Avliyo Chalabiyning "Sayohatnoma" sida shunday hikoya keltiriladi:
Xo'sh, bu hikoyadan qanday xulosa chiqadi?
Oradan deyarli to‘rt asr o‘tgach, bu hikoyaning qaysi qismi haqiqat-u, qaysi qismi diniy to'qima ekanini bila olmaymiz. Ammo, nima bo'lgan taqdirda ham, bu hikoya Usmonli jamiyatida shariat qanday ma’no kasb etganini ko‘rsatib beradi: shariat hatto qudratli sultondan ustun turuvchi qonun hisoblanar edi.
Mazkur misolni Mustafo Akyol "Why as a muslim, I defend liberalism" kitobida keltiradi.
@ufq_horizon
Sulton Mehmed Fotih Istanbulni fath qilgach, Aya Sofiadek mahobatli ibodatxona qurishni qasd qiladi. Atik Sinon ismli meʼmor Istanbuldagi Fotih masjidini ana shunda qurgan ekan. Ammo sulton masjidning qubbasi Aya Sofianikidan kichik ekanligidan darg‘azab bo‘lib, meʼmorning ikki qo‘lini kesishga buyuribdi.
Ertasiga qo‘llari kesilgan meʼmor qoziga arz qilibdi. Qozi darhol sultonni chaqirtiribdi, yetib kelib, o‘tirgan sultonni "Yo‘q, daʼvogarning yonida tik turing" deb tanbeh beribdi. So‘ng qozi ikkala tomonni tinglabdi. So‘ngida sultonni aybdor deb topibdi:
"Avvalambor, kibr faqat ofat keltiradi, peshtoqning pastligi ibodatga to‘sqinlik qilmaydi. Toshingiz, gavhardan bo‘lsa ham, faqat toshdir. Farishtalardan ham ko‘ra ikrom qilingan hazrati inson esa, 40 yillab shakllanadi. G‘azab va kibr sabab qo‘llarini kesibsiz. Uning ko‘p bolasi bor ekan, ana endi ularning tirikchiligi sizning bo‘yningizda"
So‘ngra jazoni eʼlon qilibdi: shariatga ko‘ra, sulton meʼmor boshdan kechirgan og‘riqni aynan his qilishi kerak. Yaʼni sultonning qo‘llari ham kesilishi kerak, deb hukm chiqaribdi.
Sulton dahshatga tushib, boshqa yo'lini taklif qilibdi: me'mor va uning oilasiga badal to'lab, rozi qilishini aytibdi. "Qancha kerak bo'lsa, shunchasini baytulmoldan olib beraman" debdi Sulton. Qozi qat'iy ravishda "Yo'q! Bu yukni baytulmolga yuklatmayman. Bu ish shariat ruxsatisiz sodir bo'lgan, aybdor esa o'zingizdir. O'z maoshingizdan (ulufa), kuniga o'n kumush tanga to'lash majburiyatini olasiz.
Sulton Xudoning oldida me'mor tomonidan kechirilish uchun 20 tangadan ham to'lashga tayyorligini bildiribdi. Me'mor taklifni qabul qilibdi.
Xo'sh, bu hikoyadan qanday xulosa chiqadi?
Oradan deyarli to‘rt asr o‘tgach, bu hikoyaning qaysi qismi haqiqat-u, qaysi qismi diniy to'qima ekanini bila olmaymiz. Ammo, nima bo'lgan taqdirda ham, bu hikoya Usmonli jamiyatida shariat qanday ma’no kasb etganini ko‘rsatib beradi: shariat hatto qudratli sultondan ustun turuvchi qonun hisoblanar edi.
Mazkur misolni Mustafo Akyol "Why as a muslim, I defend liberalism" kitobida keltiradi.
@ufq_horizon