Raximjon Xamrabayev || Tarix

Old Osiyo (Yaqin Sharq)

Insoniyat tarixidagi eng qadimiy sivilizatsiyalardan biriga mezbonlik qilgan mintaqadir. Bu hududda ilk shahar-davlatlar, yozuv, qishloq xo'jaligi va davlat boshqaruvi shakllangan.

Asosiy sivilizatsiyalar quyidagilar:

Mesopotamiya (Ikki daryo oralig'i) – bu yerda Shumer, Akkad, Bobul va Ossuriya davlatlari rivojlangan. Ular ilk yozuv (mixxat), qonunlar (Hammurapi qonunlari), va yirik shaharlar (Ur, Uruk) bilan mashhur.

Misr – Nil daryosi bo'yida joylashgan bu davlat piramidalar, fir'avnlar va mumiyolash san'ati bilan mashhur.

Finikiya – savdo-sotiq va alifbo ixtirosi bilan tanilgan.

Eron (Fors imperiyasi) – Kir II va Doro davrida eng qudratli imperiyaga aylangan. Ular ma'lumotni saqlash uchun mixxat yozuvidan foydalangan.

Isroil va Yahudiya davlatlari – diniy merosi va yahudiylik dinining shakllanishi bilan e'tiborlidir.


Old Osiyo mintaqasidagi davlatlar o'rtasida ko'plab urushlar, madaniy almashinuvlar va savdo yo'llari (masalan, Ipak yo'li) orqali aloqalar bo'lgan. Shu tariqa, bu hudud dunyo madaniyati va sivilizatsiyasining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatgan.

Tarix bizga bir necha muhim narsalarni beradi. Buni 7 ta jihatda ko‘rib chiqamiz.

1. Dars va tajriba – O‘tmish voqealarini o‘rganish orqali insoniyat xatolaridan saboq olamiz va kelajakda ularni takrorlamaslikka harakat qilamiz.


2. O‘zlikni anglash – Milliy va shaxsiy o‘zligimizni tushunish uchun tarix muhim. O‘z ajdodlarimizning yutuqlari va kurashlari haqida bilish bizda g‘urur hissini uyg‘otadi.


3. Tahlil qilish va fikrlash qobiliyati – Tarixiy voqealar tahlili bizni mantiqiy fikrlashga, dalillarga asoslangan qaror qabul qilishga o‘rgatadi.


4. Madaniyat va qadriyatlar – Har bir xalqning urf-odatlari, an'analari va madaniy merosi tarixda shakllangan. Tarixni bilish orqali biz turli xalqlarning madaniyatini tushunamiz va hurmat qilamiz.


5. Kelajakni bashorat qilish – Tarixiy jarayonlarning rivojlanishini tahlil qilish orqali kelajakda qanday tendensiyalar yuzaga kelishi mumkinligini taxmin qilish mumkin.


6. Ilhom va motivatsiya – Tarixda buyuk shaxslar, qahramonlar va fidoiy insonlar ko‘p. Ularning hayoti va faoliyati bizga ilhom baxsh etadi.


7. Huquq va davlat tuzilishi tushunchasi – Davlatlarning shakllanishi, qonunlarning rivojlanishi, urush va tinchlik davrlarini o‘rganish orqali huquqiy ongimiz o‘sadi.

Mustafo Cho'qaydan sitata

Boburiylar imperiyasi (Mug‘ullar imperiyasi) 1526–1858 yillarda Hindiston hududida hukmronlik qilgan turkiy sulola bo‘lib, uning asoschisi Zahiriddin Muhammad Bobur edi. Bu imperiya Markaziy Osiyodan chiqqan Boburiylar tomonidan barpo etilgan va Hindiston tarixidagi eng qudratli davlatlardan biri bo‘lib, san’at, madaniyat va iqtisodiyotning rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan.

Boburiylar imperiyasining asosiy davrlari

1. Asos solish (1526–1530)

Bobur 1526-yilda Panipat jangida Dehli sultoni Ibrohim Lodini mag‘lub etib, Hindistonda o‘z saltanatiga asos soldi.

Uning hukmronligi qisqa davom etgan bo‘lsa-da, Bobur o‘zining "Boburnoma" asari va harbiy mahorati bilan mashhur bo‘ldi.



2. Tuzilish va mustahkamlanish (1530–1605)

Boburdan keyin o‘g‘li Humoyun (1530–1556) taxtga o‘tirdi, ammo davlat zaiflashdi va u vaqtincha Eronga qochishga majbur bo‘ldi.

Akbar (1556–1605) davrida imperiya gullab-yashnadi. U kuchli markazlashgan boshqaruv tizimini joriy qildi va diniy bag‘rikenglik siyosatini olib bordi.



3. Eng yuqori cho‘qqi (1605–1707)

Jahongir (1605–1627) va Shoh Jahon (1628–1658) hukmronligi davrida madaniyat va me’morchilik rivojlandi. Shoh Jahon Toj Mahalni qurdirgan.

Avrangzeb (1658–1707) davrida imperiya eng katta hududiy kengayishga erishdi, ammo uning qattiq diniy siyosati noroziliklarga sabab bo‘ldi.


Avrangzeb vafotidan keyin davlat zaiflashdi va inglizlar ta’siri oshdi.

1857-yilda inglizlarga qarshi qo‘zg‘olon bostirilib, so‘nggi Boburiylar hukmdori Bahodir Shoh II taxtdan tushirildi va Britaniya Hindiston ustidan to‘liq nazoratni qo‘lga oldi.


Boburiylar imperiyasining madaniy merosi

Me’morchilik: Toj Mahal, Qutb Minora, Humoyun maqbarasi.



Boburiylar imperiyasi Hindiston tarixida katta iz qoldirdi va bugungi kunda ham uning madaniy va me’moriy merosi saqlanib qolgan.