Dreamer

Ispancha uyat yoxud o'zbek mediasidagi krinj epidemiyasi

Ispancha uyat bu ikkinchi qo'l uyat yoxud bir odamning xatti-harakatlaridan boshqalarning uyat hissini tuyishidir.
Bugun aynan kimlarga nisbatan ispancha uyat his qilishimni yozgim keldi:
Iloji boricha, ijtimoiy tarmoqlarda ko'plar kuzatadigan mashhur blogerlarni ko'rmaslikka harakat qilaman, ko'rgan kunim esa o'zimni kechirolmay yuraman. Shunchalar bachkana kontentni odamlarga ulashadiki, ularning hayot tanlovlari haqida men savol berishni boshlayman. Sifatsiz kontent chiqargani yetmagandek, faxshni video hamda rasmlari orqali xalqqa sizdirib, normallashtirishadi ham. Yaqinda shu masalada bir tanishim bilan tortishib qoldim, hammani o'zi tanlashiga qo'yib ber deydi. Bir qarashda gapida jon bordek, keyin hozirgi zamon texnika zamoniligi esimga tushib ketdi, bugungi kunda 13 yoshlikda ham telefon bor, u ham Instagram, Telegram, TikTokka kiradi. Psixologik yondashadigan bo'lsak, u bu yoshda concrete thinking'dan reasonal, absurd thinking bosqichiga o'tayotgan bo'ladi. Sodda aytadigan bo'lsak, shu yoshigacha yaxshi-yomon deb o'rgangan narsalariga savol berish davrini boshidan o'tkazadi. Endi tasavvur qiling, o'shandek muhim, tanqidiy nuqtada u qo'liga TikTokni oldi-da, O'zbekistonda Top10 eng mashhur TikTokerlarni ko'rishni boshladi? Xo'sh, u nima bo'ladi? U ''kotta bolla''larni izidan ketgisi keladi, hayotni ''o'ldim-kuydim''dan iborat deb o'ylaydi. Bunaqa o'smirlarni bittasinimas, ikkitasinimas, ko'pini ko'rdim. Xuddi qolipdan chiqqandek bir xil ''brainrot''. O'zbekchasiga aytganda manqurt. Bu ma'naviy didsiz medianing o'smirga ta'siri edi, endi concrete thinking bosqichida yaxshi-yomonni o'rganayotgan bolachaning holini tasavvur qiling. Sho'ring qurgur So'taqo'zi 20ga kirib ham, shaxsiyatini qurolmagan, media to'la o'ziga o'xshashlar, chidama, surish kerak, Neksiya 2 legenda, qora jentra kotta bollarniki deb xor bo'lib aytib yurishibdi. O'sha payti So'taqo'ziga nisbatan ispan uyatini his qilib yuboraman.
Eng alamlisi, o'qimishliman deganlarning krinj ishlari. Ko'plab chetda yuqori o'rinda turadigan oliygohlarda o'qiydigan yoshlar erga tegish, uylanish haqida krinj postlar yozishadi, maktab o'quvchilaridan auditoriya yasab, chet elda kayf-safo qilib yurishganining rasmini tashlashadimi-ye, bugun McDonald'sda qanaqa hissiyotlarni his qilishganini yozishadimi-ye. Bu narsalar kimga kerak? Nimaga odamlarga karamsho'rvalaringni tiqishtiryapsizlar. Bama'ni, foydali narsalar tashlanglar, sohalaringda chet elda qanday yangiliklar bo'lyapti, o'rganayotgan fanlaringda nima qiziqarli va foydali, baraka topgurlar, shunaqa narsa tashlanglar. (Shu joygacha o'qigan bo'lsangiz, tushuntirmada + qoldiring). Bir 10tacha chetda o'qiydiganning kanalidan chiqib ketdim, bir manfaatli narsa tashlamaydi. Tag'in ko'pi EYUFchimish, ertaga O'zbekistonga qaytib, ishlayotganda bizga New Yorkda tushgan rasmini ko'rsatadimi hisobot so'ralganida?!
Qadrdonlar, sizlardan bir iltimosim bor: kim sifatsiz kontent qilsa, o'shaning kanalini, Instagram akkountini, TikTok akkountini o'zingizdan o'chirib tashlang. Bu bizning sifatsiz kontentga qilgan eng zo'r qarshiligimiz bo'ladi.
https://oyina.uz/uz/article/3484 - bu esa Oyinada chiqqan maqola.

