Davlat tili masalasi
So'zni O'zbekiston Respublikasida davlat tili masalasi aniq belgilab qo'yilgani fakti bilan boshlamoqchiman. Qonun hujjatlarida "ishlar o'zbek tilida, qoraqalpoq tilida yoki muayyan hudud aholisi so'zlashadigan tilda olib boriladi" degan qoidalarni ko'ramiz. Davlat tilining o'zbek tili deb belgilanishi ham hammamizga ma'lum. Ammo aslida davlat tili qanchalik ustunlikka ega?
Xo'sh, bir fakt bor: O'zbekistonda qonunlar avval rus tilida qabul qilinib, keyin o'zbek tiliga tarjiima qilinadi! Bundan tashqari, professional shartnomalar (masalan, katta brendlar shartnomalari) ham rus tilida tuziladi, shartnoma shablonlarining ko'pchiligi ham rus tilida. Xo'sh, bunga sabab nima? Tilimiz imkoniyatlari shartnoma tuzish uchun yetarli emasmi yoki rus tili bizga sobiq ittifoqdan merosmi?
Buning barchasini aholi orasida paydo bo'lib qolgan o'zgacha (balki noto'g'ri desak ham o'rinli bo'lar) qarash bilan bog'lash mumkin. Biz o'zbeklar orasida chet tilida, xususan rus tilida muloqot olib borish o'zgacha ustunlik berishi mumkinligi haqidagi fikr olg'a qadam bosadi. Shu sababdan so'zlar orasida ruscha so'zlar aralashishi, sof o'zbekcha gapirgan odamga ga'lati nigohda qarash, yozishmalarda kirill alifbosidan foydalanish (kirill yozuvida savodi chiqqan yoshi kattalar istisno) ko'p uchraydi.
Chet tilidan ko'p foydalanishimizning yana bir sababi, hozirgi ilg'or kadrlarning ko'pchiligi chet ellarda malaka oshirib, hozirgi ilmiga shu orqali erishgani. Shu sababli ularda o'rgangan tillarida o'z bilganlarini qo'llash osonroq. Lekin boshqa tomondan, chet tilini o'rganish va chet elda o'qib kelishdan maqsad chet el ilg'or tajribalarini o'zimizda qo'llash, chet so'zlarni emas.
Xo'sh, shunday bo'lsa nima, til yoki millat ajratmaslik kerakmi? Aslo yo'q, til yoki millat ajratish yaxshi emas, lekin biz ko'tarayotgan masala hech qanday diskriminatsiya emas, balki o'zbek tilining qadrini saqlab qolishga harakat. Axir, "bekat" so'zi o'rnida "ostanovka", "do'kon" o'rnida "magazin" so'zlarini qo'llashdan nima ma'no?
Shunchalik chet tilini bilar ekansiz, bemalol, istagan vaqtingizda borib chet elliklar bilan so'zlashing, kurslarda o'zingizni ko'rsating, lekin, modomiki kundalik hayotda o'zbek tilidan foydalandingizmi, uning butligiga putur yetkazmang, modomiki davlat tilimiz o'zbek tili ekan, o'z tilimizdan uyalmay, hujjatlarni ham, e'lonlarni ham o'zbek tilida tuzing.
Balki bu so'zlarim tillarga nisbatan diskriminatsiya bo'lib tuyular, lekin: Rossiya Federatsiyasida migrantlar rus tilini o'rganishi shart qilib qo'yilayotgan bir yerda, nega biz o'zbek tilimizni zarracha qadrlashni boshlamaymiz?
So'zni O'zbekiston Respublikasida davlat tili masalasi aniq belgilab qo'yilgani fakti bilan boshlamoqchiman. Qonun hujjatlarida "ishlar o'zbek tilida, qoraqalpoq tilida yoki muayyan hudud aholisi so'zlashadigan tilda olib boriladi" degan qoidalarni ko'ramiz. Davlat tilining o'zbek tili deb belgilanishi ham hammamizga ma'lum. Ammo aslida davlat tili qanchalik ustunlikka ega?
Xo'sh, bir fakt bor: O'zbekistonda qonunlar avval rus tilida qabul qilinib, keyin o'zbek tiliga tarjiima qilinadi! Bundan tashqari, professional shartnomalar (masalan, katta brendlar shartnomalari) ham rus tilida tuziladi, shartnoma shablonlarining ko'pchiligi ham rus tilida. Xo'sh, bunga sabab nima? Tilimiz imkoniyatlari shartnoma tuzish uchun yetarli emasmi yoki rus tili bizga sobiq ittifoqdan merosmi?
Buning barchasini aholi orasida paydo bo'lib qolgan o'zgacha (balki noto'g'ri desak ham o'rinli bo'lar) qarash bilan bog'lash mumkin. Biz o'zbeklar orasida chet tilida, xususan rus tilida muloqot olib borish o'zgacha ustunlik berishi mumkinligi haqidagi fikr olg'a qadam bosadi. Shu sababdan so'zlar orasida ruscha so'zlar aralashishi, sof o'zbekcha gapirgan odamga ga'lati nigohda qarash, yozishmalarda kirill alifbosidan foydalanish (kirill yozuvida savodi chiqqan yoshi kattalar istisno) ko'p uchraydi.
Chet tilidan ko'p foydalanishimizning yana bir sababi, hozirgi ilg'or kadrlarning ko'pchiligi chet ellarda malaka oshirib, hozirgi ilmiga shu orqali erishgani. Shu sababli ularda o'rgangan tillarida o'z bilganlarini qo'llash osonroq. Lekin boshqa tomondan, chet tilini o'rganish va chet elda o'qib kelishdan maqsad chet el ilg'or tajribalarini o'zimizda qo'llash, chet so'zlarni emas.
Xo'sh, shunday bo'lsa nima, til yoki millat ajratmaslik kerakmi? Aslo yo'q, til yoki millat ajratish yaxshi emas, lekin biz ko'tarayotgan masala hech qanday diskriminatsiya emas, balki o'zbek tilining qadrini saqlab qolishga harakat. Axir, "bekat" so'zi o'rnida "ostanovka", "do'kon" o'rnida "magazin" so'zlarini qo'llashdan nima ma'no?
Shunchalik chet tilini bilar ekansiz, bemalol, istagan vaqtingizda borib chet elliklar bilan so'zlashing, kurslarda o'zingizni ko'rsating, lekin, modomiki kundalik hayotda o'zbek tilidan foydalandingizmi, uning butligiga putur yetkazmang, modomiki davlat tilimiz o'zbek tili ekan, o'z tilimizdan uyalmay, hujjatlarni ham, e'lonlarni ham o'zbek tilida tuzing.
Balki bu so'zlarim tillarga nisbatan diskriminatsiya bo'lib tuyular, lekin: Rossiya Federatsiyasida migrantlar rus tilini o'rganishi shart qilib qo'yilayotgan bir yerda, nega biz o'zbek tilimizni zarracha qadrlashni boshlamaymiz?