Beshtor

IT Park "Digital Startups" dasturini ishga tushirmoqda. Bu nima va kimga kerak

O‘zining venchur fondidan tashqari, IT Park yaqinda yana bir yirik loyiha — "Digital Startups" dasturini taqdim etdi.

Bu startaplarni har tomonlama (mablag‘, bilim va mutaxassislar) qo‘llab-quvvatlash dasturidir.

Masalan, agar O‘zbekiston startapi xorijiy fondlar yoki biznes-farishtalardan $50 000 jalb qilsa, davlat o‘z hisobidan yana shuncha mablag‘ beradi. Maksimal summa $100 000 tashkil etadi.

Bu chet eldan moliyalashtirish izlash uchun yaxshi bir rag‘batdir.

Ikkinchidan, dastur ishtirokchilari turli xarajatlar uchun kompensatsiya oladilar:

⏺ inkubatsiya va akseleratsiya uchun — maksimal $20 000;

⏺ mentorlarni jalb qilish uchun — maksimal $50 000;

⏺ intellektual mulkni patentlash va ro‘yxatdan o‘tkazish uchun — 100%.

Bu, o‘z navbatida, xalqaro akselerator va inkubatorlarga kirish, tadbirkorlikni o‘rganish va ustozlarni jalb qilish uchun rag‘batdir.

Aytgancha, 1-yanvardan boshlab startaplar, investorlar, inkubatorlar va akseleratorlarni birlashtiradigan Startup Base platformasi ishga tushiriladi.

U yerda istiqbolli loyihalar ro‘yxati, investitsiyalarni jalb qilish va hamkorlar topish uchun vositalar bo‘ladi.

Yangi yilda tartibga soluvchi "sandbox" ham paydo bo‘ladi — bu maxsus huquqiy rejim bo‘lib, u yerda hali O‘zbekiston qonunlari bilan tartibga solinmagan yangi loyihalar va xizmatlar bilan tajriba o‘tkazish mumkin bo‘ladi.

Bularning hammasi kim uchun

Dastur ishtirokchilari quyidagi mezonlarga javob beradigan O‘zbekiston startaplari bo‘lishi mumkin:

⏺ 6 oydan 7 yilgacha faoliyat yuritgan;

⏺ kalendar yilida jami daromadi 10 milliard so‘mdan oshmagan;

⏺ inkubatsiya yoki akseleratsiya dasturlarini muvaffaqiyatli yakunlaganligi haqida tasdig‘i mavjud;

⏺ xalqaro bozorlarga chiqish salohiyatiga ega raqamli texnologiyalarga asoslangan biznes modeli bor.

Shuningdek, venchur fondlari, investorlar, inkubatorlar va akseleratorlar ham ishtirok etishlari mumkin.

Qayerga murojaat qilish kerak

Mana bu yerga — startupbase.uz.

Dastur 2025-yilda ishga tushiriladi, ammo hozirda sayt asta-sekin to‘ldirilmoqda, masalan, startaplar va investorlar ro‘yxati bor.

Vaqti-vaqti bilan saytga tashrif buyurishni tavsiya qilaman, chunki u yerda haqiqatan ham foydalanishga arziydigan yaxshi dasturlar bo‘ladi.

@beshtorr

#startaplar #itpark

Yandex O‘zbekistonda marketpleysni ishga tushirishga tayyorlanmoqda

Yandeks Market Yandex Go savdo belgisini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun arizalar topshirdi.

Yandeks Market MDH mamlakatlaridagi eng yirik marketpleyslardan biridir. U 2000-yilda tashkil etilgan.

Ochig‘ini aytsam, men buni kutayotgan edim, chunki yaqinda ba’zi ma’lumotlar qo‘limga tushgan edi.

Unga ko‘ra, marketpleys 2025-yilda faoliyatini boshlashni rejalashtirmoqda, yetkazib beruvchilar bilan muzokaralar olib borilmoqda.

Asosiy e’tibor mahalliy sotuvchilarga qaratiladi.

Ya’ni, bu chet el mahsulotlarini sotish maydoni emas, balki "o‘zbekistonliklar o‘zbekistonliklarga" tamoyili asosida ishlaydi.

Ammo bu haqida yozishdan avval tasdiq kerak edi. Mana endi bor.

Ayni vaqti

O‘zbekistonda elektron tijoratning ulushi unchalik katta emas (2-3 foiz), ammo 2027-yilga kelib u 9-11 foizgacha o‘sishi va $2 mlrdga baholanishi kutilmoqda.

Hozirda eng yirik mahalliy marketpleyslar — Uzum Market va Alif Shop.

@beshtorr

#ecom #bozor #yandex

Mamarizo Nurmuratov 2017 yildan beri Markaziy bankni boshqarib kelayotgan edi.

Bu O‘zbekistondagi eng murakkab va mas’uliyatli lavozimlardan biridir.

Shuni ta’kidlash joizki, Mamarizo Berdimuratovich bu vazifani yaxshi uddaladi.

Ayniqsa, unga qoldirilgan "meros"ni va murakkab sharoitlarni hisobga olsak.

Markaziy bankning asosiy yutuqlaridan quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:

⏺ valyuta konvertatsiyasining yo‘lga qo‘yilishi (garchi bunga ko‘plab qarshiliklar bo‘lgan va hozir JSTga o‘xshab ertaklar bilan qo‘rqitishgan bo‘lsa-da);

⏺ banklarning samarali moliyaviy institutlarga aylanishi;

⏺ raqamlashtirish va naqd pul aylanmasini kamaytirish orqali iqtisodiyotning oqlanishi;

⏺ inflyatsiyaning pasayishi (yaqinda u 15 foiz atrofida edi);

⏺ ishbilarmonlik muhitining yaxshilanishi (ilgari ish haqi to‘lash uchun o‘z pulingizni hisob raqamidan zo‘rg‘a olishga to‘g‘ri kelardi);

⏺ O‘zbekistonga nisbatan tashqi (YETTB qaytdi, TBC kabi investorlar keldi) va ichki (odamlar pullarini banklarda saqlay boshladi) ishonchning paydo bo‘lishi.

