Markaziy Osiyo mamlakatlarining Eron-Isroil inqiroziga munosabati
Quyidagi tahlil BBC Fors xizmati uchun siyosatshunos olim Sherali Rizoyon tomonidan tayyorlangan. “Markaziy Osiyo mamlakatlari trilemmasi: Eron, Isroil yoki betaraflik?” nomli maqola bilan havola bo’yicha tanishsangiz bo’ladi.
Tojikistonlik ekspert Eron va Isroil o’rtasida urush boshlansa, MO davlatlarining pozitsiyasi qanday bo’ladi va ular qaysi tomonni qo’llab-quvvatlaydi, mintaqa mamlakatlarining pozitsiyasiga qanday omillar ta’sir qilishi mumkin degan savollarga javob bergan:
Birinchidan, Eron va Isroil o’rtasidagi “e’lon qilinmagan urush” uzoq yillardan beri davom etmoqda. Ushbu vaziyat tufayli yirik davlatlar, mintaqaviy o’yinchilar va jahon hamjamiyatining mamlakatlari Yaqin Sharqdagi vaziyatga o’zlarining barqaror yondashuvlarini shakllantirdilar.
Ikkinchidan, Markaziy Osiyo mamlakatlari mustaqillik davrida har doim Yaqin Sharqdagi vaziyatning yomonlashuvidan xavotir bildirishgan. Mintaqamiz davlatlari har ikki tomonni ham vaziyatni tinch yo’l bilan hal qilish, o’zini tiyishga, tinchlik va sabr-toqatga intilishga chaqirib, barcha choralar xalqaro huquq normalari hamda BMT Xavfsizlik kengashi qarorlari asosida amalga oshirilishi zarurligini ta’kidlaydilar. Ushbu yondashuv Markaziy Osiyo mamlakatlari mojaroning biron bir tomonini ochiqchasiga qo’llab-quvvatlamasligini va betaraflikni saqlayotganligini ko’rsatadi.
Uchinchidan, Eron va Isroil Markaziy Osiyoda sezilarli ta’sirga ega emas. Ularning mintaqaviy strategiyalari asosan ittifoqchilar orqali amalga oshiriladi, buni ma’lum darajada “autsorsing” deb ta’riflash mumkin. Eron va Isroilning bunday yondashuvini Markaziy Osiyoda juda yaxshi tushunishadi.
To’rtinchidan, mamlakatlarning rasmiy pozitsiyalaridan farqli o’laroq, Markaziy Osiyo hamjamiyati diniy omil ta’sirini hisobga olgan holda, Eronni hozirgi inqiroz sharoitida qo’llab-quvvatlashga moyil bo’lishi mumkin. Bu yil davomida Falastinda kuzatilayotgan vaziyat bilan bog’liq. Kuzatuv shuni ko’rsatadiki, Markaziy Osiyo mamlakatlari hamjamiyatining bir qismi Isroilga unchalik ijobiy munosabatda emas.
Beshinchidan, Markaziy Osiyo mamlakatlari pozitsiyalariga Yaqin Sharq mojarosiga aloqador davlatlar ta’sir ko’rsatishi mumkin. Biroq, Markaziy Osiyo davlatlarining Rossiya-Ukraina urushiga munosabati shuni ko’rsatadiki, mintaqa mamlakatlari urushayotgan tomonlarning geosiyosiy ambitsiyalari uchun o’zlarining milliy manfaatlarini “qurbon qilishni” xohlamaydilar.
Xulosa qilib aytganda, Eron va Isroil o’rtasidagi urush ehtimoli juda kichik va hozirgi keskinliklar yaqin kelajakda saqlanib qolaveradi. Urush boshlangan taqdirda, Markaziy Osiyo mamlakatlari betaraflikni saqlab qolishlari va tomonlarni o’zlarini tiyib turishga chaqirishlari mumkin. Hozirgi sharoitda har ikki tomonning ochiq qo’llab-quvvatlash Markaziy Osiyo mamlakatlarining tashqi siyosati uchun ko’plab xavf va qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Quyidagi tahlil BBC Fors xizmati uchun siyosatshunos olim Sherali Rizoyon tomonidan tayyorlangan. “Markaziy Osiyo mamlakatlari trilemmasi: Eron, Isroil yoki betaraflik?” nomli maqola bilan havola bo’yicha tanishsangiz bo’ladi.
