Бировга чоҳ қазисанг ўзинг тушасан
Ривоят қилинишича, икки аёл қози Ибн Абу Лайлонинг ҳузурига киришибди. У ўз замонида машҳур қозилардан бўлган. Қози: "Аввал ким гапни бошлайди?" деб сўради. Улардан бири иккинчисига: "Сен бошла", деди. Биринчи аёл сўзга чиқиб: "Эй қози, менинг отам вафот этган. Бу аёл менинг аммам бўладилар. Мен бу кишини онам деганман. Чунки отамдан кейин у мени ўз тарбиясига олди, ювиб, тараб вояга етказди", деди. Қози: "Кейин нима бўлди?" деб сўради. Аёл давом этди: "Амакимнинг бир ўғли бор эди. У менга совчи бўлиб келди. Аммам мени унга никоҳлаб берди. Аммамнинг ҳам бир қизи бор эди. Орадан уч йил ўтиб, аммам турмуш ўртоғимни хулқи яхши эканлигини кўргач, унга ўз қизини беришни таклиф қилди. Қизини зийнатлаб, турмуш ўртоғимга кўрсатди. Эримга қиз ёқиб қолди. Аммам унга шарт қўйди: "Сенга қизимни турмушга бераман, лекин эвазига менинг жияним, яъни аёлингни тақдирини мени қўлимга топширасан" деди. Турмуш ўртоғим бу шартга рози бўлди. Тўй куни аммам келиб менга: "Эринг қизимга уйланди, сенинг масалангни менга топширди, сен талоқсан", деди. Шу тариқа бир кеча-кундузда мен талоққа чиқдим. Ундан кўп ўтмай аммамнинг турмуш ўртоғи узоқ сафардан қайтиб келди. Мен унга: "Эй аммамнинг турмуш ўртоғи, менга уйланасанми?" деб сўрадим. У машҳур шоир эди. Аммамнинг турмуш ўртоғи таклифимга рози бўлди. Лекин мен ҳам унга шарт қўйдим: "Агар менга уйлансанг аммамнинг, яъни хотинингни тақдирини менинг қўлимга топширасан" дедим. У бу шартга ҳам рози бўлди. Шунда аммамни чақирдим. Унга: "Эринг сенинг тақдирингни менга топширди, сен талоқсан", дедим ва аммамни талоқ қилган бўлдим. Кейин унинг турмуш ўртоғига турмушга чиқдим. Худо умрингизни узоқ қилсин эй қози, -деди аёл.
Бу воқеани эшитган қози ўрнидан туриб кетди ва: "Эй Худо!" деб ҳайратда қолди. Аёл: "Ўтиринг, ҳали асосий воқеа бошлангани йўқ", деди. Қози: "Давом этинг", деб унга жавоб қилди.
Аёл давом этди: "Бир муддат ўтиб, шоир эрим вафот этди. Аммам эса собиқ турмуш ўртоғидан мерос талаб қилиб келди. Мен унга: "Бу менинг эрим, сенинг меросда ҳаққинг йўқ?" деб айтдим. Турмуш ўртоғим вафотидан кейин идда муддатим тугагач, аммам ўз қизи ва куёви, яъни менинг биринчи эрим билан келди ва уларни мерос масаласида ҳукм чиқаришларини талаб қилди. Биринчи эрим мени кўриши билан ўтмишдаги бахтиёр кунларимизни эслаб, менга қайта муҳаббати уйғотди. Мен унга: "Менга қайтасанми?" дедим. У: "Ҳа", деб жавоб берди. Мен унга: "Лекин бир шарт билан: аммамнинг қизининг тақдирини менга топширасан", дедим. У рози бўлди. Шунда аммамнинг қизига: "Сен талоқсан", дедим. Воқеанинг бу тарзда ривож топишини кўрган қози Ибн Абу Лайло бошини қўллари билан чангаллаб қолди ва: "Савол қаерда?" деб сўради.
Аммам: "Эй қози, мен ва қизим талоқ қилинганимиз ва бошқа бир аёл эса икки эркакни ва меросни эгаллаб олиши қонунга зид эмасми?", деди. Ибн Абу Лайло қози: "Аллоҳга қасамки, бунда ҳеч қандай шариатга зид нарсани кўрмадим. Бир киши икки марта уйланиб, икки марта талоқ қилган ва ишни бошқа бировга топширган", деди.
Шундан сўнг қози ҳокимнинг олдига бориб воқеани сўзлаб берди. Воқеани эшитган ҳоким кулгудан ўзини тўхтата олмай: "Эҳ, шум кампира! Бировга чуқур қазима, ўзинг унга тушасан, дейишар эди, бу эса бутун бошли денгизга чўкибдику!" дебди.
