#fakt Day5⃣6⃣
Shoh Edip (Oedipus) — yunon mifologiyasidagi eng mashhur fojiali qahramonlardan biri. Uning hikoyasi qadimgi yunon dramaturgi Sofokl tomonidan “Shoh Edip” tragediyasida yoritilgan.
Afsonaning qisqacha bayoni
1. Bashorat va farzanddan voz kechish
Fiv shohi Laiy va uning rafiqasi Iokasta Delphiy orakulidan dahshatli bashorat eshitishadi: ularning o‘g‘li otasini o‘ldirib, onasi bilan turmush quradi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun yangi tug‘ilgan chaqaloqning oyoqlarini bog‘lab, uni Kifaron tog‘iga tashlab yuborishadi. Biroq cho‘pon bolani topib, Korinf shohiga olib boradi va uni farzandsiz shoh Polyb bilan rafiqasi Merope tarbiyalab oladi.
2. Edipning o‘z taqdiridan qochishi
Edip ulg‘ayganida, tasodifan o‘zining haqiqiy ota-onasi emasligini bilib qoladi. U Delfiy orakuliga borib, taqdirini so‘raydi. Bashoratni eshitib, ota-onasini himoya qilish uchun Korinfdan chiqib ketadi. Lekin u aslida haqiqiy ota-onasidan qochayotganini bilmaydi.
3. Otasini o‘ldirishi
Yo‘lda u bir necha yo‘lovchi bilan tortishib qoladi va ularni o‘ldiradi. Aslida, bu odam uning otasi Laiy edi, lekin Edip buni bilmasdi.
4. Sfenks jumboği va Fiv taxti
Fiv shahri Sfenks (ayol boshi, sher tanasi va burgut qanotlariga ega maxluq) tomonidan dahshatga solinayotgan edi. Sfenks faqat o‘zining jumboğini to‘g‘ri topgan odamni qoldirishga rozi edi:
“Tongda to‘rt oyoqli, tushda ikki oyoqli, kechqurun esa uch oyoqli bo‘lgan mavjudot kim?”
Edip to‘g‘ri javob topadi: “Bu inson! Bolaligida emaklab yuradi (4 oyoq), katta bo‘lgach ikki oyoqda yuradi, qariyanda esa hassaga suyanadi (3 oyoq).”
Sfenks o‘zini yo‘q qiladi va Fiv xalqi Edipni shoh qilib ko‘taradi hamda unga shohning beva qolgan xotini Iokastani turmushga beradi.
5. Haqiqat ochilishi va fojia
Yillar o‘tib, Edip va Iokasta baxtli hayot kechiradi va farzandli bo‘lishadi. Ammo qahatchilik paydo bo‘lib, orakul bu ofatning sababini ochib beradi: shaharni la’natlangan odam boshqarmoqda.
Edip haqiqatni bilish uchun tergov olib boradi va dahshatli haqiqat ochiladi: u o‘z otasini o‘ldirgan va onasiga uylangan edi. Buni bilgach, Iokasta o‘z joniga qasd qiladi, Edip esa ko‘zlarini o‘yib, o‘zini ko‘r qilib oladi va shahardan haydab chiqariladi.
Afsonaning ma’nosi va ta’siri
Bu afsona yunon fojiasining eng yorqin namunalaridan biri bo‘lib, taqdirdan qochib bo‘lmasligi, insonning o‘z taqdirini tushunishga intilishi, hamda bilimsizlik va bilish azobi haqida hikoya qiladi. Psixoanalitik olim Zigmund Freyd ushbu hikoya asosida “Edip kompleksi” tushunchasini kiritgan bo‘lib, bu tushuncha bolalarning onasiga nisbatan bexabar muhabbati va otasiga raqobat hissi haqida tushuntirish beradi.
Shoh Edip haqidagi afsona bugungi kunda ham adabiyot, psixologiya va san’atda o‘z o‘rnini yo‘qotmagan muhim hikoyalardan biri hisoblanadi.
