Obida book blogger📚

Bugun nega oila ichida muloqat yo'q, bolalar tinglanmayabdi, juftlar bir-birlari bilan gaplashmayabdi? Izlanishlar ko'rsatyabdiki, bugungi oilalarda televizor, internet, ijtimoiy tarmoqlar va aqilli telefonlar oila butunligini darz ketkizayotgan, faol muloqat qobilyatini nofaolga aylantirayotgan eng kuchli zararkunandalar hisoblanadi.

O'zini ifoda etolmagan kishilarda bir muddatdan so'ng "ichki dialoglar" boshlanadi. Odam ba`zan idish-tovoqlarni yuvayotganda, ba`zan yo'lda ketayotganda o'zi bilan o'zi gaplashayotganini payqab qoladi. Bu holdan charchaganda esa depressiya boshlanadi.
Muloqat kishini depressiya himoya qiladigan qalqondir.

Faol muloqat qobilyati bolalikda o'zlashtiriladi va butun umr saqlanib qoladi.
Bola uni tinglaydigan ota-ona oldida bulbuligo'yo bo'ladi, o'zini ifoda etmoqdan huzurlanadi.
E`tiborsiz tinglanadigan, gapirsa gapi bo'linadigan, qachon gapirsa tanqid-tanbeh eshitadigan bolalar bir muddatdan so'ng qisqa-qisqa gapirishga o'tishadi. Bunday kishilar uchun muloqat hayoqtning bir qismi emas, og'ir majburiyatga aylanadi.

Tartib uch xil yoshda o'zini ko'rsatadi: birinchisi 3 yosh, ikkinchisi 10 yosh, uchinchisi o'smirlikdan keyingi davri — 19-20 yoshlar atrofi.

Ota-onalar noliydigan masalalarning eng boshida bolalarni tartib-intizomga o'rgatolmayotganlari keladi.
Kimdir 10 yashar o'g'lining kiymini javonga taxlab qo'ymasligidan,kimdir 12 yashar qizining yotog'ini yig'ishtirmay maktabga ketishidan noliydi.
Shu masala yuzasidan ba`zi uylarda mudom janjal bo'ladi.
Tartib ruhiy holatga bog'liq bo'lib, janjal qancha ko'p bo'lsa, tartibsizlik shuncha ortib boraveradi. Ruhiy olami sarishta bolagina o'z hayotini bir o'zang sola oladi.

Ko'plab ota-onalar farzandlari o'zicha o'ynab o'tirishini mamnuniyat bilan qarshilaydilar. Bu kundalik yumushlarini tamomlab olish uchun ayni muddao bo'ladi. Ammo bolaning o'zicha o'ynab o'tirishi har doim ham mamnuniyat bilan qabul qilinadigan hol emas.
O'yin ba`zan rivojlanishga hissa qo'shadigan vosita bo'lsa-da, ayrim hollarda bolaning qondira olmayotgan ehtiyojlarini bostirish uchun ichiga yo'nalgan "chalg'ish"ga urinish bo'ladi.

Pedagogikada shunday tamoyil bor: boshqalarning boshqarishiga o'rganib qolgan bolalar o'zlarini boshqarolmaydilar.
Ko'plab ota-onalar farzandlariga bo'lgan mehrlari tufayli ularning nomidan nimalarnidir qilishni yaxshi ish deb bilishadi. Vaholanki, bola tarbiyasining asosi bolaga biror nima qildirish emas, uning erkin harajat qilishiga ruhsat berishdir.
Bolaga e`tiborli bo'lish u uchun o'ylash, u uchun qaror qabul qilish, u uchun nimadir qilish emas, o'z ishini o'zi uddalay olishi uchun unga yo'l ko'rsatishdir.

Bir juftlik farzandining juda asabiyligidan shikoyat qilib keldi. To'qqiz yashar yigitcha haqida gap ketayotgandi.
- Kuchi faqat bizga yetadi, - deb gap boshladi onasi.
- Uyda ukasiga azob bergani bergan. Tashqarida mutlaqo aksi, pisibgina yuradi. Necha marta maktabdan kaltak yeb, yig'lab keldi, sanoqdayam adashib ketdim.
-Ko'chada o'zini himoya qilolmayotgani uchun karatega yozdirdim, - deb otasi davom etdi. - U yerdayam shu muammo. Murabbiy ko'rsatgan usullarni takrorlolmagani uchun yig'laydi. Boshqa bormayman, deb oyoq tirab oladi.
- Faqat karateda emas, biror ishni eplolmaganidayam yig'lab yuradi, g'azablanadi, - deb onasi yana gapni ilib ketdi. - Ming shukrki, erim bolalarga e`tiborli. Oqshom mahali hammamiz birga o'yinlar o'ynaymiz. O'g'limiz o'yinda yengilishini tushinib qolsa, birdan lov etib yonib ketadi, yo g'azablanib baqiradi yoki o'yinni buzadi. Qayerdadir xato qilganimiz aniq, ammo qaysi joyda, bilolmayapman.

