“Yama”da cho‘milish – mayda bezorilikmi yoki ijtimoiy tanqid?
So‘nggi kunlarda Urgut tumanida sodir bo‘lgan voqea jamoatchilik e’tiborida: bloger yo‘llardagi chuqurlik muammosiga norozilik bildirib, yo‘ldagi “yama”ga suv to‘ldirib, u yerda cho‘miladi va bu videoni ijtimoiy tarmoqqa joylaydi. Sud esa bu harakatni MJTKning 183-moddasi asosida “mayda bezorilik” deb topib, unga 10 sutka ma’muriy qamoq jazosi tayinlaydi.
Ushbu holat huquqiy jihatdan chuqur tahlilni talab etadi. Huquqshunos sifatida quyidagi fikrlarni bildirish lozim deb hisoblayman.
1. 183-modda dispozitsiyasi nimalarni nazarda tutadi?
Mazkur modda quyidagicha ta’riflaydi:
> “Mayda bezorilik — jamoat joylarida uyatli so‘zlar bilan so‘kinish, fuqarolarga haqoratli yoki shilqimlik qilish, jamoat tartibini va fuqarolarning osoyishtaligini buzuvchi, jamiyatda yurish-turish qoidalarini qasddan mensimaslikda ifodalangan boshqa xatti-harakatlar”.
Bu modda bo‘yicha huquqbuzarlik deb baholanishi uchun quyidagi tarkibiy elementlar bo‘lishi shart:
- Jamoat joyida sodir bo‘lishi;
- Shaxsga nisbatan haqorat yoki shilqimlik holati;
- Osoyishtalikni buzish;
- Jamiyat yurish-turish qoidalarini qasddan mensimaslik.
Bloger bu harakatida hech kimga tajovuz qilmagan, so‘kinmagan va tahdid solmagan. Ijtimoiy xavf darajasi past bo‘lgan vaqtda, uni aynan bezorilik sifatida baholash — moddaning qattiq talqini bo‘lishi mumkin.
2. Harakatning maqsadi va ifoda shakli
Blogerning harakati, shubhasiz, odatdagi uslubdan farq qiladi. Ammo u jamiyatni bezovta qilishni emas, balki muammoni jamoatchilik va hokimiyat e’tiboriga havola qilishni ko‘zlagan. Bunday hollarda qonun faqat tashqi harakatni emas, balki uning mazmuni va maqsadini ham inobatga olishi zarur.
Ayrim hollarda jamoat axloqiy qoidalari buzilishi ehtimoli bo‘lishi mumkin — masalan, cho‘milish uchun mo‘ljallanmagan joyda, agar yechinib cho‘milgan bo‘lsa. Ammo bunda ham qamoq emas, yengilroq ta’sir choralari bilan cheklanish mumkin edi.
3. Jazoni tanlashda proporsionallik tamoyili
MJTK 183-moddasi ikki xil sanksiyani nazarda tutadi:
- Bazaviy hisoblash miqdorining 3–5 baravari miqdorida jarima;
- Yoki 15 sutkagacha ma’muriy qamoq.
Qonunchilikda jazoni tanlashda individuallashtirish, ya’ni har bir holatga xos yondashuv ko‘zda tutiladi. Bu yerda esa jazolanuvchining ilgari sudlanmagani, harakati ijtimoiy xavfli emasligi inobatga olinib, jarima yetarli chora sifatida qo‘llanishi mumkin edi.
4. Tanqid erkinligi — huquqiy davlat tamoyili
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 29-moddasida har bir shaxsga fikrlash, so‘z va ifoda erkinligi huquqi kafolatlangan. Bu huquq muammolarni ko‘tarish, norozilik bildirish va davlat organlari faoliyatini tanqid qilishni ham o‘z ichiga oladi.
Agar har bir tanqidiy harakat “bezorilik” deb baholansa, bu jamiyatda fikrlashdan ko‘ra sukutni, tashabbusdan ko‘ra qo‘rquvni ustun qiladi.
5. Fuqarolik jamiyati uchun muhim saboq
Mazkur holatdan ikki tomonlama xulosa chiqarish mumkin:
- Fuqarolar — ijtimoiy tanqidni madaniyatli, qonuniy va ijtimoiy qabul qilinadigan uslubda bildirishi lozim.
- Sud va huquqni qo‘llovchi organlar esa — har qanday tanqidni bezorilik deb baholashga shoshilmasligi, balki harakatning ijtimoiy mohiyati, zararliligi va maqsadini hisobga olgan holda qaror chiqarishi zarur.
Xulosa:
Blogerning harakati qanchalik noodatiy bo‘lmasin, uning ifoda mazmuni — tanqid, uslubi esa ehtimol bahsli. Ammo aynan shuning o‘zi uni huquqbuzar sifatida baholashga asos bo‘lolmaydi.
Tanqidni jazolash orqali muammolar hal bo‘lmaydi. Aksincha, fuqarolik faolligi susayadi, ijtimoiy mas’uliyat pasayadi.
---
#HuquqiyTahlil #MJTK183modda #TanqidHuquqi #Fikrerkinligi #SudAmaliyoti #Cho‘milishIshiningTahlili #FuqarolikJamiyati #JamoatTartibi