Zamonaviy texnologiyalar judayam ajoyib imkoniyatlar yaratib beradi. Ermak qilib Google Earth ilovasida o'tirgandim. Ilova imkoniyatlarini tekshirayotgan paytim hududlarni ajratib, qancha maydonni egallaganini ko'rish mumkin ekan. Shu paytgacha o'rganganlarimdan foydalanib, baholi qudrat Amir Temur davlati, Turk xoqonligi hamda Abdullaxon II davrida Shayboniyxonlar xonligining tarixiy o'lchamini tekshirib ko'rdim(Amir Temur davlatiga Misr vassal bo'lgan bo'lsa ham, uni qo'shmadim. Va raqamlar bilan chegaralarda biroz xatolik bo'lishi mumkin). Turk xoqonligi va Shayboniyxonlar turkiy davlat tarixchiligidagi sevimli davlatlarim.
Eng yoqtirgan narsalarimni sizlar bilan ulashishni yoqtirganim uchun rasmlarni tashlagim keldi)

Haroratga eʼtibor bermaymiz. Asosiy eʼtiborni qaratganim havo sifati indeksi boʻldi. 22 qadrdonlar, bunaqa sovuqda odamlar koʻproq elektr toki, gazdan foydalanadi. Lekin hech ham gazi, elektr toki uzilishi kuzatilmaydi. Yoki kun sovuqligi uchun koʻmirga oʻxshash bahonalar bilan havosi rasvoligini bahona qilishmaydi. Minnesotani shu uchun ham oʻzim bilan Oʻzbekistonga olib ketgim keladi.

O'zbek alifbosidagi muammolar haqida bilarmidingiz?
Rasmdagi alifbo qadimgi turkiy alifbo bo'lib, agar e'tibor bersangiz, 8ta unli harf mavjud. Hozirgi alifboyimizda esa atigi 6ta unli harf bor. Bu muammoni nimaga ko'tarib chiqyapsan deyishingiz mumkin. Bu muammoni har kuni real hayotda ko'rishingiz mumkin. Masalan, mening shevamda ''ö'' va ''ü'' unlilari ishlatiladi, o'rtog'imning shevasida esa ''u'' va ''o’'' unlilarini ishlatadi. Xo'sh, shunga nima qilibdi? Chetdan kelgan so'zlarni o'zbekchalashtirishda muammolar yuzaga chiqib kelaveryapti. Masalan Tom ismini ayrimlar To’m deb yozsa, men Tom deb yozaman. Ya'ni 2 ta unlining yetishmovchiligi, ikki xil shevadagi insonni bitta so'zni ikki xil talaffuz qilishiga va aynan ayrim so'zlarda ikki xil tushunishiga olib kelishi mumkin. Yana bitta muammo shevamda ilon so'zini biz ''i'' unlisi bilan talaffuz qilsak, ayrim shevalarda uni ''I'' unlisi bilan talaffuz qilishadi. Ya'ni o'zbek tilini o'rganishda o'zbeklarning o'zi ham ikkiga bo'linishi yuzaga kelyapti.
How can native speakers learn their language in one country in two different ways? deyardim agar men chet ellik bo'lganimda. Bu muammoga juda ham e'tibor berishmaydi, lekin bu befarqlik kitob tarjimasi, ta'lim tizimida umumtizim shakllantirishda va boshqa sohalarda katta muammolar olib kelishi mumkin. Ming yillar davomida shakllangan tilimizni shunchaki chala alifbo bilan rasvo bo'lishini shaxsan men xohlamayman.

Amerika chindan ham menga oʻxshagan oddiy oʻzbek uchun juda gʻalati va "mantiqsiz" tuyiladi. Koʻchada yurganimda, odamlar bilan gaplashganimda hamma narsa men uchun noodatiy koʻrinadi. Rasmdagi isitgich avtobus bekatida olingan va aynan shunaqasini metro bekatida ham koʻrdim. Tashqari sovuqligi uchun bekatga shunaqa isitgichlar qoʻygan. Eng qizigʻi bekatlar toʻliq yopilmagan, ya'ni kirish qismi doim ochiq turadi. Meni eng hayron qoldirgani shtatning aholisiga qaygʻurishi boʻldi. Aholisi uyi tugul bekatda sovqotib qolmasligi uchun isitgichlar oʻrnatgan. Bitta oddiy oʻzbek sifatida bu narsa meni salkam 2 oydan beri qiynaydi. Har kuni Oʻzbekistonda koʻplab qishloqlarda gaz, elektr yetishmovchiligi kuzatiladi, millionlab oʻzbek oilalar bundan qiynalishadi, Amerikada esa hatto turgan bekatim ham isitiladi. Miyamda faqat bir savol beraman: NIMAGA? Bu savolning javobini topishni xohlamayman. Javob aniq va xafa qiladigan darajada achchiq.
Afsuski, oʻzbekistonliklar, yaʼni bizning hayotimiz "NIMAGA?''lar bilan toʻla. Menimcha, har bir xalqini oʻylaydigan odamni shu savol qiynaydi.
NIMAGA bizda shunday? Amerikalik odamdan oʻzbekning nima kami bor? U ham odam, biz ham odam! Har ikki toifa soliq toʻlaydi. Har ikki toifaning ikkita qoʻli, ikkita oyogʻi, bitta boshi bor. Qachon bizning jamiyat ham shunday imkoniyatlarga erishadi?