@zakovat_franklin
Shoh Edip (Oedipus) — yunon mifologiyasidagi eng mashhur fojiali qahramonlardan biri. Uning hikoyasi qadimgi yunon dramaturgi Sofokl tomonidan “Shoh Edip” tragediyasida yoritilgan.
Afsonaning qisqacha bayoni
1. Bashorat va farzanddan voz kechish
Fiv shohi Laiy va uning rafiqasi Iokasta Delphiy orakulidan dahshatli bashorat eshitishadi: ularning o‘g‘li otasini o‘ldirib, onasi bilan turmush quradi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun yangi tug‘ilgan chaqaloqning oyoqlarini bog‘lab, uni Kifaron tog‘iga tashlab yuborishadi. Biroq cho‘pon bolani topib, Korinf shohiga olib boradi va uni farzandsiz shoh Polyb bilan rafiqasi Merope tarbiyalab oladi.
2. Edipning o‘z taqdiridan qochishi
Edip ulg‘ayganida, tasodifan o‘zining haqiqiy ota-onasi emasligini bilib qoladi. U Delfiy orakuliga borib, taqdirini so‘raydi. Bashoratni eshitib, ota-onasini himoya qilish uchun Korinfdan chiqib ketadi. Lekin u aslida haqiqiy ota-onasidan qochayotganini bilmaydi.
3. Otasini o‘ldirishi
Yo‘lda u bir necha yo‘lovchi bilan tortishib qoladi va ularni o‘ldiradi. Aslida, bu odam uning otasi Laiy edi, lekin Edip buni bilmasdi.
4. Sfenks jumboği va Fiv taxti
Fiv shahri Sfenks (ayol boshi, sher tanasi va burgut qanotlariga ega maxluq) tomonidan dahshatga solinayotgan edi. Sfenks faqat o‘zining jumboğini to‘g‘ri topgan odamni qoldirishga rozi edi:
“Tongda to‘rt oyoqli, tushda ikki oyoqli, kechqurun esa uch oyoqli bo‘lgan mavjudot kim?”
Edip to‘g‘ri javob topadi: “Bu inson! Bolaligida emaklab yuradi (4 oyoq), katta bo‘lgach ikki oyoqda yuradi, qariyanda esa hassaga suyanadi (3 oyoq).”
Sfenks o‘zini yo‘q qiladi va Fiv xalqi Edipni shoh qilib ko‘taradi hamda unga shohning beva qolgan xotini Iokastani turmushga beradi.
5. Haqiqat ochilishi va fojia
Yillar o‘tib, Edip va Iokasta baxtli hayot kechiradi va farzandli bo‘lishadi. Ammo qahatchilik paydo bo‘lib, orakul bu ofatning sababini ochib beradi: shaharni la’natlangan odam boshqarmoqda.
Edip haqiqatni bilish uchun tergov olib boradi va dahshatli haqiqat ochiladi: u o‘z otasini o‘ldirgan va onasiga uylangan edi. Buni bilgach, Iokasta o‘z joniga qasd qiladi, Edip esa ko‘zlarini o‘yib, o‘zini ko‘r qilib oladi va shahardan haydab chiqariladi.
Afsonaning ma’nosi va ta’siri
Bu afsona yunon fojiasining eng yorqin namunalaridan biri bo‘lib, taqdirdan qochib bo‘lmasligi, insonning o‘z taqdirini tushunishga intilishi, hamda bilimsizlik va bilish azobi haqida hikoya qiladi. Psixoanalitik olim Zigmund Freyd ushbu hikoya asosida “Edip kompleksi” tushunchasini kiritgan bo‘lib, bu tushuncha bolalarning onasiga nisbatan bexabar muhabbati va otasiga raqobat hissi haqida tushuntirish beradi.
Shoh Edip haqidagi afsona bugungi kunda ham adabiyot, psixologiya va san’atda o‘z o‘rnini yo‘qotmagan muhim hikoyalardan biri hisoblanadi.
@zakovat_franklin