бор «Оллоҳим!» деган сўз билан тўхтади. Зубайрнинг ерга йиқилгани маълум бўлди. Олов ўчирилди, эшик очилди. Хонадаги тутун ташқарига чиқиб, ўрнига тоза ҳаво кирди. Зубайрни ташқарига олиб чиқдилар. Юзига совуқ сув сепиб ҳушига келтирдилар. Кўзларини очганда, тепасида амакиси турарди. Аммо ҳамон бошини кўтаришга мажоли йўқ эди. Қайтақайта сув сепилди. Амакиси ёнидаги бутга ишора қилди. Зубайр нигоҳлари билан жавоб беришга уринди: «Ўлсам ўламан, аммо унга қул бўлмайман», дейишни истарди. — Демак, фикрингда собитсан, шундайми, Зубайр?! Зубайр пичирлаб жавоб берди: — Ўлиш бу жонсиз тошга сажда қилишдан яхшироқдир. — Сўнгги сўзингми шу? — Йўқ, бугина эмас. — У ҳолда сендан сўнгги сўзингни сўзлашингни кутяпман. — Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур Расулуллоҳ. Мана, менинг сўнгги сўзим. Доимо шу бўлажак. Зубайрнинг юзига шиддатли бир мушт келиб тушди. Кейин яна ўт ёқилди, хона яна бўғувчи тутунга тўла бошлади. Такрор узуқюлуқ, давомли аксиришлар бошланди. Кўп ўтмай Зубайр ҳушидан кетди. Бу зулм бир неча бор такрорланди. Натижа ўзгармади. Ҳаммасида қайтиш таклиф этилди, ҳаммасида бу таклиф рад этилди. Ахийри, амакиси «Одам бўлмайди» деб ҳукм чиқарди ва қўйиб юборди. Зубайр ибн Аввомнинг онаси Сафиййа Жаиоби пайғамбаримизнинг аммалари эди. Ўғлига берилган бу қийноқларга унинг муносабати қандай бўлди? Рози бўлдими ёки рози бўлмаса ҳам, қаршилик кўрсатишга журъат эта олмадими? Ёхуд унинг норозилиги ҳеч кимга билдирилмадими? Бу саволларнинг жавоби тарих зулматларига кўмилгандир.
Усмон ибн Аффон мусулмон бўлган кунларда ўттиз ёшлар чамаси бир қирчиллама йигит эди. Ўрта бўйли, буғдойранг танли, гўзал юзли, серсоқол эди. Тозаликни яхши кўрар, доим озода кийиниб юрар эди. Мусулмон бўлган кунгача ҳам оғзига ичкилик олмаган. Расулуллоҳнинг (с.а.в.) аммалари бўлмиш Умму Ҳаким Байзонинг қиз томондан невараси эди. Маълум бир пайтгача унинг мусулмон бўлганини ҳеч ким билмади. Ҳаким ибн Абул Ос бир куни жияни Усмон ибн Аффонни намоз ўқиётганида, худди жиноят устида ушлаб олгандек, кўриб қодди. — Нималар бўляпти, Усмон? Нималар қилаётирсан ўзи? Усмон юмшоқ овоз билан жавоб берди: —Намоз ўқияпман, амакижон. —Яъни, ибодат қилаётирсан, шундайми? —Ҳа. —Хўш, санаминг қани? У каерда? — Мен санамга сиғинмайман. У бир тош бўлаги, холос, — деди Усмон ва оламларни ёлғиз Оллоҳ яратганини, Ундан бошка ҳеч бир илоҳ йўқлигини сўзлади. Ҳаким бу гапларни эшитган ҳамон тепа сочи тикка бўлди. — Сен буларни қаердан ва кимдан ўргандинг? — деди дарғазаб бўлиб. — Муҳаммад Аминдан ўргандим. Ҳақиқат эканлигига бутун қалбим билан ишонаман. — Кўзингни оч, Усмон, сенинг уятчан бир йигит эканлигингдан фойдаланиб, йўлдан оздираётган бўлмасинлар, тағин. — Йўқ, амаки, мен васвасага солинмадим, ишондим. Шу бутлар илоҳ эканлигини қабул этсам, ана унда йўлдан озган бўламан. — Бу жиддий гап эмас, Усмон! Орасира дўқпўписали, баъзан насиҳатомуз давом этган узоқ баҳслашувдан кейин Усмон арқонлар билан боғланди. Қамок муддати бир неча кун давом этди. Аммо Ҳаким жиянининг бу мавзуда ўта самимий эканлигига ишонч ҳосил қилди. Келиб арқонни бўшатди ва хоҳлаган ишини килишга изн берди. Абу Ухайха Абдулмутталибнинг невараси Мухаммад Аминдан бирон нуқсон топмасада, сўнгги пайтларда у чиқарган дин муаммосидан хурсанд эмас эди. Чор атрофда кўплаб ёшларнинг Муҳаммадга қўшилаётганини эшитиб, хушёр туриш ва тадбиркор бўлиш лозимлигини хис этди. Чунки ўғилларини ҳам васвасага солиб, йўлдан оздириш эҳтимоли бор эди. Биринчи чора сифатида ўғилларига Ҳазрати Мухаммад ва у зотга имон келтирганлар билан учрашишни тақиқлаб қўйди. Анъанавий ҳаёт тарзларининт ўзгаришини, кечираётган ширин турмушларининг бузилишини сира ҳам истамас эди у. Бир куни қулоғига етиб келган хабардан ларзага тушди. Одамлар ўғли Холиднинг Маккадан ташқаридаги бир водийда намоз ўқиётганини кўришибди. Дарҳол бошқа ўғилларини ўша ерга жўнатди. Уни ушлаб олиб кслишни буюрди. Бориб қарасалар, ҳақиқатдан хам намоз ўқиётган экан. Холид отаси Абу Ухайҳа Саид ибн Оснинг ҳузурига келтирилди. — Сен қавмингнинг бутларига тил теккизишганини била туриб ҳам Муҳаммаднинг динига кирдингми? — дея Абу Ухайҳа ўғлини бу девоналикдан воз кечиришга урин