Бу ҳақда имом Кавсари алайҳирраҳма "Фиқҳи акбар"– китобининг таҳқиқида ёзибтилар. У зот Истамбул кутубхоналаридаги нусхаларни текшириб уерда "куфрда ўтмаганлар" иборасини "куфрда ўтганлар" сўзи билан алмашиб қолганлигига шахсан гувоҳ бўлибдилар.
Яна бу мазмундаги маълумот Абулмунтаҳининг " Фиқҳи акбар"– га битган ҳошияларида ҳам келтирилибди. Жумладан бу ҳақдаги илмий текширишлар Абуласфор Муҳаммад Балхийнинг "Шакку факк" номли рисолаларида ва " Фавзул акбар " номли Афғонистонда нашр этилган катта илмий — таҳқиқий китобда ҳам келтирилибди.
"Фиқҳи акбар" –нинг энг улўғ шореҳларидан бўлган Мавлоно Алиюл–Қории Ҳиравий ҳам аввалларида ўша саҳиҳ бўлмаган нусхалар асосида шундай нотўғри фикрга бориб қолган эканлар. Кейинчалик кўп илмий изланишлар ва оғир синовлар натижасида вафотларидан уч йил олдин ўтмишдаги нодуруст эътиқодларидан воз кечган эканлар. Бу ҳақда ўзлари " Насими риёз , шарҳи Қози Иёз" номли таснифларида битган эканлар.
Яна шу мавзуда улўғ аллома Жалолиддин Суютий ҳам ўта таҳсинга сазовор хизматларни амалга оширган эканлар. " Аррасоил – уттисъ" номли таснифларининг еттисадида бу масалани атрофлича ёритиб берибдилар. Мақолани мухтасар бўлишлиги учун рисолаларини номларини келтирмадик.
" Бақара" сурасидаги 119 оятдаги "...дўзахийлар ҳақида суралмассиз" оятини нозил бўлиш сабабини ёзиб баъзи муҳаддислар бунда Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг ота оналарига ишора борлиги ҳақида бир ҳадис ривоят қилган эканлар. Аммо имом Қуртубийга ўхшаш бир қанча йирик муҳаққиқлар бу ҳадисни иснод жиҳатидан айбу иллати (журҳ)–нинг эътиборидан асоссиз ҳисоблаган эканлар.
Ҳадис олимларидан " Носих ва мансух" китобининг мусаннифи Ибни Шоҳин бу мавзўга оид ҳазрати Оиша онамиздан бир ривоят келтирибди. Унга биноан қачонки Расулуллоҳ алайҳиссалом Мадинанинг йўлларида жойлашган Абва қаристонидан ўтсалар, уерга кириб ота оналарининг қабрларини олдида кўп ғамгин бўлиб, кўз ёши қилар эканлар. Аммо кунларнинг бирида Расулуллоҳ алайҳиссалом қабристондан жуда ҳам хурсанд ҳолда чиқибдилар, шунда Оиша онамиз бу ноодатий ҳолатнинг тафсилини сўраган эканлар Расулуллоҳ алайҳиссалом айтибдилар : " Эй Оиша , кўрмайсанми , меҳрибон Аллоҳим мен учун ота онамни қабрларидан тирилтириб , менга иймон келтиришларини буюрди. Улар менга иймон келтириб Аллоҳнинг раҳматига эришдилар "... Албатта, ҳаётдан ўтганларни тирилтириш улўғ илохий мўъжиза бўлиб , ҳазрати Ийсо алайҳиссаломга бергани каби меҳрибон Аллоҳ Расулуллоҳ алайҳиссаломга ҳам бу сифатни ўта камол даражасида ато этган эди.
Аллома Ибн Обиддин имом Қуртубий ва Носируддин Шомийдан бу ҳадисни саҳиҳ деганларини айтиб жумладан Аллоҳ жалла шаънуҳу бани Исроилни мақтулини тирилтириб, гапиртиргани каби Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг ҳам ота оналарини тирилтиришлиги ҳеч қандай ғайримантиқий эмаслигини таъкидлайдилар.
