Xo‘sh, kishi qachon mazhab ichida mujtahidlik maqomiga yetishadi? Men aytmoqchi bo‘lgan narsa shuki, mazhab ichida ijtihod qilish bitta narsa emas. Mazhab ichida ijtihod qilish bir nechta katta darajalarni o‘z ichiga oladi. Masalan, tolibi ilmda ham ijtihodning bir ko‘rinishi bor. Ilmni endi o‘rgana boshlagan tolibi ilm ham o‘zining darajasiga yarasha ijtihod qilishi mumkin. Vaqt o‘tib, ikki-uch yil ichida ilm bilan shug‘ullansa, ziyrak, zukko odam bo‘lsa, unda tamyiz (ajratish), tarjih (qavllarni biridan ikkinchisini ustun qo‘yish), gohida taxrij (yangi masala chiqarish) qobiliyati ham paydo bo‘lishi mumkin. Vaholanki, u ilmni endigina boshlagan bo‘ladi. Bunday holatlar tarixda bo‘lgan. Siz bir masalani o‘rganib, uni tatbiq qilishga qodir bo‘lsangiz, bu ham ijtihodning bir turi bo‘ladi. Demak, ijtihodning bir nechta darajasi bo‘ladi. Gapimiz mazhab ichida ijtihod qilish bor-yo‘qligida emas, balki siz bu borada qaysi darajaga yetganingizda bo‘ladi. Men mazhabni tushunishda ma’lum bir darajadaman. Bu ham ijtihod. Fiqh ham handasa, matematika kabi ilmlarga o‘xshaydi. Kim uni o‘rganib, ijtihod qilsa, hali universitetda o‘qib yurgan talaba bo‘lsa ham, bu ilmda yangi, go‘zal kashflar qilishi mumkin. Fiqh ham xuddi shunday. Bu narsa shariatda ham bor.
Prof. Dr. Saloh Abul Hojning
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan
👉@Ulamolar_yogdusi
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring! 👇
Telegram |
Facebook |
Instagram |
Youtube |
TikTok