АМР ИБН ҲИШОМ АБУ ЖАҲЛ
Бир куни Масжиди Ҳарамда ўтирганларнинг юзида шайтон кулги зоҳир бўлди. Ораларидан биттаси ломмим демай қўллари билан Расулуллоҳни (с.а.в.) кўрсатди. Бу ишора баҳона бўлдию учқун аланга олди. Амр биродарларининг бирон нима дейишини кутиб ҳам ўтирмай ўрнидан турди ва коинот фахри бўлмиш Пайғамбар томон қадам ташлади. Ўтирганлар ортдан уни зўр ҳаяжон билан кузата бошладилар. Ҳаммани битта масала қизиқтираётган эди:
Амрнинг бу ташаббуси қандай натижа келтирар экан?
—Ўйлашимча, Амр Абу Толибнинг жиянини бу сафар аяб ўтирмаса керак, — деди бирови.
—Менимча эса, иш бу билан битмайди, — деди бошқаси.
Булар шу тариқа баҳслашар экан, Амр Каъба қаршисида намоз ўқиб ўтирган Расулуллоҳга (с.а.в.) яқин бораверди. Сўнг...
Бу ёкдан кузатиб ўтирганлар Амрнинг бирданига ортта тисарилганини, қаттиқ қўрқув ичида чекина бошлаганини кўрдилар. Ҳеч ким бу ҳолатга бир маъно бера олмади.
Бир неча одим илгариламоқчи бўлган Амр яна туйқус ортига кайтди. Ниҳоят, юзлари сарғайиб кетган бир алиозда биродарларининг ёнига келди.
— Ё Абул Ҳаким, сенга нима бўлди? — деб сўрашди ҳангоматалаб ошналари.
Ҳақиқатни яширишга ҳам Амрнинг ҳоли йўқ эди. Асабий ва титроқ бир овозда воқеани тушунтира кетди:
—Ёнига яқинлашганимни биламан, бирдан ўртамизда ичи оловга тўла бир чуқур очилиб келаётганини кўриб қолдим. Умримда бунчалик ловуллаб ёнаёттан оловни кўрган эмасман.
Ўша чуқурга тушиб кетмаслик учун орқага чекинишга мажбур бўлдим, — деди.
—Бошингдан офтоб ўтиб кетибди, Абул Ҳаким. Хаёлга берилибсан...
— Мен хаёлга бериладиган одамманми?
— Тўғрикуя, аммо бу ерда ўтирган шунча одамнинг кўзи кўр бўлмаса керак?!
Амр кулгига қолишни сира истамас эди.
—Ловуллаб олов ёниб турган ўша чуқурни ўз кўзларим билан кўрдим, ахир. Сал бўлмаса, юзларим куяр эди...
—Хўш, унда сен айтаётган ўша чуқур энди қаёққа ғойиб бўлди?
Амр нима дейишини билмай қолди. Бояги жойга қайтиб борди, диққат билан разм солди.
Аммо ўртада на чуқур бор эди, на олов.
— Ҳая, — дея пўнғиллади, — мени сеҳрлаган бўлса керак.
— Қўрққанингдан кўзингга кўринган бўлмасин тағин, эй Амр? — дейишда шериклари кинояомуз оҳангда.
— Мен ҳеч кимдан қўрқмайман!
— Аммо биз аввалига сенга борма дедик, огоҳлантирдик, ўзинг қулоқ солмадинг.
Амр ўрнидан турди. Уйида бир оз дам олмаса, бу ҳаяжонини ҳаливери тўхтата олмаслигига амин бўлган эди.
Қурайшларнинг оқсоқоллари йиғилишиб Абу Толибнинг уйига борганларидан буён ҳам, мана, бирикки ой ўтиб қолди, аммо Пайғамбарнинг (с.а.в.) даъватлари асло сусаймади.
Валид ибн Муғийра Амр ибн Ҳишомни кечки пайт уйида қабул қилди. Утириб, роса суҳбатлашдилар, кун сайин кескинлашаётган вазият тўғрисида фикр алмашдилар.
