πOna tilida uslubiy xatolar deganda, nutqning mantiqiy, grammatik va uslubiy jihatdan to'g'ri bo'lmagan tarzda tuzilgan qismlari tushuniladi. Bu xatolar nutqning mazmunini buzadi yoki uni tushunishni qiyinlashtiradi. Quyida ona tilida uchraydigan uslubiy xatolar va ularga misollar keltiriladi:
1. Mantiqiy uyg'unlikning buzilishi
πNutqdagi jumlalar bir-biriga mantiqiy bog'lanmaganda sodir bo'ladi.
βXato:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman. Bugun havo sovuq bo'ldi."
Bu jumlalar bir-biriga bog'liq emas va mantiqiy izchillik yo'q.
β To'g'ri variant:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman, chunki u fikr doiramni kengaytiradi."
2. Matn uslubiga mos kelmaslik
πMatnning janri yoki uslubiga mos bo'lmagan so'zlar yoki iboralar ishlatiladi.
βXato:
"Ilmiy maqolalarda bizga rosa yoqqan narsalar haqida gapirib beramiz."
Bu jumlada "rosa yoqqan" so'z birikmasi ilmiy uslubga mos emas.
β To'g'ri variant:
"Ilmiy maqolalarda bizga qiziqarli tuyulgan masalalar yoritiladi."
3. Takroriylik (tavtologiya)
πBir xil ma'no anglatadigan so'zlar yoki iboralarning takrorlanishi.
βXato:
"Men bu gapni o'zim shaxsan aytib berdim."
Bu yerda "o'zim" va "shaxsan" so'zlari bir xil ma'no beradi.
β To'g'ri variant:
"Men bu gapni o'zim aytib berdim."
4. Qismlarning noaniqligi (noma'lum subyekt)
πJumlada kim yoki nima haqida gap ketayotgani tushunarsiz bo'lib qoladi.
βXato:
"U yerda ishlar yaxshi bo'lyapti."
Bu yerda "u" deganda nima yoki kim nazarda tutilgani aniq emas.
β To'g'ri variant:
"Kompaniyada ishlar yaxshi bo'lyapti."
5. Uslubiy nomutanosiblik
πNutqda bir-biriga mos kelmaydigan uslubdagi iboralarning birgalikda ishlatilishi.
βXato:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan zo'r mavzularni muhokama qilamiz."
Bu yerda rasmiy nutqda "zo'r" so'zini ishlatish noqulay.
β To'g'ri variant:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan muhim mavzularni muhokama qilamiz."
6. Nutqning sun'iyligi yoki rasmiylashuvi
πOddiy va jonli nutq o'rniga haddan tashqari rasmiy iboralardan foydalanish.
βXato:
"Mazkur maktab o'quvchilari o'quv yili davomida ta'lim-tarbiya jarayonida faol ishtirok etdilar."
Bu jumla sun'iy ko'rinadi va qiyin tushuniladi.
β To'g'ri variant:
"Bu maktab o'quvchilari o'quv yili davomida faol qatnashdilar."
7. Ma'lumotsizlik yoki noto'g'ri ma'lumot
πFaktlarga mos kelmagan yoki to'g'ri ifodalanmagan gaplardan foydalanish.
βXato:
"Yer Quyosh atrofida bir kun ichida aylanadi."
Bu ilmiy jihatdan xato.
β To'g'ri variant:
"Yer Quyosh atrofida bir yilda bir marta aylanadi."
Yuqoridagi misollar orqali uslubiy xatolarni aniqlash va to'g'rilashga yordam beruvchi qoidalarga e'tibor qaratish kerak. Toza va ravon nutq uchun mazkur xatolarni bartaraf etish muhim ahamiyatga ega.
1. Mantiqiy uyg'unlikning buzilishi
πNutqdagi jumlalar bir-biriga mantiqiy bog'lanmaganda sodir bo'ladi.
βXato:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman. Bugun havo sovuq bo'ldi."
Bu jumlalar bir-biriga bog'liq emas va mantiqiy izchillik yo'q.
β To'g'ri variant:
"Men kitob o'qishni yaxshi ko'raman, chunki u fikr doiramni kengaytiradi."
2. Matn uslubiga mos kelmaslik
πMatnning janri yoki uslubiga mos bo'lmagan so'zlar yoki iboralar ishlatiladi.
βXato:
"Ilmiy maqolalarda bizga rosa yoqqan narsalar haqida gapirib beramiz."
Bu jumlada "rosa yoqqan" so'z birikmasi ilmiy uslubga mos emas.
β To'g'ri variant:
"Ilmiy maqolalarda bizga qiziqarli tuyulgan masalalar yoritiladi."
3. Takroriylik (tavtologiya)
πBir xil ma'no anglatadigan so'zlar yoki iboralarning takrorlanishi.
βXato:
"Men bu gapni o'zim shaxsan aytib berdim."
Bu yerda "o'zim" va "shaxsan" so'zlari bir xil ma'no beradi.
β To'g'ri variant:
"Men bu gapni o'zim aytib berdim."
4. Qismlarning noaniqligi (noma'lum subyekt)
πJumlada kim yoki nima haqida gap ketayotgani tushunarsiz bo'lib qoladi.
βXato:
"U yerda ishlar yaxshi bo'lyapti."
Bu yerda "u" deganda nima yoki kim nazarda tutilgani aniq emas.
β To'g'ri variant:
"Kompaniyada ishlar yaxshi bo'lyapti."
5. Uslubiy nomutanosiblik
πNutqda bir-biriga mos kelmaydigan uslubdagi iboralarning birgalikda ishlatilishi.
βXato:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan zo'r mavzularni muhokama qilamiz."
Bu yerda rasmiy nutqda "zo'r" so'zini ishlatish noqulay.
β To'g'ri variant:
"Bugungi ma'ruzada sizlar bilan muhim mavzularni muhokama qilamiz."
6. Nutqning sun'iyligi yoki rasmiylashuvi
πOddiy va jonli nutq o'rniga haddan tashqari rasmiy iboralardan foydalanish.
βXato:
"Mazkur maktab o'quvchilari o'quv yili davomida ta'lim-tarbiya jarayonida faol ishtirok etdilar."
Bu jumla sun'iy ko'rinadi va qiyin tushuniladi.
β To'g'ri variant:
"Bu maktab o'quvchilari o'quv yili davomida faol qatnashdilar."
7. Ma'lumotsizlik yoki noto'g'ri ma'lumot
πFaktlarga mos kelmagan yoki to'g'ri ifodalanmagan gaplardan foydalanish.
βXato:
"Yer Quyosh atrofida bir kun ichida aylanadi."
Bu ilmiy jihatdan xato.
β To'g'ri variant:
"Yer Quyosh atrofida bir yilda bir marta aylanadi."
Yuqoridagi misollar orqali uslubiy xatolarni aniqlash va to'g'rilashga yordam beruvchi qoidalarga e'tibor qaratish kerak. Toza va ravon nutq uchun mazkur xatolarni bartaraf etish muhim ahamiyatga ega.