Xoʻsh,bu qanday qonun?
Jekson-Venik qonuni — bu 1974 yilda AQSh Kongressi tomonidan qabul qilingan qonun bo‘lib, uning asosiy maqsadi sovet blokiga kiruvchi davlatlardagi yahudiylar va boshqa kamsitilayotgan millatlarning huquqlarini himoya qilish edi. Qonunga ko‘ra, agar biror mamlakat o‘z fuqarolariga erkin migratsiyaga ruxsat bermasa yoki ularning huquqlarini buzsa, AQSh bunday mamlakatga iqtisodiy imtiyozlar va savdo sharoitlarini cheklash huquqiga ega bo‘lgan.
Qonunning asosiy jihatlari:
1. Sovet Ittifoqi va uning ittifoqdosh davlatlari uchun AQSh savdo imtiyozlari (masalan, eng ko‘p ko‘riluvchi davlat maqomi) to‘xtatilishi mumkin edi.
2. Savdo-sotiqni cheklash asosan erkin migratsiya huquqini ta’minlash bilan bog‘langan edi, ayniqsa, yahudiylar migratsiyasi bilan.
Jekson-Venik qonuni va Markaziy Osiyo mamlakatlari
Sovet Ittifoqi tarqalganidan keyin, Markaziy Osiyo mamlakatlari (O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston) mustaqil davlatlarga aylandi. Ammo Jekson-Venik qonuni ularga nisbatan ham qo‘llanib qoldi, chunki qonun Sovet Ittifoqi hududidan chiqib, mustaqil bo‘lgan davlatlarga ham tatbiq etiladigan tartibga ega edi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan bog‘liq jihatlar:
1. Savdo cheklovlari: Qonun bu mamlakatlar bilan savdo-sotiqni qiyinlashtirdi, chunki ular inson huquqlari va erkin migratsiya masalalarida ayblanib kelgan.
2. Migratsiya siyosati: Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘z fuqarolarining chet elga chiqishini cheklash borasida tanqid qilingan, bu esa qonunning ularga nisbatan qo‘llanilishiga sabab bo‘lgan.
3. Ta’sirlarning yo‘qotilishi: Keyinchalik, AQSh ayrim Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan qonunni bekor qildi, chunki ular inson huquqlari va savdo erkinligini yaxshilash bo‘yicha harakat qilgan. Masalan, Qozog‘iston va Qirg‘iziston qonunning amaldan chiqarilgan davlatlar qatoriga kiritilgan.
Jekson-Venik qonuni Markaziy Osiyoda AQSh bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalarni rivojlantirishda ma’lum to‘siqlar yaratgan. Biroq, 21-asrga kelib, qonunning ahamiyati kamaydi va AQSh bu hudud bilan hamkorlikni kengaytirishga o‘tishga harakat qildi.
Jekson-Venik qonuni — bu 1974 yilda AQSh Kongressi tomonidan qabul qilingan qonun bo‘lib, uning asosiy maqsadi sovet blokiga kiruvchi davlatlardagi yahudiylar va boshqa kamsitilayotgan millatlarning huquqlarini himoya qilish edi. Qonunga ko‘ra, agar biror mamlakat o‘z fuqarolariga erkin migratsiyaga ruxsat bermasa yoki ularning huquqlarini buzsa, AQSh bunday mamlakatga iqtisodiy imtiyozlar va savdo sharoitlarini cheklash huquqiga ega bo‘lgan.
Qonunning asosiy jihatlari:
1. Sovet Ittifoqi va uning ittifoqdosh davlatlari uchun AQSh savdo imtiyozlari (masalan, eng ko‘p ko‘riluvchi davlat maqomi) to‘xtatilishi mumkin edi.
2. Savdo-sotiqni cheklash asosan erkin migratsiya huquqini ta’minlash bilan bog‘langan edi, ayniqsa, yahudiylar migratsiyasi bilan.
Jekson-Venik qonuni va Markaziy Osiyo mamlakatlari
Sovet Ittifoqi tarqalganidan keyin, Markaziy Osiyo mamlakatlari (O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston) mustaqil davlatlarga aylandi. Ammo Jekson-Venik qonuni ularga nisbatan ham qo‘llanib qoldi, chunki qonun Sovet Ittifoqi hududidan chiqib, mustaqil bo‘lgan davlatlarga ham tatbiq etiladigan tartibga ega edi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan bog‘liq jihatlar:
1. Savdo cheklovlari: Qonun bu mamlakatlar bilan savdo-sotiqni qiyinlashtirdi, chunki ular inson huquqlari va erkin migratsiya masalalarida ayblanib kelgan.
2. Migratsiya siyosati: Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘z fuqarolarining chet elga chiqishini cheklash borasida tanqid qilingan, bu esa qonunning ularga nisbatan qo‘llanilishiga sabab bo‘lgan.
3. Ta’sirlarning yo‘qotilishi: Keyinchalik, AQSh ayrim Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan qonunni bekor qildi, chunki ular inson huquqlari va savdo erkinligini yaxshilash bo‘yicha harakat qilgan. Masalan, Qozog‘iston va Qirg‘iziston qonunning amaldan chiqarilgan davlatlar qatoriga kiritilgan.
Jekson-Venik qonuni Markaziy Osiyoda AQSh bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalarni rivojlantirishda ma’lum to‘siqlar yaratgan. Biroq, 21-asrga kelib, qonunning ahamiyati kamaydi va AQSh bu hudud bilan hamkorlikni kengaytirishga o‘tishga harakat qildi.