Шаввол ойи жуда тез ўтди. Бу ойда у халифа махсус қўшинлари таркибида хизмат қилиш истаги билан саройга борди. Халифаликда ғазот юришлари сийраклашиб кетган, бу масалада сусткашлик бўлаётгани учун кўпчилик эътироз билдираётган эди. Шунинг учун халифа жиҳодга хайрихоҳ бўлганларга уруш сирларини ўргатиш, қўшин сифатини ошириш, қуролланиш ва қўшин харажатларини кўпайтириш ҳақида бир неча ой аввал махсус фармон имзолаган эди. Саҳобалар ғазотга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг бир оғиз даъватлари билан ёппасига қурол кўтариб, барча харажатларни ёнларидан қилиб чиқишарди. Аммо бу урушларга Рум босқинлари мажбурлаган эди. Аббосийлар ичида Ҳорун ар-Рашид салтанатни чўққига олиб чиққан эди, аслида. Шарқу Ғарб, Шимолу Жануб Ислом давлати шавкатини бир овоздан тан олган, Ер юзининг бирор нуқтасида мусулмонлар шаъни ҳақида ножоиз сўз айтиш мумкин бўлмаган, халифа осмондаги булутга қарата: “Эй булут! Қаерга бориб ёғсанг, ёғ! Барибир менинг мулкимга ёғасан!” – деб айтса-да, жиҳодларнинг тўхтаганига рози бўлмаганлар кўпчилик эди. Улар: “Ернинг ҳар қаричида “Ла илаҳа илаллоҳ” калимаси янграмагунча мусулмонларга қилични қинга солишлари мумкин эмас!” – дб гапириб юришарди. Халифа Рум подшоҳи Никофорнинг исёнига қарши қўшин тортиб борганида бутун уммат жўшиб кетди, юз минглаб ёшлар қуролланиб ғазотга ошиқдилар, Қустантанияда Ислом байроқлари ҳилпирайди деган ишончда эдилар, лекин Никофор тиз чўкди, жизъяни ортиғи билан келтириб халифанинг оёқлари остига тўкди, ҳатто йиғлади: “Эй шонли Ислом халифаси! – деди хотинлардек ҳиқиллаб. – Сизнинг динингизда мажбурлаш йўқ. Насроний бўлиб қолишимизга изн бер. Истаган мусулмон учун чегараларимиз очиқ, шахсий хавфсизлигимиз учунгина қўшин сақлаймиз, ҳар бир насроний учун сизга солиқ тўлаймиз, истаган хизматингизни айтинг: қулдек ишлаймиз. Аммо Қустантанияни вайрон қилманг! Шайтон йўлдан урди бизни!..”
Никофор жуда айёр эди, у юз минглаб мужоҳиддан иборат Ислом лашкари Қустантанияни эгаллаб олишидан қўрқарди, аммо бу қўшинни ортга қайтса, яна бу лашкарни қайта йиғишга қанча вақт кетишини, ташкилий ишлар беҳад қийин кечишини биларди, гарчи Ҳорун ар-Рашид ғалаба билан Бағдодга кириб борса-да, Никофор ғалаба насронийларники бўлади деб ишонади. Чунки мусулмонларни безовта қилиш, уларнинг ҳаловатини ўғирлаш, унинг назарида, катта иш ва энг буюк иш Қустантанияни қўлда сақлаб қолмоқ эди.
У мақсадига эришди: халифа Никофордан жизъяни олди, унинг йиғлаганига кўнди, атрофда бир қанча амирларни қолдирди ва пойтахтга йўл олди.
Ҳақиқатан, халифа оиласи сиёсий муаммоларга овора бўлиб қолган. Бармакийларнинг салтанат ичида салтанат қургани кўпчиликка маъқул эмас эди. Алалоқибат, бармакийлар хиёнатда айбдор топилиб қатл қилинди. Бу халифа Ҳорун ар-Рашид давридаги йирик кўнгилсизликлардан бири бўлди.