Va boshqalar.

Umuman olganda, xotirjam yashash va ishlash mumkin bo‘lgan tushunarli va bashorat qilsa bo‘ladigan tizim shakllandi.

Endi nima bo‘ladi

Markaziy bank rahbari "xo‘p bo‘ladi, bajaramiz" emas, "yo‘q" deyishni bilishi kerak.

Markaziy bankning o‘zi mustaqil bo‘lishi va tashqi bosimga berilmasligi lozim. Ommabop bo‘lmasa-da, to‘g‘ri qarorlar qabul qilishi kerak.

Mamarizo Berdimuratovich aynan shunday shaxs.

Hozirda Markaziy bankning yangi rahbari Timur Ishmetov bo‘lishi kutilmoqda.

Bu xabar xotirjamlik uyg‘otadi, chunki Timur Aminjonovich ko‘p yillar davomida Mamarizo Nurmuratovning o‘ng qo‘li bo‘lib kelgan.

U davlatning iqtisodiyotga minimal aralashuvi tarafdori va taqiqlar orqali tartibga solishga qarshi turuvchi shaxs sifatida tanilgan.

Agar kimdir hozirgi to‘g‘ri yo‘nalishni davom ettira oladigan bo‘lsa, bu aynan udir.

P.s. Mamarizo Berdimuratovichga rahmat va mustahkam sog‘lik tilaymiz.

Surat: Markaziy bank matbuot xizmati

#vaziyat #odamlar

🔥IT Park Ventures ishga tushirildi. Va u shunchaki venchur fondi emas

Bugun Raqamli texnologiyalar vazirligida IT Park Ventures’ni ishga tushirish marosimi bo‘lib o‘tdi.

Jamg‘arma hajmi — $10 million. Investitsiyalar asosan dastlabki bosqichlarda (pre-seed va seed) amalga oshiriladi:

💡 agar startap g‘oya bosqichida bo‘lsa — $10 000 dan $30 000 gacha olish mumkin.

🌱 MVP bor bo‘lsa — $50 000 dan $150 000 gacha.

🚀 agar loyiha o‘sish bosqichida bo‘lsa — $150 000 dan $300 000 gacha.

Shunday qilib, o‘rtacha moliyalashtirish summasi $150 000 ni tashkil etadi.

Biroq, IT Park Ventures rahbari Azamat Karomatov ta’kidlaganidek, ayrim hollarda (agar startap juda istiqbolli va kengayishga tayyor bo‘lsa), jamg‘arma A seriyasining raundida ham ishtirok etishi mumkin (investitsiya $500 000 dan $1 mln gacha).

Asosiy e’tibor beshta sohaga (AI va ML, GreenTech, EdTech, Fintech, Game Development) qaratiladi, ammo boshqa yo‘nalishlar ham ko‘rib chiqiladi.

Venchur sikli uch bosqichdan iborat bo‘ladi — faol investitsiyalar (dastlabki uch yil), boshqaruv va o‘sish (4-8 yil), chiqish (5-10 yil).

Nafaqat pul

IT Park Ventures’ning vazifasi — O‘zbekistondagi startaplarga o‘sish, rivojlanish va global bozorlarga chiqishda yordam berishdir.

Lekin faqat investitsiyalar bilan bunga erishib bo‘lmaydi.

Shuning uchun jamg‘arma biznesni rivojlantirish, huquqiy masalalar, PR, marketing bo‘yicha yordam ko‘rsatadi, o‘zining keng aloqa tarmog‘iga yo‘l ochadi.

Menimcha, bu eng muhimi, chunki O‘zbekistonda pul topish muammo emas, lekin bilim va "experience" olish — ha.

Men o‘zim zo’r g‘oyalarga ega bo‘lgan, biroq "vision" va tajribasi yetishmaydigan ko‘plab iqtidorli odamlarni har hafta ko’raman.

Jamg‘arma bu muammoni hal qilishga yordam berishi kerak.

Nafaqat startaplar

Vazifadan tashqari, IT Park Ventures’da maqsad ham bor — startap ekotizimini va umuman investitsiya madaniyatini rivojlantirish.

Shuning uchun jamg‘arma investorlar bilan yaqindan ishlaydi — venchur investitsiyalari maktabini ochadi, istiqbolli startaplarning eksklyuziv bazasiga yo‘l ochadi, muntazam pitch- kunlari va dealflow sessiyalarini o‘tkazadi, qo‘shma investitsiyalar uchun loyihalarni tayyorlaydi.

Bu ham muhim, chunki O‘zbekistonda startapga sarmoya kiritishni istaydigan, lekin buni qanday amalga oshirishni bilmaydigan katta mablag‘ga ega odamlar yetarlidir.

Natijada, IT Park Ventures shunchaki yana bir venchur jamg‘armasi emas, balki startaplar va investorlar o‘rtasidagi ko‘prik, ekotizimning yadrosi va markazi bo‘lishni xohlaydi.

Strategik yondashuv, hammasi to‘g‘ri.

"Qayerga murojaat qilish kerak?"

Agar investitsiyalarni jalb qilmoqchi bo‘lgan startap bo‘lsangiz, bu yerga.

Agar sarmoya kiritmoqchi bo‘lgan investor bo‘lsangiz, bu yerga.

Agar yana savollaringiz bo‘lsa, bu yerga.

Foto: IT Park

@beshtorr

#startaplar #itpark

Qay darajada va nima sababdan O‘zbekistonda uy-joy daromadliligi pasaydi

Chap tomonda "qay darajada", o‘ng tomonda esa "nima sababdan", savollarga javob berilgan.

Birinchisidan boshlaymiz.

Mana bu ikki chiziq so‘m indeksini aks ettiradi (qizil – butun O‘zbekiston, ko‘k – Toshkent).

Bu yildan-yilga narxlar darajasining taqqoslashidir. Foizlarda.

Ko‘rinib turibdiki, 2024-yil sentyabr oyi yakunlariga ko‘ra, Toshkent shahrida uy-joy ijarasi narxlari 2023-yilning sentyabr oyiga nisbatan 10,8 foizga pasaygan.

