Musulmon jamiyatida esa inson avvalo qarashi, fikr qilishi kerak. Mas'uliyat faqatgina vazifalarni bajarish yoki aytilgan joyga kechikishdangina iborat emas. Bandalik ham mas'uliyatdir. Hamma ham birkun so'raladi. Isro surasida "Albatta, biz har bir kishining taqdirini o'z bo'yniga bog'lab qo'ydik" deya marhamat qilinadi. Bu esa inson har bir harakati uchun javobgar ekaniga dalolatdir. Mas'uliyatli inson, esa, avvalo, o'z Robbisi oldidagi burchlarini ado qiladi.
Hamma ham musulmon emasku, musulmon bo'lmaganlarda ham mas'uliyat mavjud-ku degan gapda ham jon bor. Buning hikmati shundaki, bandalik mas'uliyati ham, oila mas'uliyati ham, do'stlik mas'uliyati ham avvalo o'zni yaxshi ko'rish, xurmat qilishga asoslanadi. O'zini sevgan odamgina yaxshilikni umid qiladi, amallarini shunga to'g'rilaydi.
Unutmaslik kerakki, mas'uliyatsiz shaxs avvalo o'ziga mas'uliyatsizdir. Bunday odam o'z joni, vaqti, va bilimini, molini to'g'ri boshqarishga ehtiyoj sezmaydi. O'z vaqtini qadrlamaydi, o'zining insoniylik qadriyatlarini xurmat qilmaydi. Bunday inson, boshqalarni vaqtini ham tabiiy qadrlamaydi, va o'zgalar moliga achinmaydi.
Demak mas'uliyatni 3 ga ajratishimiz mumkin:
1. O'z oldidagi mas'uliyat.
2. Bandalik mas'uliyati.
3. Jamiyat oldidagi mas'uliyat.
O'zini xurmat qilib, o'zi oldidagi mas'uliyatlarni shakllantirmagan shaxs Robbisi oldidagi mas'uliyatini his qilolmaydi. O'zi va Robbisi oldida mas'uliyatli bo'lmagan shaxs esa boshqa bir inson oldidagi javobgarlikni his qilish haqiqatdan yiroq.
Yechim o'rnida esa, avvalo bundaylarga insoniylikni tanitish kerak. Biologik ehtiyojlar, maqsadlarini anglatilishi zarur. Shunda inson befarqlik sabab nimalar yo'qotishi mumkinligini anglaydi. Shu bilan birga, Robbisi kimligi o'rgatilishi zarur deb hisoblayman. Robbisi kimligini bilmagan inson bandalik mas'uliyatini nima uchun bajarishi kerakligini tushunib yetolmaydi. Ijtimoiy vazifalarni o'rganib esa jamiyat oldidagi mas'uliyat his qilinadi. Ya'ni o'z vaqtini, molini va qadriyatlarini qadrlashga o'rgangach, boshqalarnikini ham xurmat qilish shakllanadi.
Eng asosiysi esa, duodir. O'zingizda yoki do'stingizda bunday illatni sezzangiz, duo orqali yechim so'rang. Muhimi bu yechim "boshni devorga judayam qattiq urish" tarzida kelishi mumkinligini unutmang!
Hamma ham musulmon emasku, musulmon bo'lmaganlarda ham mas'uliyat mavjud-ku degan gapda ham jon bor. Buning hikmati shundaki, bandalik mas'uliyati ham, oila mas'uliyati ham, do'stlik mas'uliyati ham avvalo o'zni yaxshi ko'rish, xurmat qilishga asoslanadi. O'zini sevgan odamgina yaxshilikni umid qiladi, amallarini shunga to'g'rilaydi.
Unutmaslik kerakki, mas'uliyatsiz shaxs avvalo o'ziga mas'uliyatsizdir. Bunday odam o'z joni, vaqti, va bilimini, molini to'g'ri boshqarishga ehtiyoj sezmaydi. O'z vaqtini qadrlamaydi, o'zining insoniylik qadriyatlarini xurmat qilmaydi. Bunday inson, boshqalarni vaqtini ham tabiiy qadrlamaydi, va o'zgalar moliga achinmaydi.
Demak mas'uliyatni 3 ga ajratishimiz mumkin:
1. O'z oldidagi mas'uliyat.
2. Bandalik mas'uliyati.
3. Jamiyat oldidagi mas'uliyat.
O'zini xurmat qilib, o'zi oldidagi mas'uliyatlarni shakllantirmagan shaxs Robbisi oldidagi mas'uliyatini his qilolmaydi. O'zi va Robbisi oldida mas'uliyatli bo'lmagan shaxs esa boshqa bir inson oldidagi javobgarlikni his qilish haqiqatdan yiroq.
Yechim o'rnida esa, avvalo bundaylarga insoniylikni tanitish kerak. Biologik ehtiyojlar, maqsadlarini anglatilishi zarur. Shunda inson befarqlik sabab nimalar yo'qotishi mumkinligini anglaydi. Shu bilan birga, Robbisi kimligi o'rgatilishi zarur deb hisoblayman. Robbisi kimligini bilmagan inson bandalik mas'uliyatini nima uchun bajarishi kerakligini tushunib yetolmaydi. Ijtimoiy vazifalarni o'rganib esa jamiyat oldidagi mas'uliyat his qilinadi. Ya'ni o'z vaqtini, molini va qadriyatlarini qadrlashga o'rgangach, boshqalarnikini ham xurmat qilish shakllanadi.
Eng asosiysi esa, duodir. O'zingizda yoki do'stingizda bunday illatni sezzangiz, duo orqali yechim so'rang. Muhimi bu yechim "boshni devorga judayam qattiq urish" tarzida kelishi mumkinligini unutmang!