Kognitiv dissonans – bu insonning qarashlari, e’tiqodlari yoki xatti-harakatlari orasidagi ichki nomuvofiqlik natijasida yuzaga keladigan ruhiy noqulaylik holati. Bu holat odamni o‘z e’tiqodlari yoki xulq-atvorini o‘zgartirishga undashi mumkin.

Misol: Bir kishi sigaret chekishning zararli ekanini biladi, lekin baribir chekadi. Bunda uning ishonchi ("sigaret zararli") va xatti-harakati ("sigaret chekish") o‘zaro mos kelmaydi. Bu dissonansni kamaytirish uchun u quyidagi yo‘llardan birini tanlashi mumkin:

• Xatti-harakatni o‘zgartirish – sigaretni tashlash.

• Ishonchini o‘zgartirish – "Mening bobom 90 yil yashadi va sigaret chekardi" kabi dalillar orqali o‘zini oqlash.

• Oqilona tushuntirish topish – "Men juda asabiy odamman, sigaret meni tinchlantiradi" deb o‘zini ishontirish.

Bu kognitiv dissonansning klassik misollaridan biridir.