Унинг синглиси эса ўша тўйидан кейин бир неча кун ўтиб эси оғиб қолган Начито Риверога турмушга чиққанди. Наталия қорин ғамида аосий қатнов йўлидаги ёқилғи шахобчасини биласанку, ўша ерда мевали ароқ савдосига киришганди. Начито бўлса дона Рефухио сартарошхонасидагилар берган мандолина ни тинғиллатиб – оҳанги меъдангни айнитгадиган ашула куйини чалганча кўчама-кўча дайдирди. Урбано дам аро бизни бир стокандан томоқ ҳўллашга синглсини қошига чорлаб турарди. Биз чўнтакларимиз ҳувиллаб ётгани боис унинг ҳисобидан узилмайдиган қарз эвазига ичардик. Унинг учун ҳаммаси дўст-қадрдонсиз қолиши билан интиҳо топганди: кўчада йироқдан унинг қораси кўринганда хаёлига қарз ундириш келишидан хафсираб жуфтакни ростлаб қолардик.
Балки у шунга серзарда бўлиб қолгандир, балки – йўргагида теккандир, билмадим.
Тўртинчи синфдан кейин уни мактабдан ҳайдашганди: ўша холаваччаси Қайирма этак билан хожатхонадан нари бўш цистерна ичида келин-куёв ўйнашга шайланганларида ушлаб олишганди. Бутун мактаб йиғилганди: болалар ҳам, қизлар ҳам. Тўда бўлиб турибмиз, қаҳ-қаҳа, таҳқирлашлар. Уни юзини ерга қаратиш учун эски эшик орқали янги чиқиш эшиги томон қулоғидан чўзиб боришганди. У эса ўта туриб бош кўтариб шошмай турларинг танобларингни тортиб қўяман дегандек мушт ўқталади.
Кейин қизни етаклаб келишди. Кўриб турибмиз, хўрсинганча ҳиққиллайди, нигоҳи гўё оёқ остидаги плиталарни санаётган каби ер чизади, эшик олдига келганда эса бардоши етмади – дувва кўзёшларга ғарқ бўлиб, шунақанги чийиллаб бердики, қулоқларимиз батанга келганди-я. Кун бўйи, худди тун аро чиябўри увлаган каби чийиллаб ўтирди.
Эсим қурсин, сени хотиранг ҳавас қилгулик эмаса, қайданам эслай олардинг.
Айтишгандики, унинг амакиси – шакар заводи эгаси биласанку – Фиденсио уни шунақанги додини берганмишки, ўрнидан туролмайдиган нотовонга айланишига бир баҳя қолган экан. Шунда у ачиғи келиб, шаҳарни тарк этганди.
Ерга кирдими, кўкка учдими зим-зиё бўлиб кетган одам кунларнинг бирида не кўз билан кўрайлик: қайтган. Миршабликка ўтиб олган. Бу ерда худди уни кимса танимагандай. Эрталабдан, то кечгача майдондаги бўлинма олдидаги скамейкада ўтириб карабинни тиззалари устига қўйиб оладида, кўз ости билан одамларни кузатади. Нигоҳи тўла нафрат. Кимса билан бир оғиз гаплашмайди, саломлашмайди ҳам. Мободо кимдир назар ташлаб қолса ўзини танимаганга, умри бино бўлиб учратмаганга олади.
Ўша вақтлар у анави мандолина тинғиллатган куёвини асфаласофинга жўнатганов. Шўринг қурғур Начитонинг қайнига сренада куйлаш бирдан миясига келиб қолгандирда. Бу кечга яқин, тун кираганда, соат тўққизларда, айни кечги қўнғироқлар занг урган пайти бўлганди. Бирдан кўчада ғала-ғовур қулоққа чалиниб қолди. Черковда одам борки ўзини эшикка урди; майдонга отилиб чиқиб, қарасак: Начито ерда чалқанча ётганча оёғи ва мандолина билан ўзини ҳимоя қилаяпти, Урбано эса унинг устида туриб, кучи борича карабин қўндоғи билан кетма-кет зарба туширмоқда; одамлар уни тўхтатишга уриниб, нималардир дея ҳай-ҳайлашди; у бўлса кимга айтаяпсан демай қутурган итдек ваҳшийлашади. Шу вақт қандайдир бир йигит – ҳатто бу ерлик эмасди чоғи – тўда ўртасидан отилиб чиққанча унга ташланадида, карабинни тортиб олиб елкасига шунақанги туширдики, у учиб бориб боғдаги ўтирғичга қорни юилан ёнламасига йиқилиб, ҳушидан кетганча ўша жойда осилиб қолади.
Унинг ёнига ҳеч ким қадам ҳам босмади. Бутун тун давоми ўша ўтирғичда ўзига келолмай ётиб, эрта тонг ҳали қуёш чиқмай – ғойиб бўлганди. Айтишларича, у черковга, гуноҳларини ювиш учун руҳоний қошига кирганмиш, аммо руҳоний унамапти.