Respublika bo‘yicha pasayish kamroq bo‘ldi, ammo 2023-yil ko‘rsatkichlaridan ancha kam.

Nima bo‘lgani aniq, endi buning sababini tushunib olishimiz kerak.

Buning uchun ikkinchi grafikka qaraymiz.

Bu o‘zbekistonliklarning qidiruv so‘rovlari (qizil – ipoteka, ko‘k – ijara).

2021-yilda so‘rovlar keskin oshganini, 2023-yilda esa keskin tushib ketganini yaqqol ko‘rish mumkin.

Agar juda soddalashtirib aytadigan bo‘lsak, uy-joyni ijaraga olish/sotib olishni xohlovchilar soni kamaydi, uy-joyni ijaraga berish/sotishni xohlovchilar esa ko‘paydi.

Natijada uy-joy narxi tez ko‘tarilmay qo‘ydi, ijara narxlari esa umuman pasaydi.

Har ikkisi ham uy-joy daromadliligining sezilarli darajada pasayishiga olib keldi.

Bu normal holat, bu bozor

Shuni tushunish kerakki, bularning hammasi o‘z-o‘zidan sodir bo‘lgani yo‘q. Narxlarni yuqoriga yoki pastga tushiradigan sehrli tugma mavjud emas.

Bu yerda juda ko‘p omillar bor – ipoteka berish qoidalari o‘zgardi, relokantlar oqimi kamaydi, Toshkentda "propiskani bekor qilish" ta’siri o‘tdi, yangi uylar soni ko‘paydi, uy-joylarning xarid qobiliyati pasaydi va boshqa ko‘plab sabablar.

Umuman olganda, hamma narsa, hatto mehnat muhojirlari ertaga qancha pul topishi ham bunga ta’sir qiladi.

Bozordagi yakuniy vaziyat 25-30 ta yirik omillar asosida shakllanadi.

Agar ularni kuzatib borilsa, ertaga nima bo’lishni taxminan bashorat qilish mumkin.

Hozircha bir narsa aniq — bu yil uy-joy orqali ko‘p daromad olish qiyin bo‘ladi.

Grafiklar – Markaziy bankning Pul-kredit siyosati departamenti.

@beshtorr

#uylar #bozor

O’zbekiston fastfud bozori bitta rasmda

@beshtorr

#memasjonlar

Bu yil O‘zbekistonda uy-joy narxlariga nimalar bo‘lyapti

Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, yanvar-sentyabr oylarida yangi uy-joylar 7,9 foizga, eskilari esa 5 foizga qimmatlashgan (dollarda bundan ham kamroq — 4,7 va 1,9 foiz).

Taqqoslash uchun, 2023-yilning shu oylarida o‘sish mos ravishda 21,5 va 22,8 foizni tashkil etgan.

Oddiy qilib aytganda, narxlar tez o‘sishni to‘xtatdi va normal sur’atlarga qaytdi.

Ko‘chmas mulk bozori umuman olganda stagnatsiyada — bitimlar soni o‘tgan yilga nisbatan deyarli 20 mingtaga kamaydi.

Sabab nimada

So‘nggi 2-3 yil ichida O‘zbekistonda uy-joy narxi juda tez, ba’zan hatto 40 foizga qimmatlashgan.

Sabablar ko‘p — kechiktirilgan talab, relokantlar, Ukrainadagi urush boshlanganidan keyin O‘zbekistonga pul oqimining ko‘payishi, ipoteka va boshqalar.

Bularning barchasi bozorning qizib ketishiga va narxlar haddan tashqari oshib ketishiga (overvaluation) olib keldi.

Hozir talab to‘yinishni boshladi, shunga mos ravishda bozor sovib, o‘ziga kela boshladi.

Ipoteka ham kamroq bo‘ldi — kreditlar miqdori ham (4 foizga), oluvchilar soni ham (20 foizga) kamaydi.

Natijada narxlar pasaymagan bo‘lsa-da, bozorga moslasha boshladi.

Uy hali ham yaxshi sarmoyami?

Bu yil uy-joy narxining oshishi hatto inflyatsiyani ham qoplamaydi — har qanday bank omonati ikki baravar ko‘p daromad keltirgan bo‘lardi.

Biroq, uzoq muddatda bu hali ham yaxshi investitsiya, chunki talab taklifdan yuqori.

Shu sababli O‘zbekistondagi uylar uzoq vaqtgacha qimmat bo‘lib qolaveradi, lekin 2022-2023-yillardagi "narxlar portlashi" takrorlanishi dargumon.

@beshtorr

#bozor #uylar

Yandex Lavka O‘zbekiston bozoriga kirib keldi

Bu Yandex Go ilovasidagi onlayn supermarket bo‘lib, unda oziq-ovqat, xo‘jalik mollari va tayyor taomlarga buyurtma berish mumkin.

Boshlang‘ich bosqichda 3000 dan ortiq mahsulot va 50 ta issiq taom, jumladan, ponchiklar, sutli kokteyllar va qahva mavjud.

Vaqt o‘tishi bilan assortiment kengayib boradi.

Bu qanday ishlaydi

Buyurtmalar darkstorlardan (kichik omborxonalardan) yetkazib beriladi.

Kompaniya har kuni u yerga turli ishlab chiqaruvchilardan tovarlarni olib keladi, omborchilar esa yaroqlilik muddati va to‘g‘ri saqlanishini nazorat qiladi.

Buyurtma mijozga eng yaqin darkstordan yuboriladi (hozirda Toshkentda uchtasi mavjud, 2025-yil oxirigacha yana to‘qqiztasini qurish rejalashtirilgan).

Buning natijasida tovarlar tezda qadoqlanadi va tez yetkazib beriladi. O‘rtacha 15 daqiqa va undan ko‘proq.

O‘zbekiston Markaziy Osiyoda Lavka uchun birinchi mamlakat

Lavka 2019-yilda tashkil etilgan va dastlab faqat Moskvaning bir tumanida faoliyat ko‘rsatgan.