Ҳошимийларнинг етакчиси билан яна бир учрашишга қарор қилдилар.
Эртаси куни яна Абу Толибнинг уйига келдилар. Келасолиб, дағдаға қила бошладилар:
— Ё уни бу даъвосидан қайтарасан, ёхуд бизнинг қаҳрғазабимиздан муҳофаза этишдан воз кечасан! —деб масалани кўндаланг қўйдилар.
Абу Толиб жиянининг фазилатларини, устунликларини уқтиришга уринса ҳамки, фойдаси бўлмади.
Биламиз. Биз ҳам уни ёлғончи деяётганимиз йўқ. Ёмон ҳам демаймиз. Аммо бизнинг илоҳларимизга тил теккизишини асло истамаймиз. Бу таклифимизга рози бўлса, унга ҳар қанча ёрдам беришга тайёрмиз.
Абу Толиб икки ўт орасида қолган эди.
— Сўзларингизни унга уқтиришга уриниб кўраман, бу масалани ҳал қилишга қўлимдан келганича ғайрат қиламан, — дея олди, холос.
Улар чиқиб кетганларидан сўнг бошини қўлларининг орасига олиб, узоқ вақт ўйланиб қолди. Пастга тупурай деса, соқолига, баландга тупурай деса, мўйловига тегади...
Жияни «ҳеч қанақа фойдаси ҳам йўқ, зарари ҳам» деган бутларга улкан Макка халқи катори Абу Толиб ҳам сиғинар эди. Шу эътиқод билан қанчақанча ақли расо кишилар яшабўтиб кетган эди Маккада.
Аммо ҳар жиҳатдан фазилат намунаси бўлган жиянига бирон нарса ҳам дея олмасди. Одамларни даъват этаётган динининг, уларга буюраётган ибодат ва ахлоқнинг ҳеч бир нуқсони йўқ эди. Камчилик топиш учун виждонсиз одам бўлиш керак. Ҳолбуки, Абу Толиб инсофу тавфиқли, виждонли бир инсон эди.
Бир куни Масжиди Ҳарамда ўтирганларнинг юзида шайтон кулги зоҳир бўлди. Ораларидан биттаси ломмим демай қўллари билан Расулуллоҳни (с.а.в.) кўрсатди. Бу ишора баҳона бўлдию учқун аланга олди. Амр биродарларининг бирон нима дейишини кутиб ҳам ўтирмай ўрнидан турди ва коинот фахри бўлмиш Пайғамбар томон қадам ташлади. Ўтирганлар ортдан уни зўр ҳаяжон билан кузата бошладилар. Ҳаммани битта масала қизиқтираётган эди:
Амрнинг бу ташаббуси қандай натижа келтирар экан?
—Ўйлашимча, Амр Абу Толибнинг жиянини бу сафар аяб ўтирмаса керак, — деди бирови.
—Менимча эса, иш бу билан битмайди, — деди бошқаси.
Булар шу тариқа баҳслашар экан, Амр Каъба қаршисида намоз ўқиб ўтирган Расулуллоҳга (с.а.в.) яқин бораверди. Сўнг...
Бу ёкдан кузатиб ўтирганлар Амрнинг бирданига ортта тисарилганини, қаттиқ қўрқув ичида чекина бошлаганини кўрдилар. Ҳеч ким бу ҳолатга бир маъно бера олмади.
Бир неча одим илгариламоқчи бўлган Амр яна туйқус ортига кайтди. Ниҳоят, юзлари сарғайиб кетган бир алиозда биродарларининг ёнига келди.
— Ё Абул Ҳаким, сенга нима бўлди? — деб сўрашди ҳангоматалаб ошналари.
Ҳақиқатни яширишга ҳам Амрнинг ҳоли йўқ эди. Асабий ва титроқ бир овозда воқеани тушунтира кетди:
—Ёнига яқинлашганимни биламан, бирдан ўртамизда ичи оловга тўла бир чуқур очилиб келаётганини кўриб қолдим. Умримда бунчалик ловуллаб ёнаёттан оловни кўрган эмасман.
