E. Makka fathida - Payg‘ambar (s.a.v)ning harbiy strategiyalari
Payg‘ambar (s.a.v)Arabistondagi o‘zgaruvchan sharoitlarni inobatga olib, o‘z harbiy strategiyalarini takomillashtirib borganini tushunish lozim. Dastlab raqiblariga nisbatan sezilarli harbiy zaiflikka ega bo‘lsa-da, u Zotning tanlagan harbiy usullari tufayli Madinadagi yosh musulmon davlati harbiy, siyosiy va iqtisodiy jihatdan kuchayib bordi. U Zot raqiblari va ularning rejalari haqida ma’lumot to‘plash, o‘z kuch-qudrati hamda zaif tomonlarini xolisona baholash, so‘ngra dushmanlarining imkoniyatlarini zararsizlantirib, o‘z harbiy resurslaridan eng samarali foydalanishga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqishda benazir iste’dodga ega edilar.
Madinada bo‘lgan davrida u Zot boshchilik qilgan harbiy yurishlar soni juda ko‘p bo‘lishiga qaramay, har ikki tomondan ham juda oz qurbon berilgan. Bu muhim fakt ko‘pincha Payg‘ambar (s.a.v)ning yutuqlarini tanqid qiluvchi tarixchilar tomonidan e’tiborsiz qoldiriladi yoki hisobga olinmaydi. Payg‘ambar (s.a.v) behuda qon to‘kilishidan hazar qilar, keksalar, ayollar va bolalarning bema’ni qirg‘in qilinishidan nafratlanar edi.
Payg‘ambar (s.a.v)ning 629-yilda Makkani fath etishi bizga uning Makkadagi raqiblariga nisbatan harbiy va diplomatik jihatdan ustunlikka erishayotgan bir paytdagi harbiy strategiyasini ko‘rib chiqish uchun noyob imkoniyat yaratadi. Ushbu harbiy yurishni tahlil qilganda, u Zotning harbiy strategiyasining quyidagi jihatlarini qayd etish mumkin:
1. Maxfiylik
Abu Bakr va Umar Muhammad (s.a.v)ning eng yaqin safdoshlari va ko‘p jihatdan sirdoshlari bo‘lishiga qaramay, Payg‘ambar (s.a.v) ko‘plab rejalarini o‘z dilida saqlardi. Bu, ayniqsa, uning 629-yildagi Makkaga qilgan harbiy yurishida yaqqol ko‘rindi. O‘shanda hatto sevimli xotini Oyisha (roziyallohu anho) ham u Zotning haqiqiy harbiy maqsadini bilmagan edi. Payg‘ambar (s.a.v) harbiy tayyorgarlik ko‘rishni buyurgan va sahobalaridan uzoq safarga hamda harbiy yurishga hozirlanishni so‘ragan, biroq ularga manzilni aytmagan edi. Shunday qilib, u Zot nafaqat hamrohlarini taxmin qilishga majbur etdi, balki dushmanlarining josuslik tarmog‘ini ham zararsizlantirdi. Natijada, musulmon qo‘shini Makka yaqiniga yetib kelganida, shahar aholisining aksariyati kutilmagan holatdan hayratga tushdi. Ibn Isxoqning ta’kidlashicha, "Rasululloh Marr Az-Zahronga yetib kelganida, Quraysh voqeadan butunlay bexabar edi va hatto u nima qilayotganini ham bilmas edi." Qurayshning ehtimoliy harbiy qarshiligi shu tariqa juda samarali bartaraf etildi.
2. Ustun kuchdan foydalanish
Payg‘ambar (s.a.v) Makkaga qarshi harbiy yurishni dushmanlariga nisbatan katta ustunlikka ega bo‘lgan paytda boshladi. 10 000 kishilik musulmon qo‘shini Makkaga qarshi yurish qildi. Ibn Isxoqning yozishicha, musulmonlar qo‘shini 10 ming kishidan iborat edi: "Muhojirlar va ansorlar bir tan, bir jon bo‘lib birlashdilar; birortasi ham orqada qolmadi". Ularga Sulaym qabilasi 700 yoki 1000 kishi bilan, Muzayna qabilasi esa yana 1000 kishi bilan qo‘shildi. Bu raqamni to‘g‘ri tushunish uchun Qurayshning 627-yilda Madinaga qarshi eng yirik muvaffaqiyatsiz yurishini eslash joiz. O‘shanda Quraysh barcha ittifoqchilarini to‘plab, jami 12 000 kishilik qo‘shin bilan hujum qilgan edi. 627-yildan 629-yilgacha Quraysh ancha zaiflashib, ko‘plab ittifoqchilarini yo‘qotgan edi. Payg‘ambar (s.a.v) 622-yilda Madinaga hijrat qilganidan beri musulmonlarning qudrati oshgan bo‘lsa, ayni shu davrda Qurayshning mavqei sezilarli darajada pasaygan edi. Ma’lum ma’noda, o‘sha paytdagi Arabistondagi hokimiyat musulmonlarning Makka Qurayshi hisobiga kuchayishi bilan nol natijali o‘yinga aylangan edi.