Vaqt o‘tishi bilan Rossiyaning yirik shaharlarini qamrab oldi.

Toshkent ushbu xizmat uchun Markaziy Osiyodagi birinchi shahar bo‘ldi.

Buning sababi shundaki, O‘zbekiston — Yandex uchun ustuvor mamlakatlardan biridir. Joriy yilda kompaniya bu yerga $30 mlndan ortiq sarmoya kiritadi.

To‘g‘ri qiladi — e-commerce (elektron tijorat) bizdagidek tez rivojlanayotgan joylar kam.

2027-yilga kelib O‘zbekiston chakana savdosi $19 mlrdga, e-com ulushi esa 9-11 foizgacha o‘sib, $2,2 mlrdga yetishi kutilmoqda.

Ha, hozirda onlayn savdo oflayn savdoga qaraganda ancha tez o‘smoqda (33 foizga nisbatan 7 foiz).

Buning sabablari oddiy — internetdan foydalanishning o‘sishi (2022-yildagi 77 foizdan 2023-yilda 87 foizgacha), yosh aholining ko‘pligi, shaharlashtirish tendensiyasi va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi.

Bularning barchasi shunchalik jozibadorki, xalqaro xizmatlar endi mintaqadagi o‘z faoliyatini aynan O‘zbekistondan boshlamoqda. Lavka ulardan biri.

@beshtorr

#yandex #ecom

Bu yil avtomobil savdosi bilan nimalar bo‘lyapti

Bir so‘z bilan aytganda, qulash. Va sezilarli qulash.

O‘tgan o‘n oy davomida O‘zbekistonda 970 mingta bitim tuzildi. Bu o‘tgan yilga nisbatan qariyb 25 foizga kam.

Bu asosan ishlatilgan avtomobillarda sezildi — ularning savdosi 68 foizga quladi.

Yangi avtomobillar savdosi esa ancha kamroq — 5,1 foizga pasaydi.

Buning sababi nimada

Avtokreditlar.

Yanvar-sentyabda o‘zbekistonliklar 12,8 trillion so‘mlik avtokreditlar rasmiylashtirdi.

Bu o‘tgan yilga nisbatan 57,7 foizga kamdir.

Asosiy sababchi — Markaziy bank.

O‘tgan yili u avtokreditlarni (tavakkalchilik darajasi, umumiy hajmdagi ulushi va boshqalar) tartibga solishni kuchaytirishni boshladi.

Avtokreditlar kamaydi ➡️ talab pasaydi ➡️ narxlar o‘sishi sekinlashdi.

Ha, ishlatilgan avtomobillar narxi endi ilgarigidek tez ko‘tarilmayapti.

So‘nggi oylarda Cobalt va Nexia kabi mashhur modellarning narxlari esa umuman o‘zgarmay turibdi.

Bozor o‘ziga keldi

So‘nggi 2-3 yil ichida bozor juda qizib ketgandi. Asosan, o‘ngga-chapga berilgan avtokreditlar hisobiga.

Vaqt o‘tishi bilan bu nafaqat bank tizimi, balki boshqa sohalar uchun ham xavf tug‘dirdi. Markaziy bank tartibga soluvchi sifatida aralashib, bozorni sovitdi.

Ehtimol, savdolar yanada kamayadi, chunki 1 yanvardan avtokreditlardagi qarz yuki ko‘rsatkichi 60 foizdan 50 foizgacha pasayadi.

Ammo bu yilgidek keskin pasayish endi bo‘lmaydi, chunki bozor o’ziga keldi.

Men "bozor normallashdi" degan gapni ataylab aytmayapman, chunki ungacha hali bor.

Avtokreditlar muammosi aslida "rastamojka" natijasida avtomobil spekulyatsiya vositasiga aylanib qolganidan kelib chiqqan.

Muammoning ildizi mana shunda. Albatta, ertami-kechmi bu o‘zgaradi (boshqa yo‘l ham yo‘q), lekin hozircha vaziyat shunday.

P.s. Ba’zi avtomobil ishlab chiqaruvchilarga Markaziy bankning harakatlari yoqmayapti ekan, lekin hech kim ularga avtokreditlarni boshqa narsa bilan, masalan, bo‘lib-bo‘lib to‘lash bilan almashtirishni taqiqlamaydi.

Ha, bu qimmatroq va murakkabroq, lekin kim aytdiki, biznes oson va oddiy bo‘lishi kerak deb.

@beshtorr

#avto #bozor

Yo‘q, O’zbekistonda qimorga darvoza lang ochib berilmayapti

Yil tugab borgani sari qimor mavzusi tobora dolzarblashib bormoqda.

"2025-yildan boshlab bemalo bo‘ladi, axir ruxsat berildi-ku!" degan gaplar ko‘payib ketdi.

Go‘yoki 1-yanvardan boshlab O‘zbekiston har qadamda kazinolar, totalizatorlar va bukmekerlar bilan to‘lib, Las-Vegasga aylanadi, degan tasavvur paydo bo‘lishi mumkin.

Aslida, unday emas. Ha, 2025-yildan qimor o‘yinlari va bukmekerlik faoliyatiga ruxsat beriladi, lekin muhim jihatlar bor.

Birinchidan, tashkilotchilar soni juda kam bo‘ladi, chunki faqat litsenziya asosida ishlash mumkin.

Bu soha xatarli hisoblanadi, shuning uchun litsenziyalar o‘ng-u so‘lga berilmaydi.

Ikkinchidan, faqat 18 yoshga to‘lganlar ishtirok etishi mumkin bo‘ladi.

Bu pasport bilan ro‘yxatdan o‘tish shart degani. Bunga qancha odam rozi bo'ladi?

Uchinchidan, qimor o‘yinlarni va «stavka» qabul qilishni faqat onlayn tarzda tashkil etish mumkin bo‘ladi.

Ya’ni, ko‘chada hech qanday kazino yoki o‘yin avtomatlari bo‘lmaydi.

Umuman olganda, qanday bo‘lishining eng yaqin misoli bu kripto-savdo.

