Harbiy ma’noda strategiya - bu millatning barcha mavjud resurslarini harbiy vositalar orqali o‘z maqsadiga erishish uchun amaliy qo‘llashni anglatadi. Manfaatlar to‘qnashuvi mavjud bo‘lgan holatlarda, muammoni muloqot va kelishuv yo‘li bilan hal qilish juda samarali hisoblanadi. Biroq, bunday yondashuv o‘z imkoniyatlarini yo‘qotgan yoki qandaydir sabablarga ko‘ra mavjud bo‘lmagan taqdirda, yagona mumkin bo‘lgan yechim harbiy sohada yotishi mumkin. Bunday qarorning mohiyati, ko‘lami va vaqtiga ko‘plab omillar to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu mavzu dunyoning barcha harbiy strateglari tomonidan chuqur o‘rganib chiqilgan.
Sun Szu, ehtimol, tarixdagi eng buyuk harbiy strateg bo‘lgan. U miloddan avvalgi V asrda Xitoyda yashagan bo‘lsa-da, uning "Urush san’ati" nomli risolasi hamon butun dunyo bo‘ylab harbiy akademiyalar, diplomatiya va harbiy strategiya kurslarida majburiy o‘quv adabiyoti hisoblanadi. "Urush san’ati" ushbu mavzudagi ma’lum bo‘lgan eng qadimgi risola bo‘lib, keng qamrovi va chuqur tushuntirishlari jihatidan hali hanuz tengsizdir. Sun Szuning ta’kidlashicha, harbiy strategiyaning asosini tashkil etuvchi urushning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Oliy mahorat - jang qilmasdan dushman qarshiligini sindirishdan iborat.
2. Sarkardalikning eng yuqori shakli dushman rejalariga to‘sqinlik qilishdir; keyingisi esa dushman kuchlarining birlashishiga yo‘l qo‘ymaslikdir.
3. Harbiy taktika suvga o‘xshaydi, chunki suv o‘z tabiiy oqimida baland joylardan qochib, pastga tomon shoshiladi. Shuningdek, urushda noto‘g‘ri narsalardan qochishning yo‘li zaif tomonlarga zarba berishdir. Suv o‘zi oqib o‘tadigan yerga qarab yo‘nalishini o‘zgartiradi; askar esa o‘z g‘alabasini ro‘parasidagi dushmanga nisbatan ishlab chiqadi.
4. Tezkorlik urushning mohiyatidir; dushmanning tayyorgarliksizligidan foydalaning, kutilmagan yo‘llardan yuring va qo‘riqlanmagan-ximoyalanmagan joylariga hujum qiling.
Sun Szu urushda insonning ma’naviy kuchi va aqliy qobiliyati hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligiga, agar ular to‘g‘ri qo‘llanilsa, urushni muqarrar g‘alaba bilan yakunlash mumkinligiga ishongan. Urush hech qachon o‘ylamasdan yoki beparvolik bilan boshlanmasligi, aksincha undan oldin g‘alaba qozonishni osonlashtiradigan choralar ko‘rilishi lozim edi. Mohir sarkarda dushman rejalarini barbod qilar va uning ittifoqlarini buzar edi. U hukmdor va vazir, boshliqlar va qo‘l ostidagilar, qo‘mondonlar va bo‘ysunuvchilar o‘rtasida kelishmovchiliklar keltirib chiqarar edi. Uning josuslari va agentlari hamma joyda faollik ko‘rsatib, ma’lumot to‘plashar, nifoq urug‘ini separ va fitna uyushtirishardi. Dushman yakkalanib, ruhan tushkunlikka tushardi, uning qarshilik ko‘rsatish irodasi sindirilardi. Shunday qilib, uning qo‘shini jangsiz mag‘lub etilar, shaharlari zabt etilar va davlati ag‘darilardi. Faqat dushmanni bu usullar bilan yengish imkonsiz bo‘lgandagina qurolli kuchga murojaat qilinardi, bunda g‘alaba quyidagicha qo‘lga kiritilishi lozim edi:
a. Iloji boricha qisqa muddatda
b. Hayot va sa’y-harakatlar uchun mumkin qadar kam xarajat bilan; va
c. Dushmanga iloji boricha kamroq talafot yetkazgan holda.