Уни йўлда кетаётганда қамоққа олишди. Бир оёғи оқсоқланиб қолган, зўрға кўтариб босаркан, дам олгани ўтирган – шунда уни қўлга олишипти. У қаршилик қилмаган. Кейин айтишларича ўз қўли билан бўйнига сиртмоқ ҳам солганмиш. Ўзига осишлари учун кўнглига мос дарахт ҳам танлаганмиш.
Қанақасига сен уни эслай олмайсан? Сен уни мендан кўра яхши билардинг, биз мактабда ўртоқ эдику, ахир.
Ўктам Одилов таржимаси
Балки у шунга серзарда бўлиб қолгандир, балки – йўргагида теккандир, билмадим.
Тўртинчи синфдан кейин уни мактабдан ҳайдашганди: ўша холаваччаси Қайирма этак билан хожатхонадан нари бўш цистерна ичида келин-куёв ўйнашга шайланганларида ушлаб олишганди. Бутун мактаб йиғилганди: болалар ҳам, қизлар ҳам. Тўда бўлиб турибмиз, қаҳ-қаҳа, таҳқирлашлар. Уни юзини ерга қаратиш учун эски эшик орқали янги чиқиш эшиги томон қулоғидан чўзиб боришганди. У эса ўта туриб бош кўтариб шошмай турларинг танобларингни тортиб қўяман дегандек мушт ўқталади.
Кейин қизни етаклаб келишди. Кўриб турибмиз, хўрсинганча ҳиққиллайди, нигоҳи гўё оёқ остидаги плиталарни санаётган каби ер чизади, эшик олдига келганда эса бардоши етмади – дувва кўзёшларга ғарқ бўлиб, шунақанги чийиллаб бердики, қулоқларимиз батанга келганди-я. Кун бўйи, худди тун аро чиябўри увлаган каби чийиллаб ўтирди.
Эсим қурсин, сени хотиранг ҳавас қилгулик эмаса, қайданам эслай олардинг.
Айтишгандики, унинг амакиси – шакар заводи эгаси биласанку – Фиденсио уни шунақанги додини берганмишки, ўрнидан туролмайдиган нотовонга айланишига бир баҳя қолган экан. Шунда у ачиғи келиб, шаҳарни тарк этганди.
Ерга кирдими, кўкка учдими зим-зиё бўлиб кетган одам кунларнинг бирида не кўз билан кўрайлик: қайтган. Миршабликка ўтиб олган. Бу ерда худди уни кимса танимагандай. Эрталабдан, то кечгача майдондаги бўлинма олдидаги скамейкада ўтириб карабинни тиззалари устига қўйиб оладида, кўз ости билан одамларни кузатади. Нигоҳи тўла нафрат. Кимса билан бир оғиз гаплашмайди, саломлашмайди ҳам. Мободо кимдир назар ташлаб қолса ўзини танимаганга, умри бино бўлиб учратмаганга олади.
Ўша вақтлар у анави мандолина тинғиллатган куёвини асфаласофинга жўнатганов. Шўринг қурғур Начитонинг қайнига сренада куйлаш бирдан миясига келиб қолгандирда. Бу кечга яқин, тун кираганда, соат тўққизларда, айни кечги қўнғироқлар занг урган пайти бўлганди. Бирдан кўчада ғала-ғовур қулоққа чалиниб қолди. Черковда одам борки ўзини эшикка урди; майдонга отилиб чиқиб, қарасак: Начито ерда чалқанча ётганча оёғи ва мандолина билан ўзини ҳимоя қилаяпти, Урбано эса унинг устида туриб, кучи борича карабин қўндоғи билан кетма-кет зарба туширмоқда; одамлар уни тўхтатишга уриниб, нималардир дея ҳай-ҳайлашди; у бўлса кимга айтаяпсан демай қутурган итдек ваҳшийлашади. Шу вақт қандайдир бир йигит – ҳатто бу ерлик эмасди чоғи – тўда ўртасидан отилиб чиққанча унга ташланадида, карабинни тортиб олиб елкасига шунақанги туширдики, у учиб бориб боғдаги ўтирғичга қорни юилан ёнламасига йиқилиб, ҳушидан кетганча ўша жойда осилиб қолади.
Унинг ёнига ҳеч ким қадам ҳам босмади. Бутун тун давоми ўша ўтирғичда ўзига келолмай ётиб, эрта тонг ҳали қуёш чиқмай – ғойиб бўлганди. Айтишларича, у черковга, гуноҳларини ювиш учун руҳоний қошига кирганмиш, аммо руҳоний унамапти.
Уни йўлда кетаётганда қамоққа олишди. Бир оёғи оқсоқланиб қолган, зўрға кўтариб босаркан, дам олгани ўтирган – шунда уни қўлга олишипти. У қаршилик қилмаган. Кейин айтишларича ўз қўли билан бўйнига сиртмоқ ҳам солганмиш. Ўзига осишлари учун кўнглига мос дарахт ҳам танлаганмиш.
Қанақасига сен уни эслай олмайсан? Сен уни мендан кўра яхши билардинг, биз мактабда ўртоқ эдику, ахир.
Ўктам Одилов таржимаси