Ўша чуқурга тушиб кетмаслик учун орқага чекинишга мажбур бўлдим, — деди.
—Бошингдан офтоб ўтиб кетибди, Абул Ҳаким. Хаёлга берилибсан...
— Мен хаёлга бериладиган одамманми?
— Тўғрикуя, аммо бу ерда ўтирган шунча одамнинг кўзи кўр бўлмаса керак?!
Амр кулгига қолишни сира истамас эди.
—Ловуллаб олов ёниб турган ўша чуқурни ўз кўзларим билан кўрдим, ахир. Сал бўлмаса, юзларим куяр эди...
—Хўш, унда сен айтаётган ўша чуқур энди қаёққа ғойиб бўлди?
Амр нима дейишини билмай қолди. Бояги жойга қайтиб борди, диққат билан разм солди.
Аммо ўртада на чуқур бор эди, на олов.
— Ҳая, — дея пўнғиллади, — мени сеҳрлаган бўлса керак.
— Қўрққанингдан кўзингга кўринган бўлмасин тағин, эй Амр? — дейишда шериклари кинояомуз оҳангда.
— Мен ҳеч кимдан қўрқмайман!
— Аммо биз аввалига сенга борма дедик, огоҳлантирдик, ўзинг қулоқ солмадинг.
Амр ўрнидан турди. Уйида бир оз дам олмаса, бу ҳаяжонини ҳаливери тўхтата олмаслигига амин бўлган эди.
Қурайшларнинг оқсоқоллари йиғилишиб Абу Толибнинг уйига борганларидан буён ҳам, мана, бирикки ой ўтиб қолди, аммо Пайғамбарнинг (с.а.в.) даъватлари асло сусаймади.
Валид ибн Муғийра Амр ибн Ҳишомни кечки пайт уйида қабул қилди. Утириб, роса суҳбатлашдилар, кун сайин кескинлашаётган вазият тўғрисида фикр алмашдилар.
Ҳошимийларнинг етакчиси билан яна бир учрашишга қарор қилдилар.
Эртаси куни яна Абу Толибнинг уйига келдилар. Келасолиб, дағдаға қила бошладилар:
— Ё уни бу даъвосидан қайтарасан, ёхуд бизнинг қаҳрғазабимиздан муҳофаза этишдан воз кечасан! —деб масалани кўндаланг қўйдилар.
Абу Толиб жиянининг фазилатларини, устунликларини уқтиришга уринса ҳамки, фойдаси бўлмади.
Биламиз. Биз ҳам уни ёлғончи деяётганимиз йўқ. Ёмон ҳам демаймиз. Аммо бизнинг илоҳларимизга тил теккизишини асло истамаймиз. Бу таклифимизга рози бўлса, унга ҳар қанча ёрдам беришга тайёрмиз.
Абу Толиб икки ўт орасида қолган эди.
— Сўзларингизни унга уқтиришга уриниб кўраман, бу масалани ҳал қилишга қўлимдан келганича ғайрат қиламан, — дея олди, холос.
Улар чиқиб кетганларидан сўнг бошини қўлларининг орасига олиб, узоқ вақт ўйланиб қолди. Пастга тупурай деса, соқолига, баландга тупурай деса, мўйловига тегади...
Жияни «ҳеч қанақа фойдаси ҳам йўқ, зарари ҳам» деган бутларга улкан Макка халқи катори Абу Толиб ҳам сиғинар эди. Шу эътиқод билан қанчақанча ақли расо кишилар яшабўтиб кетган эди Маккада.
Аммо ҳар жиҳатдан фазилат намунаси бўлган жиянига бирон нарса ҳам дея олмасди. Одамларни даъват этаётган динининг, уларга буюраётган ибодат ва ахлоқнинг ҳеч бир нуқсони йўқ эди. Камчилик топиш учун виждонсиз одам бўлиш керак. Ҳолбуки, Абу Толиб инсофу тавфиқли, виждонли бир инсон эди.