Payg‘ambar (s.a.v)Arabistondagi o‘zgaruvchan sharoitlarni inobatga olib, o‘z harbiy strategiyalarini takomillashtirib borganini tushunish lozim. Dastlab raqiblariga nisbatan sezilarli harbiy zaiflikka ega bo‘lsa-da, u Zotning tanlagan harbiy usullari tufayli Madinadagi yosh musulmon davlati harbiy, siyosiy va iqtisodiy jihatdan kuchayib bordi. U Zot raqiblari va ularning rejalari haqida ma’lumot to‘plash, o‘z kuch-qudrati hamda zaif tomonlarini xolisona baholash, so‘ngra dushmanlarining imkoniyatlarini zararsizlantirib, o‘z harbiy resurslaridan eng samarali foydalanishga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqishda benazir iste’dodga ega edilar.
Madinada bo‘lgan davrida u Zot boshchilik qilgan harbiy yurishlar soni juda ko‘p bo‘lishiga qaramay, har ikki tomondan ham juda oz qurbon berilgan. Bu muhim fakt ko‘pincha Payg‘ambar (s.a.v)ning yutuqlarini tanqid qiluvchi tarixchilar tomonidan e’tiborsiz qoldiriladi yoki hisobga olinmaydi. Payg‘ambar (s.a.v) behuda qon to‘kilishidan hazar qilar, keksalar, ayollar va bolalarning bema’ni qirg‘in qilinishidan nafratlanar edi.
Payg‘ambar (s.a.v)ning 629-yilda Makkani fath etishi bizga uning Makkadagi raqiblariga nisbatan harbiy va diplomatik jihatdan ustunlikka erishayotgan bir paytdagi harbiy strategiyasini ko‘rib chiqish uchun noyob imkoniyat yaratadi. Ushbu harbiy yurishni tahlil qilganda, u Zotning harbiy strategiyasining quyidagi jihatlarini qayd etish mumkin:
1. Maxfiylik
Abu Bakr va Umar Muhammad (s.a.v)ning eng yaqin safdoshlari va ko‘p jihatdan sirdoshlari bo‘lishiga qaramay, Payg‘ambar (s.a.v) ko‘plab rejalarini o‘z dilida saqlardi. Bu, ayniqsa, uning 629-yildagi Makkaga qilgan harbiy yurishida yaqqol ko‘rindi. O‘shanda hatto sevimli xotini Oyisha (roziyallohu anho) ham u Zotning haqiqiy harbiy maqsadini bilmagan edi. Payg‘ambar (s.a.v) harbiy tayyorgarlik ko‘rishni buyurgan va sahobalaridan uzoq safarga hamda harbiy yurishga hozirlanishni so‘ragan, biroq ularga manzilni aytmagan edi. Shunday qilib, u Zot nafaqat hamrohlarini taxmin qilishga majbur etdi, balki dushmanlarining josuslik tarmog‘ini ham zararsizlantirdi. Natijada, musulmon qo‘shini Makka yaqiniga yetib kelganida, shahar aholisining aksariyati kutilmagan holatdan hayratga tushdi. Ibn Isxoqning ta’kidlashicha, "Rasululloh Marr Az-Zahronga yetib kelganida, Quraysh voqeadan butunlay bexabar edi va hatto u nima qilayotganini ham bilmas edi." Qurayshning ehtimoliy harbiy qarshiligi shu tariqa juda samarali bartaraf etildi.
2. Ustun kuchdan foydalanish
Payg‘ambar (s.a.v) Makkaga qarshi harbiy yurishni dushmanlariga nisbatan katta ustunlikka ega bo‘lgan paytda boshladi. 10 000 kishilik musulmon qo‘shini Makkaga qarshi yurish qildi. Ibn Isxoqning yozishicha, musulmonlar qo‘shini 10 ming kishidan iborat edi: "Muhojirlar va ansorlar bir tan, bir jon bo‘lib birlashdilar; birortasi ham orqada qolmadi". Ularga Sulaym qabilasi 700 yoki 1000 kishi bilan, Muzayna qabilasi esa yana 1000 kishi bilan qo‘shildi. Bu raqamni to‘g‘ri tushunish uchun Qurayshning 627-yilda Madinaga qarshi eng yirik muvaffaqiyatsiz yurishini eslash joiz. O‘shanda Quraysh barcha ittifoqchilarini to‘plab, jami 12 000 kishilik qo‘shin bilan hujum qilgan edi. 627-yildan 629-yilgacha Quraysh ancha zaiflashib, ko‘plab ittifoqchilarini yo‘qotgan edi. Payg‘ambar (s.a.v) 622-yilda Madinaga hijrat qilganidan beri musulmonlarning qudrati oshgan bo‘lsa, ayni shu davrda Qurayshning mavqei sezilarli darajada pasaygan edi. Ma’lum ma’noda, o‘sha paytdagi Arabistondagi hokimiyat musulmonlarning Makka Qurayshi hisobiga kuchayishi bilan nol natijali o‘yinga aylangan edi.