Endi turkiy (o‘zbek) tilning o‘tmishdagi otlarini yozma yodgorliklar misolida ko‘rib chiqaylik. Turkiy tilning o‘tmishda keng qo‘llanilgan otlaridan biri türk (türkčä, türk tili) atamasidir. Bu ot buddizmning VII–IX asrlarga mansub “Maytri simit no‘m bitig” asarida qo‘llangan. Chunonchi, asarda Partanarakshit Karnavajiki otli kishi uni to‘xri (tohar) tilidan turk tiliga tarjima qilganligi qayd etiladi: Partanarakšit Karnavajiki türk tilinčä ewirmiš Maytri simit nom bitig (MS.145).
X asrda yashab o‘tgan beshbaliqlik mashhur tarjimon Shingku Sheli tudung ham o‘z tarjimalarida ana shu atamani qo‘llagan. Uning tavg‘achcha (xitoycha) versiya asosida turkiyga o‘girilgan “Syuan-szan kechmishi” asari turk tilida ekanligi ta’kidlanadi: Tawğač tilintin yana bešbalïqlïğ Šïŋqu Šeli tuduŋ yaŋïrtï türk tilinčä ewirmiš (Tavg‘ach tilidan yana beshbaliqlik Shingku Sheli tudung turk tiliga o‘girdi) (ST.V.87). Türk tili atamasi Shingqu Shelining boshqa bir tarjimasi – “Vujud va ko‘ngilni anglash kitobi”da ham uchraydi. Unda asar qanday tildan o‘girilgani to‘g‘risida shunday ma’lumot berilgan: Šïŋqu Šeli tuduŋ tawğač tilintin türk tilinčä ewirü tegintim (Shingqu Sheli tutung tavg‘ach tilidan turk tiliga tarjima qildim) (Hazai 1975,95). Lekin bu tarjimon ijodiga mansub “Oltun tusli yorug‘” sutrasining yakunida asar tavg‘achchadan turk-uyg‘ur tiliga o‘girilgan debqayd etilgan: bešbalïqlïğ Šïŋqu Šeli tuduŋ tawğač tilintin türk
uyğur tilinčä ikiläyü ewirmiš Altun öŋlüg yaruq yaltïrïqlïğ qopta kötrülmiš nom eligi atlïğ nom bitig tügädi (Beshbaliqlik Shingqu Sheli tudung tavg‘ach tilidan turk-uyg‘ur tiliga tarjima qilgan “Oltin rangli nurli yaltiroqli hammadan ustun turadigan no‘m tojdori” otli no‘m bitig tugadi). Chamasi, mazkur atama asar qulyozmasining ko‘chirilgan davri (XVII asr) bilan bog‘liq qo‘llangan chiqar (Qosimjon Sodiqov, Turkiy Til tarixi). Davomi bor…👇✍️
@shevashunos