U ham ilgari O’zbekistonda mavjud emas edi, keyin ruxsat berildi, lekin aniq qoidalar asosida.

U yerda ham tashkilotchilar va ishtirokchilarga qat’iy talablar qo‘yilgan.

Ularni bajarmaganlarga choralar ko‘riladi, masalan, 10 sutkaga qamash.

Qimor o‘yinlari bilan ham taxminan shunday bo‘ladi.

1X va boshqalar bu yerda yuridik shaxs ochishlari, litsenziya olishlari va barcha qoidalarga rioya qilishlari kerak bo‘ladi.

Ular buni qilishlari dargumon, shuning uchun bloklangan holda qolishlari ehtimoli yuqori.

Ishoning, qonuniy bukmekerlar paydo bo‘lgach, offshor bukmekerlarning faoliyati hozirgidan ham kuchliroq cheklanadi.

Shunday qilib, qimor o‘yinlariga darvozani lang ochib qo‘yilgani yoq, aksincha, "Yovvoyi G‘arb" bo‘lib yotgan narsani tartibga solish boshlandi.

Biz buni kripto-savdo bilan boshdan kechirgan edik, endi navbat "stavkalarga" keldi.

Rasm: iStock

@beshtorr

#iqtisodiyot #vaziyat

💲Uch yil oldin zarar ko‘rib ishlagan TBC Uz foydasi hozir $30 millionga yaqinlashmoqda

Bank (TBC Bank), fintex (payme) va muddatli to‘lovni (payme Nasiya) o‘z ichiga olgan TBC Uzbekistan guruhi 2024-yilning III chorak yakunlarini e’lon qildi.

Ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchilarning umumiy soni 17 million kishini tashkil etdi (o‘tgan yilga nisbatan +40 foiz).

Bu TBC Uz’ni butun Markaziy Osiyodagi eng yirik ekotizimlardan biriga aylantiradi.

Ammo, ro‘yxatdan o’tish bitta narsa, doimiy foydalanish esa mutlaqo boshqa narsa.

Shuning uchun boshqa bir ko’rsatkich, MAU (bir oyda faol foydalanuvchilar), 5 million kishigacha (+34 foiz) oshgani muhimroq.

Faol merchantlar soni 7 mingga (+76 foiz) yaqinlashdi. Bu payme’da tanlov qanchalik oshganini ko‘rsatadi.

Ammo eng muhim va katta o‘zgarishlar TBC Bank bilan sodir bo‘ldi.

⏺ Birinchidan, kreditlar $460 millionga (+99%) yaqinlashdi. Bu bankning qanchalik kattaligini ko‘rsatadi.

Endilikda TBC Bank 36 ta bank orasida Tenge Bank, Asia Alliance Bank, Trastbank kabi banklarni ortda qoldirib, 18-o‘rinni egallab turibdi.

Lekin shunchaki kredit berishning o‘zi yetarli emas, bu yerda sifat ham muhim.

Bu borada TBC Bank’da hammasi yaxshi, chunki muammoli kreditlar ulushi atigi 2,8 foizni tashkil etadi.

⏺ Ikkinchidan, omonatlar $314 milliongacha (+66%) o‘sdi. Bu bankka o‘z jamg‘armalarini ishonib topshirgan odamlar ko‘payganligini ko‘rsatadi.

Natijada

TBC Uz to‘qqiz oy davomida $41 million ishlab topdi va $27 million sof foyda oldi.

2024-yilning uchinchi choragi ekotizim tarixidagi eng muvaffaqiyatli bo‘ldi — sof $12 million.

Taqqoslash uchun, 2021-yilning xuddi shu choragini TBC Uz $2 million zarar bilan yakunlagan edi.

Va bu o‘zgarish o‘z-o‘zidan emas, balki kompaniya 2020-yilda 20 foizdan oshiq ROE’ga (biznes samaradorligi ko‘rsatkichi) erishishni maqsad qilib qo‘ygani sababli bo‘ldi.

Hozir ROE 26,6% tashkil qiladi.

Biznesda to‘g‘ri maqsadlar qo‘yilsa, to‘g‘ri natijalar bo‘lishiga yaxshi bir misol.

@beshtorr

#tbcbank #fintex #payme #kompaniyalar

Payme foyda bo‘yicha Click’ni ortda qoldirdi, ammo Paynet’gacha hali bor

O‘zbekiston kompaniyalari to‘qqiz oylik moliyaviy natijalarini sarhisob qilishdi va qiziqarli jihatlar ma’lum bo‘ldi.

Masalan, Payme (186,9 mlrd so‘m) sof foyda bo‘yicha Click’ni (179,2 mlrd) ortda qoldirdi.

Shu bilan birga, Click’ning daromadi Payme’nikidan deyarli 79 milliardga ko‘p, ammo Payme’ning xarajatlari Click’nikidan 130 milliardga kam.

Sodda qilib aytganda, Click ko‘proq topadi, lekin Payme kamroq sarflaydi. Farq mana shunda.

Kompaniyalar bir-biriga shunchalik yaqinki, ular yana bir necha bor o‘rin almashishlari tabiiy.

Ikkalasi ham so‘nggi bir yil ichida o‘rtacha 30 foizga o‘sdi.

Ikkalasi ham hozircha sof foydasi 208,4 milliardni tashkil etgan va 96 foizlik o‘sishni ko‘rsatgan Paynet’dan ortda qolmoqda.

Mana shu uchtasi O‘zbekiston fintexning "katta uchligi", chunki qolganlari ancha orqada:

⏺ Plum’ning sof foydasi 78,1 mlrd, Alif Mobi — 42,4 mlrd, Multicard — 7,9 mlrd, UPay — 1,4 mlrdni tashkil etdi.

Foyda ko‘rayotgan kompaniyalar umuman olganda uncha ko‘p emas:

⏺ Payze, Real Pay, DPay, Yuz Pay, Xon Pay, ZPlat, Quick Pay, Global Pay, Freedom Pay, A-pay, Beepul, Oson — bularning barchasi uchinchi chorakni zarar bilan yakunladi.

