Suriya o‘zgarishlari kontekstidagi muhim tendensiyalar va prognozlar: Turkiya va uning mamlakatning kelajagiga ta’siri
8-dekabr kuni Turkiyaning tashqi ishlar vaziri Xakan Fidan Suriya uchun barcha siyosiy kuchlarga ochiq yangi hukumat tuzish zarurligini ta’kidladi. U, shuningdek, bu o‘zgarishlar doirasida muxolif guruhlar birlashishi kerakligini va xalqaro hamjamiyat Suriya xalqiga barqarorlik va farovonlikka erishish yo‘lida yordam berishi lozimligini aytib o‘tdi.
Turkiya, Asad rejimini ag‘dargan muxolifotchilarning so‘nggi hujumiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnashmaganligiga qaramay, Suriyaning siyosatida yetakchi rol o‘ynashda davom etmoqda. Bu borada muhim rolni uning Suriya Milliy armiyasi singari ittifoqchilari egalladilar: ular Suriya shimoli-sharqida kurd kuchlariga qarshi faol kurashmoqda. Anqara, Suriyadagi barcha siyosiy guruhlarini aks etuvchi vaqtincha hukumat tuzish g‘oyasini ilgari surib, hozirgi davlat institutlarini saqlab qolishning muhimligiga e’tibor qaratyapti.
Turkiyaning Suriya mojarosini tartibga solishdagi roli uning turli muxolif kuchlar o‘rtasidagi murosa bo‘yicha ko‘rsatgan yordami orqali baholanishi mumkin. Aynan shu sabab turklar milliy birlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan vaqtinchalik hukumat tuzilishni talab qiladilar. Turkiya tomonidan Suriya shimolida ishlab chiqilgan ushbu model mahalliy iqtisodiyotning integratsiyasiga, yig‘ilishlar orqali boshqaruvga va fuqarolik muassasalarini qo‘llab-quvvatlashga asoslanadi.
Biroq, Suriyaning tabiiy resurslariga, xususan, neft va qishloq xo‘jaligi yerlariga bo‘lgan nazorat masalasi dolzarb bo‘lib qolmoqda. Turkiya, AQSh tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan Suriya Demokratik Kuchlarining strategik jihatdan muhim hududlarda nazoratni qo‘lga kiritishiga yo‘l qo‘ymaydi, bu esa Turkiyaning kurd kuchlarini siqib chiqarish uchun harbiy amaliyotlar olib borishiga olib kelishi mumkin.
Boshqa taxminlarga ko‘ra, Turkiya Suriyadagi qochqinlarni ham qaytarishga harakat qiladi. Aytish kerakki, bu jarayon asta-sekin amalga oshadi va Suriya ichidagi ijtimoiy va iqtisodiy vaziyatning yaxshilanishiga bog‘liq bo‘ladi. Anqara bu jarayonni tashkil etishda muhim rol o‘ynaydi, ammo Turkiyada yashab qolishga moslashgan ko‘plab qochqinlar, ehtimol, ortga qaytmaydilar.
Ayni vaqtda Suriya tiklanishi sezilarli moliyaviy mablag‘larni talab qilishini ham ta'kidlash lozim. Infratuzilma va uy-joy rekonstruktsiyasi uchun taxminan $360 mlrd zarur. Ushbu jarayonda Turkiya xalqaro donorlarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtiradi. E’tiborlisi, hozirgi vaqtda Turkiya nodavlat tashkilotlari yangi nazorat ostidagi hududlarda gumanitar yordam ko‘rsatishda faol ishtirok etmoqda.
Shunday qilib, Turkiya Suriya mojarosini hal etish va mamlakatni tiklash jarayonida muhim o‘yinchiga aylanishda davom etmoqda, bu esa uning faqatgina o‘z chegaralarida xavfsizlikni ta’minlashga emas, balki yaqin kelajakda Suriyada jiddiy pozitsiyaga ega mamlakat statusini qo‘lga kiritilishini kafolatlaydi.
