RAMAZON – AMIR NAVOIY TAVALLUD OYI
Fayz-baraka oyi bo‘lgan Ramazon boshqa barcha fazilatlari qatorida buyuk bobokalonimiz hazrat Alisher Navoiy yorug‘ olamga kelgan oy ekani jihatidan ham biz uchun qadrlidir. Tarixchi G‘iyosiddin Xondamir “Makorim ul-axloq” asarida bu haqda quyidagicha yozadi: “...oliy hazrat tovuq yiliga to‘g‘ri keluvchi (hijriy-qamariy) sakkiz yuz qirq to‘rtinchi yil Ramazon oyining o‘n yettinchi kunida yo‘qlik dunyosidan borlik olamiga qadam qo‘yib, o‘zining go‘zal va porloq chehrasi ulug‘ligi bilan yer yuziga zeb-ziynat bag‘ishladi”. Hijriy 844-yil Ramazon oyining 17-kuni milodiy hisobda 1441-yil 9-fevralga to‘g‘ri keladi.
Hazrat Navoiy – komil musulmon. Buyuk mutafakkir bir umr islom shariati ruknlariga qat’iyat bilan amal qilgan. Buni ulug‘ bobokalonimizning o‘zi “Vaqfiya” asarida quyidagicha ifoda etadi: “...chun kishiga abadiy davlat va saromadi saodat va hayot chashmasining navidi va najot manzilining umidi islomning besh sutunlik zotu-l-imodig‘a kirmaguncha mumkin ermas va bu xamsu-l-muborak panjasig‘a ilik urmag‘uncha hech ish natija bermas. Avval ul kalimai tavhiddur. Shukrkim, oni alifdek jonim orasida naqsh etibmen. Ikkinchi – saloti xamsadur. Bihamdillahkim, oni naydek zehn aro sabt qilibmen. Uchunchi – Ramazonning o‘ttuz kunining ro‘zasidur. Shukrulillahkim, oni lomdek qalbimda yoshurubmen. To‘rtinchi – zakotdur. Jonim naqdi ul Tengrig‘a zakotim...”.
Xondamirning yozishicha, hazrat Alisher Navoiy: “...besh mahal jamoat bilan o‘qiladigan namozlarning barchasida qatnashardilar”. Juma va jamoat namozlari o‘qishni tashkillashtirishda ham alohida g‘ayrat ko‘rsatgan. Hirot shahridagi Marg‘aniy bog‘i ichida benihoya chiroyli bezaklar bilan ziynatlangan jome masjidi qurdirib, o‘z zamonasi qorilarining sarasi bo‘lgan Xoja Hofiz Muhammad Sultonshohni ushbu masjid imomligiga tayinlagan hamda o‘zi bu yerda besh mahal jamoat bilan o‘qiladigan namozlarda muntazam ishtirok etgan. Hazrat Alisher Navoiyning xazinasida biror yili ham zakot to‘lashga vojib bo‘ladigan darajadagi oltin yig‘ilmagan. Xazinaga kelib tushgan har qanday daromad tez orada turli tabaqalar vakillari bo‘lgan kishilarga in’om sifatida sarflangan yoki masjid, madrasa, xonaqoh va shu kabi inshootlar qurilishiga – xalq manfaatiga yo‘naltirilgan. Shunga qaramay, amir Navoiy zakot berish borasida ham katta g‘ayrat ko‘rsatgan.
“Makorim ul-axloq”da yozilishicha: “Ulug‘ martabali bu Amir (Alisher Navoiy), Alloh taolo buyurganidek «Unzila fiyhil-Qur’on», ya’ni Qur’on nozil qilingan oy bo‘lmish muborak Ramazon oyida qiladigan sadaqalari va xayr-ehsonlarini ko‘paytirishga harakat qilardilar. Bu oyda ul hazratning odatdagi ziyofat dasturxonlariga tortiladigan taomlar ro‘yxatiga bir necha bosh qo‘y va shunga yarasha mahsulot va masalliqlar qo‘shilardi. Har kechasi (!) ulug‘ sayyidlar, zamona olimlari, oliy nasabli amirlar va yuqori martabali vazirlar ulug‘vor Amir huzurida iftorlik qilardilar. Ul hazratning shaxsan o‘zlari mehmonlarga mulozamat qilib, o‘z qo‘llari bilan ularga taom tortardilar va shundan so‘nggina o‘zlari yegulikka qo‘l cho‘zardilar. Shuningdek, mulozimlaridan bir necha kishiga tashqarida turib, ushbu dasturxon atrofidan joy topa olmagan kishilarga ziyofat berishlarini buyurardilar va shuning bilan birgalikda o‘zlari oldilaridagi taomlardan bir qismini ham ularga berish uchun yuborardilar”.
Shuningdek, ul hazrat uzoq va yaqindagi fozillar, shoirlar, qashshoqlar, nogironlar va yetimlarni pul va kiyim-kechaklar in’om qilish bilan siylardilar, yuqori va quyi tabaqalarga mansub kishilarni o‘zlarining bepoyon xayr-ehson dasturxonidan bahramand etardilar.
Buyuk bobokalonimizning hikmat va ma’rifat manbai bo‘lgan benazir asarlari qatorida hayot tarzi ham biz uchun o‘rnak bo‘lmog‘i zarur.