Biroq, bu yil plyusga chiqishga muvaffaq bo‘lganlari ham bor — bu Pay Way va ATTO.

O‘zbekistonda fintex haqida gapiradigan bo‘lsak, to‘lovlar va o‘tkazmalardan boshqa hech narsa taklif qilmaydigan ilovalarga yaqinda qiyin bo‘ladi.

Banklar (Xazna, Zoomrad, Uzum Bank va boshqalar) asta-sekin bu bozorni egallab olmoqda.

To‘lov kompaniyalari hozirdanoq rivojlanishning yangi yo‘llarini izlashlari kerak, aks holda CD-pleyerlar taqdirini takrorlashlari muqarrar.

@beshtorr

#fintech #bozor

Temu O‘zbekistonga bostirib keldi

Past narxlari bilan mashhur bo‘lgan xitoylik Temu marketpleysi haqida eshitgandirsiz.

2022-yilda tashkil etilgan kompaniya ikki yil ichida tez o‘sib, o‘nlab yangi bozorlarni qamrab olishga ulgurdi.

Uslub doimo bir xil — bir qop pul olinadi va ijtimoiy tarmoqlarda, birinchi navbatda Instagram va TikTok’da, reklamaga sarflanadi.

Chexiyada ham, Koreyada ham shunday bo‘lgan.

Sentyabrda navbat O‘zbekistonga keldi.

Temu’ning ikkita o‘ziga xos xususiyati bor

Birinchidan, marketing va reklamaga yondashuvi.

U o‘zining tajovuzkorligi bilan shunchalik ajralib turadiki, uni professional doiralarda o‘rganishmoqda (masalan, mana Adweek’da Temu’ga e’tibor bermaslikning iloji yo‘qligi haqidagi yaxshi maqola).

2023-yilda kompaniya reklamaga $2 milliard sarflagan. 2024-yilda bu ko‘rsatkich $6 milliardga yetishi kutilmoqda. Juda katta mablag’lar.

Biroq hammayoqni reklama bilan to‘ldirishning o‘zi yetarli emas, to‘g‘ri "message" ham kerak.

Temu’da u bor va taxminan shunday jaranglaydi: "Siz boshqa joylardan sotib oladigan hamma narsa bizda 2 baravar arzon".

Ikkinchidan, past narxlar.

Ular haqiqatan ham bir necha sababga ko‘ra shunday. Birinchisi — biznes-model.

Aliexpress omborxona va logistika uchun millionlab dollar sarflasa, Temu bunday qilmaydi. Ularning biznes-modeli — C2M (customer to manufacturer).

Ya’ni, siz Temu’dan biror narsa xarid qilganingizda, mahsulot sizga bevosita ishlab chiqaruvchidan tashqi yetkazib beruvchilar orqali yuboriladi.

Bu esa xarajatlarni sezilarli darajada kamaytiradi va yakuniy narxga ta’sir qiladi.

Ikkinchi sabab — Temu har bir buyurtmada (masalan, katta chegirmalar orqali) ongli ravishda pul yo‘qotadi.

Maqsad - bozor ulushini egallash. Har qanday usul bilan.

Bundan tashqari, kompaniya o‘z sotuvchilaridan mahsulotlarni boshqa joylarga qaraganda arzonroq sotishni talab qiladi.

Agar bir nechta sotuvchi bir xil mahsulotni taklif qilsa, Temu faqat eng past narxga ega bo‘lgan sotuvchini ko‘rsatadi.

Va bunaqa yondashuv... ishlaydi

Kompaniya O‘zbekistonda reklamani 6-sentyabrda ishga tushirdi.

8-sentyabrdan boshlab Temu — O‘zbekistonda eng ko‘p yuklab olinayotgan ilova.

Marketpleysning asosiy auditoriyasi — kam daromadli odamlardir. Shuning uchun O‘zbekistonda kompaniya tezda ommalashgani ajablanarli emas.

Bundan tashqari, tan olish kerak, Temu’da sotiladigan ko‘plab tovarlarni haqiqatan ham do‘konlarimizda va bozorlarda uchratish mumkin, faqat qimmatroq narxlarda.

Tartibga solish yaqinlashmoqda

Yaqinda elektron tijoratni tartibga soluvchi IMLA (Istiqbolli loyihalar milliy agentligi) O‘zbekistondagi ayrim xorijiy marketpleyslar bilan bog‘liq vaziyatni "bir darvozali o‘yin" deb baholadi.

Katta ehtimol bilan aynan Temu nazarda tutilgan.

Masalan, Wildberries va Ozon bu yerda o‘z kompaniyalarini va hisob raqamlarini ochgan, bank orqali faoliyat yuritmoqda.

Tovarlar bojxonadan o‘tkazilgan, soliqlar to‘langan.

O‘zbekiston fuqarolari u yerda nafaqat xarid qilishlari, balki sotishlari ham mumkin.

Hatto Aliexpress ham bu yerda yuridik shaxsga ega va Uzcard/Humo orqali to‘lovlarni qabul qiladi.

Temu’da bularning hech biri yo‘q.

Shunday ekan, ILMA tilga olgan islohotlar, shubhasiz, aynan shu marketpleysga ta’sir ko‘rsatadi.

Albatta, uni hech kim taqiqlamaydi, lekin qandaydir o‘zgarishlar bo‘lishi aniq.

Surat: Fortune

@beshtorr

#temu #ecom #vaziyat #kompaniyalar

O‘zbekistonda eng ko‘p sotiladigan mahalliy avtomobillar ma’lum bo‘ldi

O‘zavtosanoat mahalliy avtomobilsozlik bo‘yicha statistika e’lon qildi.

Unga ko’ra, yil boshidan beri O‘zbekistonda umumiy 303 373 ta avtomobil sotilibdi.

☯️Ko‘rinib turibdiki, UzAuto Motors bozorning asosiy o‘yinchisi bo‘lib qolmoqda.

271 221 dona avtomobil sotuvi bilan kompaniya avtosanoatning 89,4 foiz ulushini egallamoqda.