@erontahlili
8-dekabr kuni Turkiyaning tashqi ishlar vaziri Xakan Fidan Suriya uchun barcha siyosiy kuchlarga ochiq yangi hukumat tuzish zarurligini ta’kidladi. U, shuningdek, bu o‘zgarishlar doirasida muxolif guruhlar birlashishi kerakligini va xalqaro hamjamiyat Suriya xalqiga barqarorlik va farovonlikka erishish yo‘lida yordam berishi lozimligini aytib o‘tdi.
Turkiya, Asad rejimini ag‘dargan muxolifotchilarning so‘nggi hujumiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnashmaganligiga qaramay, Suriyaning siyosatida yetakchi rol o‘ynashda davom etmoqda. Bu borada muhim rolni uning Suriya Milliy armiyasi singari ittifoqchilari egalladilar: ular Suriya shimoli-sharqida kurd kuchlariga qarshi faol kurashmoqda. Anqara, Suriyadagi barcha siyosiy guruhlarini aks etuvchi vaqtincha hukumat tuzish g‘oyasini ilgari surib, hozirgi davlat institutlarini saqlab qolishning muhimligiga e’tibor qaratyapti.
Turkiyaning Suriya mojarosini tartibga solishdagi roli uning turli muxolif kuchlar o‘rtasidagi murosa bo‘yicha ko‘rsatgan yordami orqali baholanishi mumkin. Aynan shu sabab turklar milliy birlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan vaqtinchalik hukumat tuzilishni talab qiladilar. Turkiya tomonidan Suriya shimolida ishlab chiqilgan ushbu model mahalliy iqtisodiyotning integratsiyasiga, yig‘ilishlar orqali boshqaruvga va fuqarolik muassasalarini qo‘llab-quvvatlashga asoslanadi.
Biroq, Suriyaning tabiiy resurslariga, xususan, neft va qishloq xo‘jaligi yerlariga bo‘lgan nazorat masalasi dolzarb bo‘lib qolmoqda. Turkiya, AQSh tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan Suriya Demokratik Kuchlarining strategik jihatdan muhim hududlarda nazoratni qo‘lga kiritishiga yo‘l qo‘ymaydi, bu esa Turkiyaning kurd kuchlarini siqib chiqarish uchun harbiy amaliyotlar olib borishiga olib kelishi mumkin.
Boshqa taxminlarga ko‘ra, Turkiya Suriyadagi qochqinlarni ham qaytarishga harakat qiladi. Aytish kerakki, bu jarayon asta-sekin amalga oshadi va Suriya ichidagi ijtimoiy va iqtisodiy vaziyatning yaxshilanishiga bog‘liq bo‘ladi. Anqara bu jarayonni tashkil etishda muhim rol o‘ynaydi, ammo Turkiyada yashab qolishga moslashgan ko‘plab qochqinlar, ehtimol, ortga qaytmaydilar.
Ayni vaqtda Suriya tiklanishi sezilarli moliyaviy mablag‘larni talab qilishini ham ta'kidlash lozim. Infratuzilma va uy-joy rekonstruktsiyasi uchun taxminan $360 mlrd zarur. Ushbu jarayonda Turkiya xalqaro donorlarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtiradi. E’tiborlisi, hozirgi vaqtda Turkiya nodavlat tashkilotlari yangi nazorat ostidagi hududlarda gumanitar yordam ko‘rsatishda faol ishtirok etmoqda.
Shunday qilib, Turkiya Suriya mojarosini hal etish va mamlakatni tiklash jarayonida muhim o‘yinchiga aylanishda davom etmoqda, bu esa uning faqatgina o‘z chegaralarida xavfsizlikni ta’minlashga emas, balki yaqin kelajakda Suriyada jiddiy pozitsiyaga ega mamlakat statusini qo‘lga kiritilishini kafolatlaydi.
@erontahlili