E'tibor Iqtisodiyoti (Attention Economy)Iqtisodiyot - insonlarning cheksiz ehtiyojlarini qondirish uchun cheklangan resurslardan samarali foydalanishni va xoʻjalik yuritish jarayonida turli tomonlar orasida yuzaga keluvchi munosabatlarni oʻrganuvchi fan.
Shundoqgina bosh barmog'imiz ostida cheksiz ma'lumotlar to'lib-toshgan bir davrda, nomoddiy lekin juda ham qimmatli bo'lgan, yana bir cheklangan resurs mavjud -
bu bizning e'tiborimiz!E'tibor Iqtisodityoti atamasi 1970-yillarda iqtisodchi va psixolog Herbert A. Simon tomonidan fanga olib kirilgan. Simon o'zi ishlarida "ma'lumotlarga boy bo'lishlik, e'tiborning qashshoqlashishga olib keladi" degan fikrni ilgari suradi. 1997-yil oxirida nazariy fizik M. Goldhaber xalqaro iqtisodiyot moddiyatga asoslangan iqtisodityotdan, e'tiborga asoslangan iqtisodiyotga ko'chayotganini takidlaydi. Garchi yangi davrni ko'pchilik "Informatsiyon iqtisdiyot" deb nomlasada Goldhaber bu nomni inkor etadi, chunki "taqchil narsa bu ma'lumot emas, diqqat!" degan fikrni bildiradi.
Biz esa hozir ayni shu gaplarni isbotini yashab, kuzatmoqdamiz.
E'tibor turli ko'rinishda bo'lishi mumkin: muhabbat, e'tirof, itoatkorlik yoki yordam. Garchi, nazariy tomonlama uni miqdoriy jihatdan baholay olmasakda, biror narsaga qancha vaqt ajratishimizdan kelib chiqib, e'tibor qiymatini aniqlay olishimiz mumkin.
Biz e'tibor taqchilligiga har kun duch kelamiz. Bir narsa e'tibor berar ekanmiz, tabiiy ravishda boshqalarini e'tiborsiz qoldiramiz. Xuddi pul kabi, biz diqqatimizni ham almashamiz, ma'lum bir darajada unga ehtiyoj sezamiz va unga intilamiz. Yeyish, ichish va yashash uchun bizga pul zarur deb bilganimiz singari, xuddi shunday, e'tiborni ham yashab qolishimiz uchun kerakli "moddiy" zaruriyat sifatida ko'rshimiz mumkin.
Bolalagimizni misol qilsak, barchamiz qornimiz ochsa yoki biror nima kerak bo'lganida, kattalarning diqqatini o'zimizgg jalb qilish uchun yig'laganmiz, baqirganmiz har xil tovushlar chiqarganmiz.
E'tiborimiz doimo cheklangan, qimmatli va talabgir bo'lgan. Biroq hozirgi davrning avalgilaridan farqi, yuqori texnologiyalar o'ta katta miqdoradagi ma'lumotlarni bizga muhayyo qilib qo'ygani, hamda ularning strategik jihatdan ham aynan diqqatimizni imkon qadar o'ziga tortishga qaratilganidadir. Qolaversa, ommaviy jamoatchilik uchun shaxsiy darajada e'tibor qozonish hech qachon bu qadar oson bo'lmagan, ijtimoiy tarmoqlar esa buni anchayin osonlashitirib qo'ydi. Hozir har qanday odam tarmoqlarda sahifa yaratish va millionlab insonlarni o'ziga qaratish imkoniyatiga ega, buning natijasida esa e'tiborga talab oshib boradi, uning qiymati ortadi, yetishish qiyinlashadi.
Biror saytga kirgan vaqtimiz, odatda miyamizda ma'lum bir maqsadimiz bo'ladi. Masalan, biror savolga javob topish. O'zimiz qidirgan narsani topgach esa, u saytni tezda tark etamiz. Ammo, ijtimoiy tarmoqlar bizni platformada iloji boricha ko'proq qolishimizni istaydi, bunga astoydil harakat ham qiladi, tavsiyalar bo'limida bizni yangi-yangi foto, video yoki matn shaklidagi informatisiyalar girdobiga chorlaydi. Ular ichida birgina mavzu bizga qiziq tuyulib qolsa bas, biz tasmani aylantiraveramiz, aylantiraveramiz, aylantiraveramiz... E'tibor iqtisodiyot davrida asosiy foyda qilayotganlar esa "yulduzlar".
Shu bilan birga tarmoqlarda, o'zimiz yoqtirgan foydalanuvchini uchratganimizda esa, ularga obuna bo'lamiz, do'stlashamiz yoki kuzatamiz. Bundan keyin esa, ular ulashgan har bir havola bizning tasmamizda ham tinimsiz ko'rina boshlaydi.
Ko'plab korxonalar ham bu tendensiyani yaxshigina anglagan, hamda e'tiborimizni moliyalashtirish astoydil harakat qilmoqda. E'tibor asosiy resursga aylanib ulgurgan. Misol uchun Youtube ikki xil yo'l bilan daromad qiladi: Siz reklamalarni ko'rmaslik uchun moliyaviy to'lov qilasiz, yoki reklamalarni ko'rib, e'tiboringiz bilan! Mobil qurilmamizdagi barcha dasturlar bizning e'tiborimiz uchun poygaga kirishgan, faqat boshqa dasturlargagina qarshi emas, qolaversa do'stlarimiz, oilamiz, qiziqishlarimiz va hatto uyqimizga ham qarshi.