Eng ko‘p sotilgan model – Cobalt, dastlabki 9 oyda undan 99 577 dona sotilgan.

☯️ Keyingi o‘rinda ADM Jizzakh kompaniyasi. U Kia, Chery, Haval va Hyundai kabi xalqaro brendlarning avtomobillarini O‘zbekistonda yig‘adi. 

Ushbu kompaniya 6,5 foiz bozor ulushiga ega bo‘lib, yanvardan sentyabrgacha 19 766 dona avtomobil sotibdi.

Ularning eng xaridorgir brendi Kia bo‘lgan (12 549 ta avtomobil). Ular orasida eng ko‘p sotilgani Kia Sonet (3 360 ta).

️☯️ Uchinchi o‘rinni BYD Uzbekistan Factory egalladi, u o‘tgan 9 oyda 11 580 ta elektromobil sotgan. Bu kompaniyaga bozorning 3,8 foizini egallash imkonini berdi.

Ularning eng ko‘p sotilgan modeli – BYD Song Plus Champion (4 668 ta).

️☯️ Keyingi o‘rinlarda Jizzakh Avto, Asaka Motors va SamAuto joylashgan, ularning har biri 0,1 foiz ulushga ega. Asosiy brendlari – Jetta by Volkswagen, Exeed, Isuzu D-Max.

Yanada batafsil ma’lumotlar rasmlarda berilgan.

P.s: Bu yerda faqat O‘zbekistonda yig‘ilgan yoki ishlab chiqarilgan avtomobillar haqida so‘z yuritilmoqda.

Masalan, dilerlar yoki avtomobil egalari tomonidan import qilingan BYD yoki Kia hisobga olinmagan.

Tez orada avtomobil bozorida nimalar bo‘layotgani haqida ma’lumot to‘plashga harakat qilamiz. Bu to‘liq tasavvurga ega bo‘lishga yordam beradi.

@beshtorr

#avto #bozor #kompaniyalar

Nima uchun Yevropa BYD va boshqa xitoy elektromobillarini cheklayapti

Yevropa Ittifoqi mamlakatlari xitoy elektromobillariga bojlarni 45 foizgacha oshirishga ovoz berdi.

Sababi oddiy — SAIC, Geely, BYD va boshqa kompaniyalar Xitoy hukumatidan katta imtiyozlar olayotgani aniqlandi.

Ushbu davlat yordami tufayli xitoy brendlari narxlarni pasaytirib, bozorlarni egallab olmoqda.

Yevropada buni tahdid deb hisoblashmoqda, chunki Xitoy shu yo‘l bilan ta’sir o‘tkazish vositalariga ega bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, kompaniyalar boshqa kompaniyalar bilan raqobatlashishi lozim, hozir esa Yevropa ishlab chiqaruvchilari butun bir davlat bilan raqobatlashishga majbur bo‘lmoqda.

AQSh ham bu nuqtai nazarni qo‘llab-quvvatlamoqda — u yerda sentyabrdan boshlab Xitoy elektromobillariga bojxona to‘lovlari 100 foizgacha ko‘tarildi.

Xitoyda bunga nima deyishyapti?

Ular, tabiiyki, rozi emas va yevropaliklarni xitoyliklar bilan halol raqobatlasha olmayapti, deb hisoblamoqda. Pekin hozirda javob choralarini tayyorlayapti.

O‘zbekistonda-chi?

Biz bunday mavzulardan yiroqmiz, chunki bizning eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchimiz deyarli to‘liq davlatga tegishli.

Yozda faoliyatini boshlagan BYD avtozavodining ham 60 foizi davlat tasarrufida.

Ya’ni, avtosanoatimizni iqtisodiyot deb atash qiyin, bu ko‘proq siyosat.

Shuning uchun bizdagi subsidiyalarga hatto Xitoy ham havas qilishi mumkin.

Masalan, BYD Uzbekistan Factory 2024-yilning dastlabki besh oyida 23,9 mlrd so‘m soliq to‘lagan.

Zo’r, lekin Evos shu davr ichida ko‘proq — 26,5 milliard so‘m soliq to‘lagan.

Shu bilan birga, avtomobil zavodining tovar aylanmasi 1,7 trillion so‘mni, Evos esa 330 milliard so‘mni tashkil etdi.

Ha, ba’zilarning soliq yuki 1 foiz bo‘lsa, boshqalarniki 8 foiz. Hamma teng, ammo kimdir tengroq, deganlaridek.

Aytgancha, XVF yaqinda O‘zbekistonga investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlarini qayta ko‘rib chiqishni, ularning salbiy ta’sirini bosqichma-bosqich kamaytirishni tavsiya qildi.

Yaxshi bo’lardi.

Rasm: STR | AFP | Getty Images

@beshtorr

#avto

O'zbekistonda pul jamg’arish: Uy-joy, omonat yoki dollar?

Hozir ko‘pchilik o‘z jamg‘armalarini qayerda va qanday saqlash haqida bosh qotirmoqda. 

Ayniqsa, O‘zbekistondagi omonatlarni kafolatlash tizimiga o‘zgartirish kiritilayotgani bu mavzuni yanada aktuallashtirdi.

Shu sababli, jamg‘arma uchun dollar yoki uy-joy alternativ sifatida ko‘rilyapti.

Ha, bu variantlar keng tarqalgan bo‘lishi mumkin, lekin har doim ham omonatning o‘rnini bosolmaydi. 

Sababi oddiy

Dollar likvidlik jihatidan yaxshi bo‘lishi mumkin, chunki uni istalgan vaqtda yaxshi narxda sotish mumkin. Ammo u daromadlilik nuqtayi nazaridan zaif. 

Oddiy misol – so‘nggi uch yilda O‘zbekistonda narxlar 31 foizga, dollar esa 17 foizga oshdi. 

Ya’ni u hatto inflyatsiyadan himoya qilolmaydi, foyda haqida gapirmasa ham bo‘ladi.

Ko‘chmas mulk

Uy-joy bilan esa vaziyat biroz boshqacha. U qattiq valyutada (dollar, yevro) 15-25 foizga qimmatlashadi va yaxshi daromad keltiradi. 