Bola bu o'z nomi bilan bola, undan kattalarga xos kamolotni kutish xato. Bunday talab unga nisbatan adolatsizlikdir.
U bolalik hayotini qanchalik yashay olsa, shunchalik ruhan sog'lom bo'ladi.
Bolaliginini tom ma`noda yashayolmagan kishi ulg'aygach hissiu qoniqmaslikdan qiynaladi. Bunday kishilar asabiy bo'ladi, sal narsaga lov etib yonib ketadi. Aksar odamlarning turmush o'rtoqlariga nisbatan e`tiborsizligi, hissizligi, bolalarga nisbatan toqatsizligi, jahlini nazorat qilolmasligi yuqoridagi hissiy qoniqmaslikning yuzaga chiqishi hisoblanadi.

Diqqatni to'plash bolaning emas, o'qituvchining ishi hisoblanadi.

Bola yaqin-atrofidagilarining xatti-harakatlariga taqlid qilib hissiy rivojlanishini tezlashtiradi.

Ota-ona va bola tarbiyasidagi e`tibori to'rt xil bo'ladi:
1. Yetarli bo'lmagan;
2. An`anaviy;
3. Kuzatuvchi;
4. Haqiqiy.

1. Yetarli bo'lmagan e`tibor darajasidagi ota-onalarda eng ko'zga tashlanadigan jihat "e`tiborsizlik" bo'ladi.
...

2. An`anaviy e`tibor darajasidagi ota-onalarning eng ko'zga tashlanadigan jihati bolalarning "jismoniy" ehtiyojlariga e`tiborli bo'lgan holda, "ma`naviy" ehtiyojlarini payqashmaydi.
...

3. Kuzatuvchi e`tibor darajasidagi ota-onalar bolaning o'ziga xos hislar olami borligini payqashadi.
...

4. Haqiqiy e`tibor darajasidagi ota-onalarning umimiy jihatlari shuki, bola tarbiyasi aslida ota-ona tarbiyasi ekaniniu tushunadi.
...

— Nega?
— Bilmasam... Xato qilib qo'yadiganday tyulaman.
Xato gap aytib yuborishdan, kulgili holga tushishdan qo'rqaman. Ba`zan esa qarshimdagi kishi menga tanbeh berib qoladi, deb o'ylayman. Shunaqa paytda gapirgim kelmay qoladi.
— Atrofingdagi eng jahildor kishi kim?
— Hmm... Onam... Uning jahlini chiqarganim uchun jahl qiladi, o'zidan-o'zi emas. — Masalan, nima qilib jahlini chiqarasan?
— Aytganlarini qilmasam doim jahli chiqadi.
Uning jahli chiqmasligi uchun doim aytganlarini qilishim kerak.
— Qilmasang-chi?
— Baqiradi...
Bolani tinglagach "aybdorlik hissi"ni o'zlashtirganini ko'rib rahmim keldi. Onasi unga jahl qilsayam, tanbeh bersayam har doim o'zini aybdor his qilardi. Shu yoshidayoq qarshisidagi kishining xohishini bajarmasa, kamsitilishini shaxsan o'z tajribasida o'rganib ulgurgandi.
Bu o'rganish yodda qoladi.

To'qqiz yoshlardagi bir qizaloqni qabulimga olib kelishgandi. Ota-onasi bola oxirgi paytlarda hurpayib olganini, atrofdagilar bilan aloqasini deyarli butunlay uzganini aytishdi.
Ularni eshitib bo'lgach, qizni ko'rishni istadim. Yonimga keldi.
Xonaga kirgan zahoti ko'nglim allanechuk bo'lib ketdi. Yelkalari yuqoriga ko'tarilgan, boshini yelkalari orasiga yashirgan, qo'llari yurayotganda sollanmasdan tanasiga yaqin tutilgan, qadamlari qisqa, kichik, hurkak.
— Nima muammo - deb so'radim. — Nega bu yerga keldingizlar?
— Ota-onam meni tortinchoq deb hisoblashadi, shuning uchun.
— O'zing nima deysan, tortinchoqmisan?
— Bilmasam... ehtimol...ozgina...
— Bu yerga ham tortinib kirdingmi?
Kuldi.
— Har doim yangi joyga borsang tortinasanmi?
— Ha, shuning uchun hech qayerga borgim kelmaydi.
Chunki qayergadir borgach kimdir bilan gaplashishga majbur bo'laman, yuragim tez-tez uradi, terlayman.
— Nega?