Ривоят қилинишича, икки аёл қози Ибн Абу Лайлонинг ҳузурига киришибди. У ўз замонида машҳур қозилардан бўлган. Қози: "Аввал ким гапни бошлайди?" деб сўради. Улардан бири иккинчисига: "Сен бошла", деди. Биринчи аёл сўзга чиқиб: "Эй қози, менинг отам вафот этган. Бу аёл менинг аммам бўладилар. Мен бу кишини онам деганман. Чунки отамдан кейин у мени ўз тарбиясига олди, ювиб, тараб вояга етказди", деди. Қози: "Кейин нима бўлди?" деб сўради. Аёл давом этди: "Амакимнинг бир ўғли бор эди. У менга совчи бўлиб келди. Аммам мени унга никоҳлаб берди. Аммамнинг ҳам бир қизи бор эди. Орадан уч йил ўтиб, аммам турмуш ўртоғимни хулқи яхши эканлигини кўргач, унга ўз қизини беришни таклиф қилди. Қизини зийнатлаб, турмуш ўртоғимга кўрсатди. Эримга қиз ёқиб қолди. Аммам унга шарт қўйди: "Сенга қизимни турмушга бераман, лекин эвазига менинг жияним, яъни аёлингни тақдирини мени қўлимга топширасан" деди. Турмуш ўртоғим бу шартга рози бўлди. Тўй куни аммам келиб менга: "Эринг қизимга уйланди, сенинг масалангни менга топширди, сен талоқсан", деди. Шу тариқа бир кеча-кундузда мен талоққа чиқдим. Ундан кўп ўтмай аммамнинг турмуш ўртоғи узоқ сафардан қайтиб келди. Мен унга: "Эй аммамнинг турмуш ўртоғи, менга уйланасанми?" деб сўрадим. У машҳур шоир эди. Аммамнинг турмуш ўртоғи таклифимга рози бўлди. Лекин мен ҳам унга шарт қўйдим: "Агар менга уйлансанг аммамнинг, яъни хотинингни тақдирини менинг қўлимга топширасан" дедим. У бу шартга ҳам рози бўлди. Шунда аммамни чақирдим. Унга: "Эринг сенинг тақдирингни менга топширди, сен талоқсан", дедим ва аммамни талоқ қилган бўлдим. Кейин унинг турмуш ўртоғига турмушга чиқдим. Худо умрингизни узоқ қилсин эй қози, -деди аёл.
Бу воқеани эшитган қози ўрнидан туриб кетди ва: "Эй Худо!" деб ҳайратда қолди. Аёл: "Ўтиринг, ҳали асосий воқеа бошлангани йўқ", деди. Қози: "Давом этинг", деб унга жавоб қилди.
Аёл давом этди: "Бир муддат ўтиб, шоир эрим вафот этди. Аммам эса собиқ турмуш ўртоғидан мерос талаб қилиб келди. Мен унга: "Бу менинг эрим, сенинг меросда ҳаққинг йўқ?" деб айтдим. Турмуш ўртоғим вафотидан кейин идда муддатим тугагач, аммам ўз қизи ва куёви, яъни менинг биринчи эрим билан келди ва уларни мерос масаласида ҳукм чиқаришларини талаб қилди. Биринчи эрим мени кўриши билан ўтмишдаги бахтиёр кунларимизни эслаб, менга қайта муҳаббати уйғотди. Мен унга: "Менга қайтасанми?" дедим. У: "Ҳа", деб жавоб берди. Мен унга: "Лекин бир шарт билан: аммамнинг қизининг тақдирини менга топширасан", дедим. У рози бўлди. Шунда аммамнинг қизига: "Сен талоқсан", дедим. Воқеанинг бу тарзда ривож топишини кўрган қози Ибн Абу Лайло бошини қўллари билан чангаллаб қолди ва: "Савол қаерда?" деб сўради.
Аммам: "Эй қози, мен ва қизим талоқ қилинганимиз ва бошқа бир аёл эса икки эркакни ва меросни эгаллаб олиши қонунга зид эмасми?", деди. Ибн Абу Лайло қози: "Аллоҳга қасамки, бунда ҳеч қандай шариатга зид нарсани кўрмадим. Бир киши икки марта уйланиб, икки марта талоқ қилган ва ишни бошқа бировга топширган", деди.
Шундан сўнг қози ҳокимнинг олдига бориб воқеани сўзлаб берди. Воқеани эшитган ҳоким кулгудан ўзини тўхтата олмай: "Эҳ, шум кампира! Бировга чуқур қазима, ўзинг унга тушасан, дейишар эди, бу эса бутун бошли денгизга чўкибдику!" дебди.