Lekin bunda pulni chiqarib olish uzoqqa cho’zilishi muammo bo’ladi. 

Masalan, omonatni bir daqiqada naqdlashtirish mumkin bo‘lsa, uy-joy bilan buning imkoni yo‘q. 

Buning ustiga, hozirda aholining uy-joy sotib olish qobiliyati pasaymoqda va savdo avvalgidek yaxshi bo‘lmayapti. 

Umuman olganda 

O‘zbekistonda katta miqdordagi mablag‘larni jamg‘arish uchun variantlar yetishmaydi. Boshqa mamlakatlardan farqli o‘laroq, tanlov juda kam. 

To‘g‘ri, hozir yangi pay investitsiya fondlari ochilyapti, lekin ularga nisbatan hali savollar yetarlicha.

Shuningdek, ayrim banklar kapitalni boshqarish bo‘yicha xususiy banking xizmatlari ustida ishlamoqda. Lekin bu soha ham hali keraklicha yo‘lga qo‘yilmagan.

Eng yaxshi variant

Bunday sharoitda so‘mdagi omonatlar yaxshiroq. Ularda: 

⏺ likvidlik yaxshi – pulni bir daqiqada yechib olish mumkin;

⏺ daromadlilik ham yaxshi – foiz stavkalari inflyatsiyani qoplaydi va 5-15 foiz sof foyda beradi. 

Shunchaki, barcha pullarni bitta bankda saqlash o‘rniga, bir nechta bankda omonatlar ochish kerak, xolos. 

Shunday qilib, foizlar ham to‘planadi, kafolat ham 100 foiz bo‘ladi. 

Ha, yaxshisi, omonatni qonun kuchga kirgunga qadar ochgan ma’qul.

@beshtorr

#investitsiyalar #vaziyat #pul

Yandex Maps navigatsiyasiga o‘zbekcha ovoz qo‘shildi

Avvalroq interfeys va joylarning nomlari o‘zbek tiliga o‘girilgan edi, hozir esa ruldagilar uchun ovozli ko‘rsatmalar ham ishlab chiqildi.

Kompaniya bu haydovchilarga telefonga chalg‘imasdan kerakli joyga yetib borishga yordam beradi, deb umid qilmoqda.

Hozir O‘zbekistonda Yandex Maps ilovasidan har oy 2,8 milliondan ortiq kishi foydalanadi, ulardan 87 foizida ovozli ko‘rsatmalar yoqilgan ekan.

Yandex’ning O‘zbekistonga rejalari katta

Joriy yilda kompaniya mamlakatga 33 million dollardan ortiq sarmoya kiritishni rejalashtirmoqda. 

Bu mablag‘larning sezilarli qismi Toshkentdan tashqaridagi rivojlanishga yo‘naltirilgan.

Masalan, Yandex Go yil oxirigacha 16 ta shaharda faoliyat yuritadi.

O‘zbek tilidagi xizmatlarning ishga tushirilishi ham shu strategiyaning bir qismidir. 

Kompaniya o‘z manfaatlarini ko‘zlayotgani tushunarli, lekin buning evaziga biz o‘zbek tilida ko‘proq texnologik mahsulotlarga ega bo‘lamiz. 

Ayni muddao.

@beshtorr

#kompaniyalar #yandex

O‘zbekistondagi zaryadlash stansiyalarining xaritasi mana shunday ko‘rinishda.

Atiga 2 yilda shuncha o‘sish, qiziq-a?

Afsuski, 2020-yildagi skrinshot saqlanib qolmagan – o‘shanda butun O‘zbekistonda bor-yo‘g‘i uchta quvvatlash shoxobchasi bor edi. U ham bo‘lsa Farg‘onada)

Endi butun O‘zbekiston bo‘ylab – Andijon va Mo‘ynoqdan tortib Termiz-u Uchquduqqacha tarqalgan.

Hozir esa ular 800 tadan ham oshib ketibdi. To‘g‘ri, hammasi ham ishlamayotgan bo‘lishi mumkin, lekin baribir bu katta rivojlanish. 

Sababi oddiy – elektromobillarning keskin ko‘paygani talabni oshirib yubordi. Keyin zaryadlash stansiyalariga oid qonun erkinlashtirildi. Bu esa taklifning ko‘payishiga olib keldi. 

Qiziq tomoni, hozir elektromobillar uchun sifatli avtoservislar yetishmayapti. 

Bu soha hali yaxshi rivojlanmagan, biznes esa juda istiqbolli. Bu haqda o‘ylab ko‘ring.

P.s: Quvvatlash shoxobchalarining xaritasi mana bu yerda.

@beshtorr

#elektromobil #iqtisodiyot

Porsche O‘zbekistonga kirib kelmoqda

O‘zbekistonda birinchi Porsche Center qurilishi boshlandi.

Bu mintaqada brendning vakili bo‘lgan va Olmotadagi Porsche Center uchun mas’ul Qozog‘istonning Orbis kompaniyasi loyihasidir.

Toshkentdagi Porsche Center "Yangi O‘zbekiston" bog‘i tomonida 3 800 kvadrat metr maydonni egallaydi.

Ochilish 2025-yilning ikkinchi yarmiga mo‘ljallangan.

U yerda qanday modellar sotilishi va ularning narxi hozircha noma’lum.

+1 luxury-brend

Ha, O‘zbekistonda luxury kompaniyalar va xizmatlar soni ortib bormoqda:

☯️InterContinental qaytib keldi,

☯️Yandex Ultima ish boshladi,

☯️Ritz-Carlton qurilmoqda,

☯️Galmart ochildi va hokazo.

Buning sababi shundaki, O‘zbekiston iqtisodiyoti haqiqatan ham tez sur’atlarda o‘smoqda, biroq odamlar o‘z daromadlariga qarab buni turlicha his qilishmoqda.

Shunday ham yaxshi pul topadiganlarning daromadi tezroq o‘smoqda. Aynan shu narsa luxury tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talabning o‘sishiga olib kelmoqda.

@beshtorr

#avto