Qandaydir so’rovnoma va tadqiqotga ko’ra O’zbekiston dunyodagi eng baxtsiz mamlakatlar reytingida birinchi o’rinni egallagan
emish. Undan so’ng ikkinchi o’rinda Buyuk Britaniya emish. Eng baxtli mamlakatlar orasida esa Dominika respublikasi, Shri Lanka va Panama turar ekan.
Shunga o’xshash reytinglar, tushunarsiz metodika bilan hisoblanadigan ko’rsatkichlar albatta ko’proq click va shovshuv olib keladi. Lekin, so’rovnoma o’zi nimaga asoslangan, qanday savollar u yerda bor, kimlardan so’ralgan, qachon so’ralgan va nimaga asoslanib bunday reyting qilindi degan savollarni bersangiz ushbu reyting jiddiy olinmasligi kerakligini tushunish mumkin.
O’zbekistonliklar shunchalik baxtsizmi? O’zbekistonda mental health bo’yicha muammolar bormi? Bilmayman, chunki, gap hozir umuman bu haqda emas. Gap shu xulosani qilishga undagan metodikada.
Bundan xulosaga kelish uchun Global Mind Project degan
loyiha onlayn so’rovnoma tuzishgan va unda respondentlar bir nechta savollarga javob berishgan, javobga qarab esa qandaydir ball berilar ekan. Mamlakat bo’ylab esa ushbu ballarning o’rtachasini olishgan. U yerdagi savollar haqiqatdan ham
mental wellbeingni o’lchaydimi degan savolga menda javob yo’q, chunki bu mening mutaxassisligim emas va uni tushunishga davo qilmayman. Lekin, faraz qilib shu savollar/indikatorlar to’g’ri desak ham so’rovnoma shakli o’ta shubxali:
Birinchidan, xulosani o’zi noto’g’ri. Masalan, Shri Lanka mamlakati eng baxtli mamlakat emas, balki quyidagicha deyish to'g'riroq bo'lardi: “Faqatgina onlayn tuzilgan so’rovnomada berilgan savollarni yozilgan tilida mukammal tushunib, uni tugatish uchun 15 minut vaqti bor bo’lgan va so’rovnomada yashash joyini Shri Lanka deb ko’rsatgan respondentlarning o’rtacha balli 89”.
Ikkinchidan, bu so’rovnomada o’zbek tili yo’q. Ya’ni, O’zbekiston uchun qilingan xulosa bu so’rovnoma hisobotida
yozilganidek (12-betida) “faqat rusiyzabon respondentlarning javoblari hisoblangan”. Ya’ni, birinchi punktda aytganimdek, butun O’zbekiston emas, qaysidir kuni internetda 15 minut vaqti bo’lgan va rus tilida yozilgan savollarga javob bergan respondentlar deyish kerak. Axir, O’zbekistonning necha foizi rus tilini biladi?
Uchinchidan, texnik nuqtai nazardan ham jiddiy olinmasligi kerak. Qayerda yashaysiz degan savolga O'zbekiston deb belgilab shartli Kiprdan ham internetga kirib to'ldirish mumkin. Masalan, men hozir shunday qilib ko'rdim. Hech bo'lmasa geo-datani filtr qilishmagan ham, katta ehtimol bilan. Bundan tashqari, so'rovnomaga O'zbekistondan qish faslida zapravkada navbatda turib qatnashish bilan, yozda tarvuz yeb ofisda konditsioner tagidan qatnashish mumkin. Ikkala vaziyatda hatto bir inson ikki xil javob berishiga ishonchim komil.
To'rtinchidan, xulosaning interpretatsiyasiga ham qo’shilmayman. Ular uchta faktorni yozishibdi. 1)smartfonlar, 2) qayta ishlangan ovqatlar va 3)oilaviy yaqinlik. Masalan, loyiha rahbari Tara Thiagarajan yozishicha, Venezuela bilan Tanzaniya eng baxtli mamlakatlar qatoridan joy olishining sababi bu ularning g’arbdan ultra-qayta ishlangan oziq-ovqatlarni sotib olish, import qila olmasliklari ekan. Ya’ni, kamroq yomon ovqatni import qilganliklari uchun ular baxtliroq ekan. Bundan tashqari, Venezuela bilan Tanzaniyada bolalarga smartfon berishmas ekan, va ularda oila katta ekan. Juda g’alati interpretatsiya.
Beshinchidan, loyiha rahbaridan iqtibos:
“At the moment, growth is causing harm”. Ya’ni, o’sish odamlarga ziyon keltirmoqda, shuning uchun kambag’alroq mamlakatlar hozir baxtliroq demoqchi. Juda va juda g’alati gaplar.
Xullas, bu sarlavha, ya'ni O'zbekiston dunyoda eng baxtsiz va odamlari ruhan nosog'lom mamlakat deganga qo'shilmayman. Chunki, metodikasiga juda katta savollar bor. Yana bitta xulosa bu keyingi yil O'zbekiston reytingini oshirish uchun 5000-6000ta odamni ishlatib, yoki bot bilan, shu yerdagi barcha savollarga faqat eng yaxshi javoblarni belgilab chiqinglar deyilsa reyting 180gradusga o'zgaradi. Aytmoqchimanki, keyingi yil O'zbekiston eng baxtli mamlakat reytingida birinchi o'rinni egallab qolsa ham ishonmasdim.
@uzbekonomics