Nurboy Jabborov
Fayz-baraka oyi bo‘lgan Ramazon boshqa barcha fazilatlari qatorida buyuk bobokalonimiz hazrat Alisher Navoiy yorug‘ olamga kelgan oy ekani jihatidan ham biz uchun qadrlidir. Tarixchi G‘iyosiddin Xondamir “Makorim ul-axloq” asarida bu haqda quyidagicha yozadi: “...oliy hazrat tovuq yiliga to‘g‘ri keluvchi (hijriy-qamariy) sakkiz yuz qirq to‘rtinchi yil Ramazon oyining o‘n yettinchi kunida yo‘qlik dunyosidan borlik olamiga qadam qo‘yib, o‘zining go‘zal va porloq chehrasi ulug‘ligi bilan yer yuziga zeb-ziynat bag‘ishladi”. Hijriy 844-yil Ramazon oyining 17-kuni milodiy hisobda 1441-yil 9-fevralga to‘g‘ri keladi.
Hazrat Navoiy – komil musulmon. Buyuk mutafakkir bir umr islom shariati ruknlariga qat’iyat bilan amal qilgan. Buni ulug‘ bobokalonimizning o‘zi “Vaqfiya” asarida quyidagicha ifoda etadi: “...chun kishiga abadiy davlat va saromadi saodat va hayot chashmasining navidi va najot manzilining umidi islomning besh sutunlik zotu-l-imodig‘a kirmaguncha mumkin ermas va bu xamsu-l-muborak panjasig‘a ilik urmag‘uncha hech ish natija bermas. Avval ul kalimai tavhiddur. Shukrkim, oni alifdek jonim orasida naqsh etibmen. Ikkinchi – saloti xamsadur. Bihamdillahkim, oni naydek zehn aro sabt qilibmen. Uchunchi – Ramazonning o‘ttuz kunining ro‘zasidur. Shukrulillahkim, oni lomdek qalbimda yoshurubmen. To‘rtinchi – zakotdur. Jonim naqdi ul Tengrig‘a zakotim...”.
Xondamirning yozishicha, hazrat Alisher Navoiy: “...besh mahal jamoat bilan o‘qiladigan namozlarning barchasida qatnashardilar”. Juma va jamoat namozlari o‘qishni tashkillashtirishda ham alohida g‘ayrat ko‘rsatgan. Hirot shahridagi Marg‘aniy bog‘i ichida benihoya chiroyli bezaklar bilan ziynatlangan jome masjidi qurdirib, o‘z zamonasi qorilarining sarasi bo‘lgan Xoja Hofiz Muhammad Sultonshohni ushbu masjid imomligiga tayinlagan hamda o‘zi bu yerda besh mahal jamoat bilan o‘qiladigan namozlarda muntazam ishtirok etgan. Hazrat Alisher Navoiyning xazinasida biror yili ham zakot to‘lashga vojib bo‘ladigan darajadagi oltin yig‘ilmagan. Xazinaga kelib tushgan har qanday daromad tez orada turli tabaqalar vakillari bo‘lgan kishilarga in’om sifatida sarflangan yoki masjid, madrasa, xonaqoh va shu kabi inshootlar qurilishiga – xalq manfaatiga yo‘naltirilgan. Shunga qaramay, amir Navoiy zakot berish borasida ham katta g‘ayrat ko‘rsatgan.
“Makorim ul-axloq”da yozilishicha: “Ulug‘ martabali bu Amir (Alisher Navoiy), Alloh taolo buyurganidek «Unzila fiyhil-Qur’on», ya’ni Qur’on nozil qilingan oy bo‘lmish muborak Ramazon oyida qiladigan sadaqalari va xayr-ehsonlarini ko‘paytirishga harakat qilardilar. Bu oyda ul hazratning odatdagi ziyofat dasturxonlariga tortiladigan taomlar ro‘yxatiga bir necha bosh qo‘y va shunga yarasha mahsulot va masalliqlar qo‘shilardi. Har kechasi (!) ulug‘ sayyidlar, zamona olimlari, oliy nasabli amirlar va yuqori martabali vazirlar ulug‘vor Amir huzurida iftorlik qilardilar. Ul hazratning shaxsan o‘zlari mehmonlarga mulozamat qilib, o‘z qo‘llari bilan ularga taom tortardilar va shundan so‘nggina o‘zlari yegulikka qo‘l cho‘zardilar. Shuningdek, mulozimlaridan bir necha kishiga tashqarida turib, ushbu dasturxon atrofidan joy topa olmagan kishilarga ziyofat berishlarini buyurardilar va shuning bilan birgalikda o‘zlari oldilaridagi taomlardan bir qismini ham ularga berish uchun yuborardilar”.
Shuningdek, ul hazrat uzoq va yaqindagi fozillar, shoirlar, qashshoqlar, nogironlar va yetimlarni pul va kiyim-kechaklar in’om qilish bilan siylardilar, yuqori va quyi tabaqalarga mansub kishilarni o‘zlarining bepoyon xayr-ehson dasturxonidan bahramand etardilar.
Buyuk bobokalonimizning hikmat va ma’rifat manbai bo‘lgan benazir asarlari qatorida hayot tarzi ham biz uchun o‘rnak bo‘lmog‘i zarur.
Nurboy Jabborov