shu qadar jonli yetkazganki, beixtiyor siz ham qumlar orasiga tushib qolgandek boʻlasiz. Yozuvchi ta’kidlaganidek, qum kuchning oliy koʻrinishi. Diametri 1/8 mm boʻlgan shaklsiz bu zarra oʻz kuchi bilan qishloq aholisini mahv qiladi. Ayni vaqtda ularning asosiy yashash vositasi ham qum. Gʻalati paradoks.

Asar taqdirga koʻnish, uning amri oldida bosh egish haqida. Dastlab har kim ham yoʻq, men boʻysunmayman, deydi. Isyon qilib koʻradi. Asta-sekin taqdir ularni oʻz izmiga boʻysundiradi. Hatto orzu qilishga ham botinolmaydigan bir holatga keltirib qoʻyadi. Ochiq turgan eshikka ham hadiksirab moʻralaydi inson. Ulkan maqsad tugul, dadilroq orzu qilolmay qoladi. Yoʻq, men, qoʻshnim, ammamning qudasi unday emasmiz, deyishga shoshilmang. Hayot bir tarafdan siylasa, boshqa tarafdan sinaydi. Barini muvozanatda ushlab turadi. Biz esa jimgina koʻnamiz barchasiga. Aslida biz hammamiz qulmiz bu dunyoda. Kimga/nimaga qullik qilish esa oʻsha odamning qadriyatiga bogʻliq.

Dastlab, bosh qahramonga achinayotgandim. Bechora, dab-durustdan qumlar orasiga tushib qoldi, qiyin boʻlsa kerak, axir naryoqda tuppa-tuzuk hayoti, ishi bor edi, deb oʻylagandim. Keyin asta-sekin uyoqda qolgan hayotidan uzuq-yuluq xotiralar bera boshlagach fikrim oʻzgardi. Hozir tushuntirishga harakat qilaman.

Bosh qahramon maktabdagi ishidan rohatlanmasdi. Faqat dam olish kunlarini kutib yashardi. Dam olish kunlarida esa hasharotlarni tutish, yigʻish, tartiblash bilan shugʻullanardi. Ya’ni u avval ham bir xil hayot tarzida yashagan. Qumga kelib esa aytarli hech narsa oʻzgarmadi. Yana oʻsha bir xillikka tushib qoldi. Bu qaysidir ma’noda hasharotdek umr kechirayotgan Zamzaning hasharotga aylanib qolishini eslatadi.

Kitob yaqinda qayta nashr qilindi. Albatta olib oʻqing. Bugun “Qumdagi xotin”ni oʻqigan odam kechagi odam emas.