Yuqoridagi paragraf bemalol Payg‘ambar alayhissalomning hayot bayonidan olingan bo‘lishi mumkin. Quyida ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, Payg‘ambarimiz o‘z harbiy yurishlarida ana shu strategiyalarning barchasidan foydalanganlar.
Sun Szu, ehtimol, tarixdagi eng buyuk harbiy strateg bo‘lgan. U miloddan avvalgi V asrda Xitoyda yashagan bo‘lsa-da, uning "Urush san’ati" nomli risolasi hamon butun dunyo bo‘ylab harbiy akademiyalar, diplomatiya va harbiy strategiya kurslarida majburiy o‘quv adabiyoti hisoblanadi. "Urush san’ati" ushbu mavzudagi ma’lum bo‘lgan eng qadimgi risola bo‘lib, keng qamrovi va chuqur tushuntirishlari jihatidan hali hanuz tengsizdir. Sun Szuning ta’kidlashicha, harbiy strategiyaning asosini tashkil etuvchi urushning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Oliy mahorat - jang qilmasdan dushman qarshiligini sindirishdan iborat.
2. Sarkardalikning eng yuqori shakli dushman rejalariga to‘sqinlik qilishdir; keyingisi esa dushman kuchlarining birlashishiga yo‘l qo‘ymaslikdir.
3. Harbiy taktika suvga o‘xshaydi, chunki suv o‘z tabiiy oqimida baland joylardan qochib, pastga tomon shoshiladi. Shuningdek, urushda noto‘g‘ri narsalardan qochishning yo‘li zaif tomonlarga zarba berishdir. Suv o‘zi oqib o‘tadigan yerga qarab yo‘nalishini o‘zgartiradi; askar esa o‘z g‘alabasini ro‘parasidagi dushmanga nisbatan ishlab chiqadi.
4. Tezkorlik urushning mohiyatidir; dushmanning tayyorgarliksizligidan foydalaning, kutilmagan yo‘llardan yuring va qo‘riqlanmagan-ximoyalanmagan joylariga hujum qiling.
Sun Szu urushda insonning ma’naviy kuchi va aqliy qobiliyati hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligiga, agar ular to‘g‘ri qo‘llanilsa, urushni muqarrar g‘alaba bilan yakunlash mumkinligiga ishongan. Urush hech qachon o‘ylamasdan yoki beparvolik bilan boshlanmasligi, aksincha undan oldin g‘alaba qozonishni osonlashtiradigan choralar ko‘rilishi lozim edi. Mohir sarkarda dushman rejalarini barbod qilar va uning ittifoqlarini buzar edi. U hukmdor va vazir, boshliqlar va qo‘l ostidagilar, qo‘mondonlar va bo‘ysunuvchilar o‘rtasida kelishmovchiliklar keltirib chiqarar edi. Uning josuslari va agentlari hamma joyda faollik ko‘rsatib, ma’lumot to‘plashar, nifoq urug‘ini separ va fitna uyushtirishardi. Dushman yakkalanib, ruhan tushkunlikka tushardi, uning qarshilik ko‘rsatish irodasi sindirilardi. Shunday qilib, uning qo‘shini jangsiz mag‘lub etilar, shaharlari zabt etilar va davlati ag‘darilardi. Faqat dushmanni bu usullar bilan yengish imkonsiz bo‘lgandagina qurolli kuchga murojaat qilinardi, bunda g‘alaba quyidagicha qo‘lga kiritilishi lozim edi:
a. Iloji boricha qisqa muddatda
b. Hayot va sa’y-harakatlar uchun mumkin qadar kam xarajat bilan; va
c. Dushmanga iloji boricha kamroq talafot yetkazgan holda.
Yuqoridagi paragraf bemalol Payg‘ambar alayhissalomning hayot bayonidan olingan bo‘lishi mumkin. Quyida ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, Payg‘ambarimiz o‘z harbiy yurishlarida ana shu strategiyalarning barchasidan foydalanganlar.