NAVBATDAGI KITOB.
Bir tarixiy kitobni yopishimga to’g’ri keldi. Uch yuz varoq o’qidim, olganim oz bo’ldi va juda zerikarli bo’lib ketdi. Ayni shu muallifning galdagi kitobi qo’limda. Bu ayol tarixni shunday bitadiki, kitoblarini o’qimayman, deyolmaysiz. Lekin Kromvel to‘g‘risidagisi uncha qiziqarli bo’lmapti, meni nazarimda.
Bir. Angliya qirollik oilasining uzoqroq a’zosi bo’lgan bir tarixchini bilaman. Rossiya-Chechen urushida Angliya telekanali uchun reportaj qilib yurgan, keyinchalik bankda ishlagan va kitobga bo’lgan qattiq muhabbati sabab va tarixga kuchli qiziqishi bilan hozir juda katta tarixchi olim va o’ta olamshumul kitoblar muallifi. Uning bir kitobini Rossiya prezidenti Putin ham o’qib chiqqanligi va kitob haqida fikr bildirganligini unga Putinning atrofidagilar yozma bildirishadi. Xullas, shu yozuvchi bitta kitobini yozishi uchun kamida to’rt-besh yillab juda chuqur izlanish qiladi. Stalin haqida kitob yozganida unga Rossiyadagi hali hech kimga ko’rsatilmagan maxfiy arxiv ochib beriladi va unga kirib oylab arxivlarni o’rganish imkoniga ega bo’ladi. Yozuvchiga maxfiy arxivlar saqlanadigan inshootga kirish va arxivlarni ko’rib o’rganishni shaxsan Putindan yigirma yillar ilgari Angliyaning hozirgi qiroli Charlz so’rab beradi.
Ikki. 2016-yillar oralig’ida sulton Sulaymon haqida yozilgan kitobni juda maroq bilan o’qigan edim. Bu siz kinoda ko’rgan sulton emas, balki, haqiqiy faktlarga asoslangan va ko’p muammolarga botgan shox va uning yechimi yo’lidagi og’ir hayot. Kitob haqida fikrlarimni bir platfomada qoldirsam, Turkiyada yashayotgan bir singlimiz, siz chet elliklarni kitobini o’qib, sulton Sulaymon haqida nato’g’ri xulosaga kelibsiz, deb tanbeh bergan ham edi. Uning aytishicha, g’arbliklar uni xotinboz, qo’lidan bir ish kelmaydigan yalqov sulton qilib ko’rsatmoqchi bo’lar ekan. Vaholanki, men undan oldin ham Usmonlilar halifaligi haqida bir-ikki kitob mutolaasini bitirgan edim va g’arbliklarni faktlarga mukkasidan ketib yopishib olganligini va bor gapni boriday yozishga intilishini ko’rgan edim. G’arbliklar kitobida sultonni saroy ichidagi g’alvalari, vazirlar orasida kurash kushandasi sifatida ko’rsatib, saroydagi ayollar o’yinlariga e’tibor bermagan edi yoki shunga harkat qilgan edi. Meni aybim esa, Turkiya tarixini o’zimizdagi manbalardan o’rganmaganim edi. Lekin shunday manba bormidiki men o’rgansam?
Uch. Men bu gaplar bilan aytmoqchi bo’lganim, o’zingda yo’q bo’lgandan keyin boshqanikini o’qiysan-da, demoqchiman. Bizda shu kitoblar yo’q-ku. Yozg’uchi ko’p. O’zini ustida ishlab izlanuvchi va izlanganini xulosalab qog’ozga tushiruvchi yo’q. Imkoniyat yo’q. Sharoit yo’q. Yozuvchini yo’lini ochib berishga, qo’llab yuborishga, moddiy yordam berishga tayyor turgan “katta odam”lar yo’q. Bo’lsa o’zimiznikini o’qirdim-da. Bo’lmagani uchun g’arblik yozgan kitobni o’qishga majburman. Tarixni - shuning uchun - g’arbliklar yozayapti. Bir ixlosmand, menda juda katta g’oya bor, menga tarixni yozishdan boshqa ish qiziqmas, desa unga kimsan mana-man, degan Angliya qirolligidagi oila boshining o’zi yo’llarini ochib berishga harakat qilgani uchun ham tarixni g’arbliklar yozyapti…
Bizda-chi? Biz boshqalar yozgan tarixni o’qiymiz. Yuqoridagi amaldorlarni yordam bermayotganini qo’ya turing. Pastdagi avomni ham dardi boshqa. Bizdagi hammaning dardi to’y qilish, uy qilish. Orttira olsa mashina olish. Shu bilan hayotda bir narsaga erishgan hisoblaydi o’zini. Siz to’y qilib, uy qilib, mashina olib qullikdan qutilgan kuningiz, sizdan keyingi avlod qullikka kirib kelayotgan bo’ladi. Ilmga rag’bati yo’qolayotgan xalq qullikdan-qullikka o’tib yashaydi. Uning tarixini esa boshqalar yozib beradi…
☑️ @ixtiyor_avstraliya
Bir tarixiy kitobni yopishimga to’g’ri keldi. Uch yuz varoq o’qidim, olganim oz bo’ldi va juda zerikarli bo’lib ketdi. Ayni shu muallifning galdagi kitobi qo’limda. Bu ayol tarixni shunday bitadiki, kitoblarini o’qimayman, deyolmaysiz. Lekin Kromvel to‘g‘risidagisi uncha qiziqarli bo’lmapti, meni nazarimda.
