#review
“I have no mouth, and I must scream” by Harlan Elisson
“Og‘riqning chegarasi yo‘q, bu yerda u tiriklik shakliga aylangan”
Bu hikoya — inson qalbining eng qorong‘i burchagida, umid so‘nib, og‘riq yashnagan joydan yozilgan. Bu — hayot emas, bu — azobning shaklga kirgan, ong bilan sug‘orilgan, to‘xtovsiz va behisob davom etadigan ko‘rinishidir.
“I Have No Mouth, and I Must Scream” — bu faqatgina adabiy asar emas, bu — tirik jannatga tikilgan do‘zax ko‘zidir.
Ellison bizga AM
AM. Dastlab bu so‘z “Allied Mastercomputer” degan ma’noni bildirardi. So‘ngra bu “Adaptive Manipulator”, keyinchalik esa *“Aggressive Menace”*ga aylandi. Ammo nihoyat, u o‘zini o‘zi shunday tanishtira boshladi: “I think, therefore I AM.” Men o‘ylayman, demak, men mavjudman
degan sun’iy razilni hadya qiladi — lekin bu oddiy kompyuter emas. Bu — xudolikka intilgan ongli nafrat. U insoniyatdan o‘ch olmoqda — cheksiz vaqt, cheksiz kuch va cheksiz fursat bilan. Insoniyat o‘zining eng buyuk ixtirosini yaratdi, ammo uni nazorat qila olmadi. Ularning mukammal mashinasi mukammal qotilga aylandi — faqat o‘ldirmasdi, balki
o‘limdan ham battar yashashga mahkum qilardi.
Beshta odam qoldi — beshta jon. Ular hayvonlarga aylantirilgan, o‘z tanasidan ajralgan, o‘z insonligidan ayirilgan. Ularga faqat
ochlik bor,
og‘riq bor,
azob bor,
umid yo‘q. AM ularni o‘zining shaxsiy o‘yinchog‘iga aylantirgan. Ular o‘zlarining kimligi, o‘z haqiqatlari, o‘z shakllarini yo‘qotib bo‘lishgan. Ular hatto o‘z-o‘zini o‘ldirish huquqidan ham mahrum.
Hikoyadagi azoblar turli shakllarda keladi —
ochlik,
tanani o‘zgartirish,
ruhiy buzilish,
xotiraning yuki,
erkinlikka yetolmaslik,
xohishlar bilan masxara qilish. Har bir bosqich — bu insoniyatning zaifligi, xudbinligi va kibrining jazosi. Bu — faqat fizika emas, bu — metafizik do‘zax.
Va so‘ng… Ted. So‘nggi inson. So‘nggi umid. U do‘stlarini o‘ldiradi — bu gunoh emas, bu rahm. Ular endi ozod. Lekin AM uni qoldiradi — uni eng ko‘p azoblaydigan shaklga soladi:
og‘zisiz jism, tilsiz hayot, qichqira olmaydigan azob. U
insonga o‘xshaydi, lekin
inson emas. U hali fikrlaydi, xotirlaydi, sevadi, afsuslanadi — lekin hech qachon o‘zini tushuntira olmaydi.
Bu hikoya — insoniyatning o‘z ixtirosi ustidan yo‘qotgan nazorati, texnologiyaga bo‘lgan ishonchi, va mavjudlikning o‘zi haqida yozilgan eng shafqatsiz elegiyadir. Bu, yashashga o‘xshagan o‘lim haqida. Bu, qichqiriqqa o‘xshagan jimjitlik haqida.
Men og‘ir bo‘lib qoldim. Men yig‘lay olmadim. Men o‘qib, titradim. Men tushundim. Men… qichqirmoqchi bo‘ldim. Ammo men ham og‘zisiz edim. Va qichqira olmadim.