Tojikistonlik ekspert Eron va Isroil o’rtasida urush boshlansa, MO davlatlarining pozitsiyasi qanday bo’ladi va ular qaysi tomonni qo’llab-quvvatlaydi, mintaqa mamlakatlarining pozitsiyasiga qanday omillar ta’sir qilishi mumkin degan savollarga javob bergan:
Birinchidan, Eron va Isroil o’rtasidagi “e’lon qilinmagan urush” uzoq yillardan beri davom etmoqda. Ushbu vaziyat tufayli yirik davlatlar, mintaqaviy o’yinchilar va jahon hamjamiyatining mamlakatlari Yaqin Sharqdagi vaziyatga o’zlarining barqaror yondashuvlarini shakllantirdilar.
Ikkinchidan, Markaziy Osiyo mamlakatlari mustaqillik davrida har doim Yaqin Sharqdagi vaziyatning yomonlashuvidan xavotir bildirishgan. Mintaqamiz davlatlari har ikki tomonni ham vaziyatni tinch yo’l bilan hal qilish, o’zini tiyishga, tinchlik va sabr-toqatga intilishga chaqirib, barcha choralar xalqaro huquq normalari hamda BMT Xavfsizlik kengashi qarorlari asosida amalga oshirilishi zarurligini ta’kidlaydilar. Ushbu yondashuv Markaziy Osiyo mamlakatlari mojaroning biron bir tomonini ochiqchasiga qo’llab-quvvatlamasligini va betaraflikni saqlayotganligini ko’rsatadi.
Uchinchidan, Eron va Isroil Markaziy Osiyoda sezilarli ta’sirga ega emas. Ularning mintaqaviy strategiyalari asosan ittifoqchilar orqali amalga oshiriladi, buni ma’lum darajada “autsorsing” deb ta’riflash mumkin. Eron va Isroilning bunday yondashuvini Markaziy Osiyoda juda yaxshi tushunishadi.
To’rtinchidan, mamlakatlarning rasmiy pozitsiyalaridan farqli o’laroq, Markaziy Osiyo hamjamiyati diniy omil ta’sirini hisobga olgan holda, Eronni hozirgi inqiroz sharoitida qo’llab-quvvatlashga moyil bo’lishi mumkin. Bu yil davomida Falastinda kuzatilayotgan vaziyat bilan bog’liq. Kuzatuv shuni ko’rsatadiki, Markaziy Osiyo mamlakatlari hamjamiyatining bir qismi Isroilga unchalik ijobiy munosabatda emas.
Beshinchidan, Markaziy Osiyo mamlakatlari pozitsiyalariga Yaqin Sharq mojarosiga aloqador davlatlar ta’sir ko’rsatishi mumkin. Biroq, Markaziy Osiyo davlatlarining Rossiya-Ukraina urushiga munosabati shuni ko’rsatadiki, mintaqa mamlakatlari urushayotgan tomonlarning geosiyosiy ambitsiyalari uchun o’zlarining milliy manfaatlarini “qurbon qilishni” xohlamaydilar.
Xulosa qilib aytganda, Eron va Isroil o’rtasidagi urush ehtimoli juda kichik va hozirgi keskinliklar yaqin kelajakda saqlanib qolaveradi. Urush boshlangan taqdirda, Markaziy Osiyo mamlakatlari betaraflikni saqlab qolishlari va tomonlarni o’zlarini tiyib turishga chaqirishlari mumkin. Hozirgi sharoitda har ikki tomonning ochiq qo’llab-quvvatlash Markaziy Osiyo mamlakatlarining tashqi siyosati uchun ko’plab xavf va qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia