Томир
НЎҒАЙЛАР КИМЛАР?
Нўғайлар – туркий халқ. Тили – туркий тилнинг қипчоқ лаҳжаси.
Асосан Кафказ, Идилбўйи (Волгабўйи) ҳудудлари ва Марказий Осиёнинг шимоли-ғарбида яшайди. Туркияда юз минг нафардан зиёд нўғай бор. Уларнинг кўпи 1917 йилги инқилобдан сўнг Иккинчи жаҳон уруши даврида қочиб борганлар авлоди. Қозоғистон, Ўзбекистон, Руминия, Болгария давлатларида ҳам нўғай диаспораси бор.
Ҳозирги кунда дунёда нўғайлар сони 300 минг нафардан кўп. Қизиғи, бу ҳисобларда фақат паспортига нўғай ёзилган одамлар қайд этилган. Қозоқ, қирғиз, қорақалпоқлар орасида ҳам нўғай уруғлари мавжуд, уларнинг келиб чиқиши Нўғай ўрдаси ва нўғай миллати билан боғлиқ.
Турмуш тарзи
Нўғайлар азалдан чорвадор бўлган. Улар асосан ўтовларда яшаган. Евроосиё бўйлаб тарқалиш ареали кенг бўлгани учун ўтовлари ҳам хилма-хил.
Европа ҳудудидаги нўғай ўтовлари керагасининг баландилиги билан ажралиб туради. Улар Шарқ ўтовларига нисбатан чиройлироқ бўлган ва ичкариси ҳам европача нақшлар билан безатилган. Ўтовлар қаерда бўлишидан қат’и назар, тепасига уруғининг тамғаси қўйилган.
Ҳунармандчилик кенг ривожланган. Гилам тўқиш, кийиз босиш, турли кийимлар тикиш, айниқса от анжомлари ясашда нўғайлар уста бўлган. Бу қардошларимиз ясаган эгар ва қамчилар Марказий Осиё ва Европада машҳур бўлган.
Ўрислар қамчини “нагайка” дейиши ҳам шундан “Нагайка” аслида нўғойи дегани.
Нўғай таомлари
Нўғайлар асосан сутли, гўштли, хамирли овқатларни хуш кўради. Сутли таомлардан ширчой, ювирт (йогурт), айрон, қимиз, бўза кўп исте’мол қилинади. От гўтидан қази, тўлдурма (дудланган қази) ва қовирмиш (қовурилган қази) тайёрлашади. Э’тиборли меҳмонлар учун тузланган қўй калла (каллапойча) тортилган.
Нўғайча – ўзбекча ба’зи сўз ва иборалар
Батыр – ботир
Ауыл – овул
Қар – қор
Сўғыс – уруш, жанг
Қыс – қиз
Ассаляму алейкум! – Ассалому алайкум!
Исан-амансызба? – Эсон-омонмисиз?
Эртенг яхшы бўлсын! – Хайрли тонг!
Кун яхшы бўлсын! – Хайрли кун!
Кеш яхшы бўлсын! – Хайрли кеч
Анвар БЎРОН
(“Ма’навий ҳаёт” журналининг
2024 йил 4-сонидан олинди)
НЎҒАЙЛАР КИМЛАР?
Нўғайлар – туркий халқ. Тили – туркий тилнинг қипчоқ лаҳжаси.
Асосан Кафказ, Идилбўйи (Волгабўйи) ҳудудлари ва Марказий Осиёнинг шимоли-ғарбида яшайди. Туркияда юз минг нафардан зиёд нўғай бор. Уларнинг кўпи 1917 йилги инқилобдан сўнг Иккинчи жаҳон уруши даврида қочиб борганлар авлоди. Қозоғистон, Ўзбекистон, Руминия, Болгария давлатларида ҳам нўғай диаспораси бор.
Ҳозирги кунда дунёда нўғайлар сони 300 минг нафардан кўп. Қизиғи, бу ҳисобларда фақат паспортига нўғай ёзилган одамлар қайд этилган. Қозоқ, қирғиз, қорақалпоқлар орасида ҳам нўғай уруғлари мавжуд, уларнинг келиб чиқиши Нўғай ўрдаси ва нўғай миллати билан боғлиқ.
Турмуш тарзи
Нўғайлар азалдан чорвадор бўлган. Улар асосан ўтовларда яшаган. Евроосиё бўйлаб тарқалиш ареали кенг бўлгани учун ўтовлари ҳам хилма-хил.
Европа ҳудудидаги нўғай ўтовлари керагасининг баландилиги билан ажралиб туради. Улар Шарқ ўтовларига нисбатан чиройлироқ бўлган ва ичкариси ҳам европача нақшлар билан безатилган. Ўтовлар қаерда бўлишидан қат’и назар, тепасига уруғининг тамғаси қўйилган.
Ҳунармандчилик кенг ривожланган. Гилам тўқиш, кийиз босиш, турли кийимлар тикиш, айниқса от анжомлари ясашда нўғайлар уста бўлган. Бу қардошларимиз ясаган эгар ва қамчилар Марказий Осиё ва Европада машҳур бўлган.
Ўрислар қамчини “нагайка” дейиши ҳам шундан “Нагайка” аслида нўғойи дегани.
Нўғай таомлари
Нўғайлар асосан сутли, гўштли, хамирли овқатларни хуш кўради. Сутли таомлардан ширчой, ювирт (йогурт), айрон, қимиз, бўза кўп исте’мол қилинади. От гўтидан қази, тўлдурма (дудланган қази) ва қовирмиш (қовурилган қази) тайёрлашади. Э’тиборли меҳмонлар учун тузланган қўй калла (каллапойча) тортилган.
Нўғайча – ўзбекча ба’зи сўз ва иборалар
Батыр – ботир
Ауыл – овул
Қар – қор
Сўғыс – уруш, жанг
Қыс – қиз
Ассаляму алейкум! – Ассалому алайкум!
Исан-амансызба? – Эсон-омонмисиз?
Эртенг яхшы бўлсын! – Хайрли тонг!
Кун яхшы бўлсын! – Хайрли кун!
Кеш яхшы бўлсын! – Хайрли кеч
Анвар БЎРОН
(“Ма’навий ҳаёт” журналининг
2024 йил 4-сонидан олинди)