O'zbekistondagi kitobxonlar 2025-yilni noxush xabarlar bilan boshlashdi. 1000 kitob loyihasiga bo'lgan ishonch jamoatchilik orasida yo'qola boshladi. Shaxsan o'zim bu loyihaga start berilganda xursand bo'lgan edim, o'zim ham shunga o'xshash kichikroq noilmiy loyihacha qilish niyatim bor edi. Endi-endi ommaviy axborot vositalarida loyiha haqida ma'lumot berilayotganda loyihaning ayrim subyektlariga skeptik qaragandim va ular loyihani parokanda qilishidan qo'rqqandim. Lekin loyihaga nisbatan optimistik qarashda davom etdim. Afsuski, loyiha o'zbek jamiyatidagi og'riqli muammolarimizdan bo'lgan nepotizm qurboni bo'ldi. 2024-yil 50ta kitob tarjima qilinishi mo'ljallangan va bu uchun 20 mlrd. so'm mablag' yo'naltirilgandi. 50 ta kitob hammasi ham tayyor bo'lmadi, qo'yilgan maqsadlar puch bo'lib chiqdi. Shu sababli 2025-yil 12mlrd so'm berilishi rejalashtirildi. Xo'sh, loyiha bunaqa karamsho'rva bo'lishni boshlayotganda, o'zbek kitobxoni nima qilishi kerak. Mana shu kun mavzusi. Ayrimlarni bilaman, ularning fikricha, hammamiz ingliz tilini o'rganib, inglizcha kitob o'qishimiz kerak. Lekin milliy o'zlik haqida, o'zbek tili haqida(o'zbek tili qanchalar boy va ajoyib tilligini bilishganda edi...) o'ylab ko'rishmaydi. ''Svillizatsiyalar to'qnashuvi'' asarida aynan til masalasi chuqur ta'kidlab o'tilgan. Til bu qaysidir ma'noda mafkuraviy immunitet vazifasini o'taydi. Va men o'zbek xalqi ma'naviy jihatdan g'arblashishini hech qachon tarafdori bo'lmaganman(texnik o'zlashtirishni esa to'laqonli yoqlayman). Yana shu semester o'rgangan psixologiya darsimda, milliy o'zlik- ''national identity/cultural identity'' haqida so'z ketgan. Bolada qancha milliy o'zlik va milliy g'urur rivojlangan sari, bu narsa uning shaxsiy hamda akademik rivojlanishiga hissa qo'shadi. Shu uchun biz o'z tilimizni saqlab qolishimiz bilan birga xalqimizni boshqa rivojlangan davlatlarga tenglashib olishi uchun ko'proq kitoblar tarjima qilishimiz lozim. Sababi bir narsani ishlab chiqishimiz uchun, birinchi o'rganishimiz kerak.
Tarjimonlikka qiziquvchi har bir o'zbekni ''1000 Kitob''ga o'xshash loyihalar tanazzulga uchrayotganda, iloji boricha shaxsiy faollik ko'rsatib, kichik bo'lsa ham, hikoyalar, qissachalarni, ilmiy maqolalarni tarjima qilishini so'rab qolaman. Birovga umid bog'lab o'tirganimizdan, kitobxonlar, hammamiz bir bo'lib, o'zimiz tashabbusni qo'lga olganimiz yaxshiroq.

Alik Saxarov haqida bilarmidingiz? O'zbekistonlik Amerikaning mashhur filmlarida direktor bo'lgan ijodkor. Kinolar sifati ajoyib(biroz nomaqbul sahnalar Witcher'da ko'pligini hisobga olmasa), Witcher seriali qaysidir ma'noda LOTR bilan Game of Thrones'ga yaqinroq va ko'plab o'xshash personajlarga ega. Film juda zo'r tasvirchilar tomonidan olingan, ayrim kamchiliklarni hisobga olmasa, filmning texnik sifatiga 9/10 qo'ysa bo'ladi.
Lekin baribir LOTR: Power of the Rings shedevr chiqqan. Power of the Rings'ni ko'ringlar, qadrdonlar. Amazon Prime'da bor(bir oylik tekin test rejimda ishlatsalaring bo'ladi). LOTR muxlislari uchun ajoyib tuxfa bu kino.
Xullas, vaqtlaringni bekorchi o'tkazmanglar, kino ko'ringlar😅