Яна бу мазмундаги маълумот Абулмунтаҳининг " Фиқҳи акбар"– га битган ҳошияларида ҳам келтирилибди. Жумладан бу ҳақдаги илмий текширишлар Абуласфор Муҳаммад Балхийнинг "Шакку факк" номли рисолаларида ва " Фавзул акбар " номли Афғонистонда нашр этилган катта илмий — таҳқиқий китобда ҳам келтирилибди.
"Фиқҳи акбар" –нинг энг улўғ шореҳларидан бўлган Мавлоно Алиюл–Қории Ҳиравий ҳам аввалларида ўша саҳиҳ бўлмаган нусхалар асосида шундай нотўғри фикрга бориб қолган эканлар. Кейинчалик кўп илмий изланишлар ва оғир синовлар натижасида вафотларидан уч йил олдин ўтмишдаги нодуруст эътиқодларидан воз кечган эканлар. Бу ҳақда ўзлари " Насими риёз , шарҳи Қози Иёз" номли таснифларида битган эканлар.
Яна шу мавзуда улўғ аллома Жалолиддин Суютий ҳам ўта таҳсинга сазовор хизматларни амалга оширган эканлар. " Аррасоил – уттисъ" номли таснифларининг еттисадида бу масалани атрофлича ёритиб берибдилар. Мақолани мухтасар бўлишлиги учун рисолаларини номларини келтирмадик.
" Бақара" сурасидаги 119 оятдаги "...дўзахийлар ҳақида суралмассиз" оятини нозил бўлиш сабабини ёзиб баъзи муҳаддислар бунда Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг ота оналарига ишора борлиги ҳақида бир ҳадис ривоят қилган эканлар. Аммо имом Қуртубийга ўхшаш бир қанча йирик муҳаққиқлар бу ҳадисни иснод жиҳатидан айбу иллати (журҳ)–нинг эътиборидан асоссиз ҳисоблаган эканлар.
Ҳадис олимларидан " Носих ва мансух" китобининг мусаннифи Ибни Шоҳин бу мавзўга оид ҳазрати Оиша онамиздан бир ривоят келтирибди. Унга биноан қачонки Расулуллоҳ алайҳиссалом Мадинанинг йўлларида жойлашган Абва қаристонидан ўтсалар, уерга кириб ота оналарининг қабрларини олдида кўп ғамгин бўлиб, кўз ёши қилар эканлар. Аммо кунларнинг бирида Расулуллоҳ алайҳиссалом қабристондан жуда ҳам хурсанд ҳолда чиқибдилар, шунда Оиша онамиз бу ноодатий ҳолатнинг тафсилини сўраган эканлар Расулуллоҳ алайҳиссалом айтибдилар : " Эй Оиша , кўрмайсанми , меҳрибон Аллоҳим мен учун ота онамни қабрларидан тирилтириб , менга иймон келтиришларини буюрди. Улар менга иймон келтириб Аллоҳнинг раҳматига эришдилар "... Албатта, ҳаётдан ўтганларни тирилтириш улўғ илохий мўъжиза бўлиб , ҳазрати Ийсо алайҳиссаломга бергани каби меҳрибон Аллоҳ Расулуллоҳ алайҳиссаломга ҳам бу сифатни ўта камол даражасида ато этган эди.
Аллома Ибн Обиддин имом Қуртубий ва Носируддин Шомийдан бу ҳадисни саҳиҳ деганларини айтиб жумладан Аллоҳ жалла шаънуҳу бани Исроилни мақтулини тирилтириб, гапиртиргани каби Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг ҳам ота оналарини тирилтиришлиги ҳеч қандай ғайримантиқий эмаслигини таъкидлайдилар.