Bir. Angliya qirollik oilasining uzoqroq a’zosi bo’lgan bir tarixchini bilaman. Rossiya-Chechen urushida Angliya telekanali uchun reportaj qilib yurgan, keyinchalik bankda ishlagan va kitobga bo’lgan qattiq muhabbati sabab va tarixga kuchli qiziqishi bilan hozir juda katta tarixchi olim va o’ta olamshumul kitoblar muallifi. Uning bir kitobini Rossiya prezidenti Putin ham o’qib chiqqanligi va kitob haqida fikr bildirganligini unga Putinning atrofidagilar yozma bildirishadi. Xullas, shu yozuvchi bitta kitobini yozishi uchun kamida to’rt-besh yillab juda chuqur izlanish qiladi. Stalin haqida kitob yozganida unga Rossiyadagi hali hech kimga ko’rsatilmagan maxfiy arxiv ochib beriladi va unga kirib oylab arxivlarni o’rganish imkoniga ega bo’ladi. Yozuvchiga maxfiy arxivlar saqlanadigan inshootga kirish va arxivlarni ko’rib o’rganishni shaxsan Putindan yigirma yillar ilgari Angliyaning hozirgi qiroli Charlz so’rab beradi.
Ikki. 2016-yillar oralig’ida sulton Sulaymon haqida yozilgan kitobni juda maroq bilan o’qigan edim. Bu siz kinoda ko’rgan sulton emas, balki, haqiqiy faktlarga asoslangan va ko’p muammolarga botgan shox va uning yechimi yo’lidagi og’ir hayot. Kitob haqida fikrlarimni bir platfomada qoldirsam, Turkiyada yashayotgan bir singlimiz, siz chet elliklarni kitobini o’qib, sulton Sulaymon haqida nato’g’ri xulosaga kelibsiz, deb tanbeh bergan ham edi. Uning aytishicha, g’arbliklar uni xotinboz, qo’lidan bir ish kelmaydigan yalqov sulton qilib ko’rsatmoqchi bo’lar ekan. Vaholanki, men undan oldin ham Usmonlilar halifaligi haqida bir-ikki kitob mutolaasini bitirgan edim va g’arbliklarni faktlarga mukkasidan ketib yopishib olganligini va bor gapni boriday yozishga intilishini ko’rgan edim. G’arbliklar kitobida sultonni saroy ichidagi g’alvalari, vazirlar orasida kurash kushandasi sifatida ko’rsatib, saroydagi ayollar o’yinlariga e’tibor bermagan edi yoki shunga harkat qilgan edi. Meni aybim esa, Turkiya tarixini o’zimizdagi manbalardan o’rganmaganim edi. Lekin shunday manba bormidiki men o’rgansam?
Uch. Men bu gaplar bilan aytmoqchi bo’lganim, o’zingda yo’q bo’lgandan keyin boshqanikini o’qiysan-da, demoqchiman. Bizda shu kitoblar yo’q-ku. Yozg’uchi ko’p. O’zini ustida ishlab izlanuvchi va izlanganini xulosalab qog’ozga tushiruvchi yo’q. Imkoniyat yo’q. Sharoit yo’q. Yozuvchini yo’lini ochib berishga, qo’llab yuborishga, moddiy yordam berishga tayyor turgan “katta odam”lar yo’q. Bo’lsa o’zimiznikini o’qirdim-da. Bo’lmagani uchun g’arblik yozgan kitobni o’qishga majburman. Tarixni - shuning uchun - g’arbliklar yozayapti. Bir ixlosmand, menda juda katta g’oya bor, menga tarixni yozishdan boshqa ish qiziqmas, desa unga kimsan mana-man, degan Angliya qirolligidagi oila boshining o’zi yo’llarini ochib berishga harakat qilgani uchun ham tarixni g’arbliklar yozyapti…
Bizda-chi? Biz boshqalar yozgan tarixni o’qiymiz. Yuqoridagi amaldorlarni yordam bermayotganini qo’ya turing. Pastdagi avomni ham dardi boshqa. Bizdagi hammaning dardi to’y qilish, uy qilish. Orttira olsa mashina olish. Shu bilan hayotda bir narsaga erishgan hisoblaydi o’zini. Siz to’y qilib, uy qilib, mashina olib qullikdan qutilgan kuningiz, sizdan keyingi avlod qullikka kirib kelayotgan bo’ladi. Ilmga rag’bati yo’qolayotgan xalq qullikdan-qullikka o’tib yashaydi. Uning tarixini esa boshqalar yozib beradi…
☑️ @ixtiyor_avstraliya