Sukunatning shovqini dan repost
Metakognitsiya — bu o'z fikrlash jarayonlarini anglash, baholash va boshqarish qobiliyatidir. Oddiy qilib aytganda, bu “fikrlash haqida fikrlash” degan ma'noni anglatadi. Metakognitsiya insonning o‘zining fikrlash jarayonlarini va qarorlarini tahlil qilishi, qayerda to‘g‘ri fikrlayotganini yoki xato qilayotganini aniqlay olishi va shu asosda o‘z fikrlashni yaxshilashga harakat qilishidir.
Metakognitsiyaning ikki asosiy jihati bor:
Metakognitiv bilim: Bu insonning o'z fikrlash jarayonlari haqida qanday bilimga ega ekanligini anglatadi. Bunga quyidagilar kiradi: 1)O'z kognitiv jarayonlari haqida bilim: Inson o'zining o‘rganish usullari, xotira qobiliyatlari, tushunish darajasi va qaror qabul qilish jarayonlari haqida nimalarni biladi. 2)Muammo va vaziyatlar haqidagi bilim: Qaysi vaziyatlarda o‘z fikrlash jarayonlari samarali bo‘lishini yoki qaysi turdagi muammolarni hal qilishda qiyinchiliklarga duch kelishini tushunish. 3)Strategiyalar haqida bilim: Fikrlashni yaxshilash va samaraliroq qarorlar qabul qilish uchun qanday usullarni qo'llash mumkinligini bilish.
Metakognitiv boshqaruv: Bu esa, o‘z fikrlash jarayonlarini boshqarish va nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. Bu jarayonlar quyidagi bosqichlardan iborat bo'lishi mumkin. 1)Rejalashtirish: Muammolarni hal qilishdan oldin qanday strategiyalarni qo‘llashni rejalashtirish. Masalan, biror materialni o‘rganishda qanday usullarni qo‘llashni aniqlash.2)Monitoring (Nazorat qilish): Fikrlarni va amallarni o‘zi nazorat qilish, o‘rganish yoki ish jarayonida qanday holatda ekanligiga doimiy nazar solish. Agar biron bir narsa noto‘g‘ri bo‘lsa, bu holatni tuzatish. 3)Baholash: Jarayon tugagandan keyin o‘z fikrlash usullarini baholash va keyingi safar uchun qanday yaxshilanishlar kiritish mumkinligini aniqlash. Metakognitsiyaning ahamiyati shundaki, bu insonga o‘zini rivojlantirish, o‘rganishni samaraliroq qilish va yanada samarali qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Misol uchun, agar siz biror mavzuni o‘rganayotgan bo‘lsangiz va metakognitiv yondashuvni qo‘llasangiz, o‘rganish jarayonida o‘zingizni tekshirishingiz, nima ishlayotganini va nima ishlamayotganini tahlil qilishingiz mumkin. Shunday qilib, o‘rganishning samaradorligini oshirasiz.
Metakognitsiyaning ikki asosiy jihati bor:
Metakognitiv bilim: Bu insonning o'z fikrlash jarayonlari haqida qanday bilimga ega ekanligini anglatadi. Bunga quyidagilar kiradi: 1)O'z kognitiv jarayonlari haqida bilim: Inson o'zining o‘rganish usullari, xotira qobiliyatlari, tushunish darajasi va qaror qabul qilish jarayonlari haqida nimalarni biladi. 2)Muammo va vaziyatlar haqidagi bilim: Qaysi vaziyatlarda o‘z fikrlash jarayonlari samarali bo‘lishini yoki qaysi turdagi muammolarni hal qilishda qiyinchiliklarga duch kelishini tushunish. 3)Strategiyalar haqida bilim: Fikrlashni yaxshilash va samaraliroq qarorlar qabul qilish uchun qanday usullarni qo'llash mumkinligini bilish.
Metakognitiv boshqaruv: Bu esa, o‘z fikrlash jarayonlarini boshqarish va nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. Bu jarayonlar quyidagi bosqichlardan iborat bo'lishi mumkin. 1)Rejalashtirish: Muammolarni hal qilishdan oldin qanday strategiyalarni qo‘llashni rejalashtirish. Masalan, biror materialni o‘rganishda qanday usullarni qo‘llashni aniqlash.2)Monitoring (Nazorat qilish): Fikrlarni va amallarni o‘zi nazorat qilish, o‘rganish yoki ish jarayonida qanday holatda ekanligiga doimiy nazar solish. Agar biron bir narsa noto‘g‘ri bo‘lsa, bu holatni tuzatish. 3)Baholash: Jarayon tugagandan keyin o‘z fikrlash usullarini baholash va keyingi safar uchun qanday yaxshilanishlar kiritish mumkinligini aniqlash. Metakognitsiyaning ahamiyati shundaki, bu insonga o‘zini rivojlantirish, o‘rganishni samaraliroq qilish va yanada samarali qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Misol uchun, agar siz biror mavzuni o‘rganayotgan bo‘lsangiz va metakognitiv yondashuvni qo‘llasangiz, o‘rganish jarayonida o‘zingizni tekshirishingiz, nima ishlayotganini va nima ishlamayotganini tahlil qilishingiz mumkin. Shunday qilib, o‘rganishning samaradorligini oshirasiz.