Toʻrtkoʻl tumani aholi tili, yashash tarzi ,insonlar tashqi koʻrinishi jihatidan Xorazmga yaqin. Qoraqalpogʻiston markazi boʻlmish Nukusdan koʻra Xorazm/Urganchga masofa jihatidan ham yaqin.Nega lekin u Xorazm tarkibiga emas Qoraqalpogʻiston tarkibiga kirib ketgan?
To‘rtko‘l tumanining Qoraqalpog‘iston tarkibida bo‘lishi tarixiy, ma’muriy-hududiy va siyosiy omillarga bog‘liq. Quyida asosiy sabablarni tushuntiraman:
1. Tarixiy omillar
To‘rtko‘l tumani tarixan Xorazm vohasining bir qismi bo‘lsa-da, XX asr boshlarida u hozirgi Qoraqalpog‘iston hududida joylashgan hududiy birliklarga bog‘liq bo‘lgan. Qoraqalpog‘iston avval Qozog‘iston SSR tarkibida bo‘lib, 1936-yilda O‘zbekistonga qo‘shilganida To‘rtko‘l ham ushbu tarkibda edi.
2. Sovet Ittifoqining hududiy taqsimoti
Sovet davrida hududlar tabiiy-geografik omillarga qarab emas, balki siyosiy va iqtisodiy maqsadlar asosida belgilangan. 1920–30-yillarda SSSR hududiy chegaralarni qayta taqsimlashda millatlararo muvozanatni saqlashga harakat qilgan. To‘rtko‘l tumani, asosan, Orolbo‘yi va Amudaryo bo‘yidagi xo‘jalik tizimlariga bog‘liq bo‘lgani uchun Qoraqalpog‘iston tarkibiga qo‘shilgan.
3. Geografik yaqinlik va iqtisodiy bog‘liqlik
To‘rtko‘l tumani geografik jihatdan Xorazmga yaqin bo‘lsa ham, tarixan Amudaryoning chap qirg‘og‘idagi xo‘jalik tizimlari bilan bog‘liq bo‘lgan. Qoraqalpog‘istonning irrigatsion tizimi va qishloq xo‘jaligi To‘rtko‘lni Nukus va boshqa hududlar bilan chambarchas bog‘lab qo‘ygan.
4. Etnik tarkib
To‘rtko‘l tumanida qoraqalpoqlar, o‘zbeklar va boshqa millatlar yashaydi. Aholi madaniyati va tili Xorazm bilan yaqin bo‘lsa-da, tarixan qoraqalpoq jamiyatining bir qismi hisoblangan.
5. Siyosiy va ma’muriy qarorlar
Qoraqalpog‘iston mustaqil respublika maqomiga ega bo‘lganligi sababli, To‘rtko‘l tumani ham shu ma’muriy birlik tarkibida saqlab qoldirilgan. Sovet Ittifoqining parchalanishidan keyin ham O‘zbekiston hukumati mavjud chegaralarni o‘zgartirishni lozim topmagan.
Xulosa:
To‘rtko‘lning Qoraqalpog‘iston tarkibida qolishiga tarixiy meros, Sovet davridagi siyosiy qarorlar va iqtisodiy bog‘liqlik sabab bo‘lgan. Garchi u madaniy va lingvistik jihatdan Xorazmga yaqin bo‘lsa-da, hududiy chegaralar asosan siyosiy qarorlarga asoslangan holda belgilanadi.
©️Manba:ChatGpt
To‘rtko‘l tumanining Qoraqalpog‘iston tarkibida bo‘lishi tarixiy, ma’muriy-hududiy va siyosiy omillarga bog‘liq. Quyida asosiy sabablarni tushuntiraman:
1. Tarixiy omillar
To‘rtko‘l tumani tarixan Xorazm vohasining bir qismi bo‘lsa-da, XX asr boshlarida u hozirgi Qoraqalpog‘iston hududida joylashgan hududiy birliklarga bog‘liq bo‘lgan. Qoraqalpog‘iston avval Qozog‘iston SSR tarkibida bo‘lib, 1936-yilda O‘zbekistonga qo‘shilganida To‘rtko‘l ham ushbu tarkibda edi.
2. Sovet Ittifoqining hududiy taqsimoti
Sovet davrida hududlar tabiiy-geografik omillarga qarab emas, balki siyosiy va iqtisodiy maqsadlar asosida belgilangan. 1920–30-yillarda SSSR hududiy chegaralarni qayta taqsimlashda millatlararo muvozanatni saqlashga harakat qilgan. To‘rtko‘l tumani, asosan, Orolbo‘yi va Amudaryo bo‘yidagi xo‘jalik tizimlariga bog‘liq bo‘lgani uchun Qoraqalpog‘iston tarkibiga qo‘shilgan.
3. Geografik yaqinlik va iqtisodiy bog‘liqlik
To‘rtko‘l tumani geografik jihatdan Xorazmga yaqin bo‘lsa ham, tarixan Amudaryoning chap qirg‘og‘idagi xo‘jalik tizimlari bilan bog‘liq bo‘lgan. Qoraqalpog‘istonning irrigatsion tizimi va qishloq xo‘jaligi To‘rtko‘lni Nukus va boshqa hududlar bilan chambarchas bog‘lab qo‘ygan.
4. Etnik tarkib
To‘rtko‘l tumanida qoraqalpoqlar, o‘zbeklar va boshqa millatlar yashaydi. Aholi madaniyati va tili Xorazm bilan yaqin bo‘lsa-da, tarixan qoraqalpoq jamiyatining bir qismi hisoblangan.
5. Siyosiy va ma’muriy qarorlar
Qoraqalpog‘iston mustaqil respublika maqomiga ega bo‘lganligi sababli, To‘rtko‘l tumani ham shu ma’muriy birlik tarkibida saqlab qoldirilgan. Sovet Ittifoqining parchalanishidan keyin ham O‘zbekiston hukumati mavjud chegaralarni o‘zgartirishni lozim topmagan.
Xulosa:
To‘rtko‘lning Qoraqalpog‘iston tarkibida qolishiga tarixiy meros, Sovet davridagi siyosiy qarorlar va iqtisodiy bog‘liqlik sabab bo‘lgan. Garchi u madaniy va lingvistik jihatdan Xorazmga yaqin bo‘lsa-da, hududiy chegaralar asosan siyosiy qarorlarga asoslangan holda belgilanadi.
©️Manba:ChatGpt