Халифалик саройидаги шариатдан ташқари ишлардан олимлар, сўфийлар рози эмасдилар. Улар давлат ичида Исломга қарши кучлар ўрнашиб олаётганидан хавотирда эдилар. Гарчи аниқ далиллари бўлмаса-да, бошқарувга мунофиқлар аралашмагунча фитна уйғонмайди деб ишонадилар.
Бистомий Денгизнинг сарой қўшини таркибида ҳарбий тайёргарлик кўриш учун боргани ҳақида эшитди. Шомдан сўнг даргоҳга чақирди.
– Денгиз, мен Бистом шаҳрида туғилганман. Ҳажга бориш учунгина она шаҳримни тарк этаман, холос. Бағдодга эса умуман келиш ниятим бўлмаган, зотан, Роббим мен истаган кашфларнинг барчасини ўз шаҳримдан чиқмасимдан ризқ қилиб берди, – деб сўз бошлади. – Аммо тушимда менга Бағдод кўрсатилаверди. Пойтахтда эканимни жуда кўпчилик билмайди. Чунки мен ваъзлар қилмайман, насиҳатларим йўқ. Сукут ва зикрни лозим тутаман. Шогирдларим ҳам кам. Зотан, бу йўл оғир. Унинг юкини кўтариш машаққат. Сен нима учун мендан маслаҳат қилмай халифалик саройига борасан? Нима учун қўшинга кирмоқчисан?
Денгиз хижолатдан бош кўтара олмай қолди. “Хористонда жанг қилиш учун қўшин керак...” – деди ичида. Ҳатто бу ўй ҳам ғўлдираган товушда янгради.
Никофор жуда айёр эди, у юз минглаб мужоҳиддан иборат Ислом лашкари Қустантанияни эгаллаб олишидан қўрқарди, аммо бу қўшинни ортга қайтса, яна бу лашкарни қайта йиғишга қанча вақт кетишини, ташкилий ишлар беҳад қийин кечишини биларди, гарчи Ҳорун ар-Рашид ғалаба билан Бағдодга кириб борса-да, Никофор ғалаба насронийларники бўлади деб ишонади. Чунки мусулмонларни безовта қилиш, уларнинг ҳаловатини ўғирлаш, унинг назарида, катта иш ва энг буюк иш Қустантанияни қўлда сақлаб қолмоқ эди.
У мақсадига эришди: халифа Никофордан жизъяни олди, унинг йиғлаганига кўнди, атрофда бир қанча амирларни қолдирди ва пойтахтга йўл олди.
Ҳақиқатан, халифа оиласи сиёсий муаммоларга овора бўлиб қолган. Бармакийларнинг салтанат ичида салтанат қургани кўпчиликка маъқул эмас эди. Алалоқибат, бармакийлар хиёнатда айбдор топилиб қатл қилинди. Бу халифа Ҳорун ар-Рашид давридаги йирик кўнгилсизликлардан бири бўлди.
Халифалик саройидаги шариатдан ташқари ишлардан олимлар, сўфийлар рози эмасдилар. Улар давлат ичида Исломга қарши кучлар ўрнашиб олаётганидан хавотирда эдилар. Гарчи аниқ далиллари бўлмаса-да, бошқарувга мунофиқлар аралашмагунча фитна уйғонмайди деб ишонадилар.
Бистомий Денгизнинг сарой қўшини таркибида ҳарбий тайёргарлик кўриш учун боргани ҳақида эшитди. Шомдан сўнг даргоҳга чақирди.
– Денгиз, мен Бистом шаҳрида туғилганман. Ҳажга бориш учунгина она шаҳримни тарк этаман, холос. Бағдодга эса умуман келиш ниятим бўлмаган, зотан, Роббим мен истаган кашфларнинг барчасини ўз шаҳримдан чиқмасимдан ризқ қилиб берди, – деб сўз бошлади. – Аммо тушимда менга Бағдод кўрсатилаверди. Пойтахтда эканимни жуда кўпчилик билмайди. Чунки мен ваъзлар қилмайман, насиҳатларим йўқ. Сукут ва зикрни лозим тутаман. Шогирдларим ҳам кам. Зотан, бу йўл оғир. Унинг юкини кўтариш машаққат. Сен нима учун мендан маслаҳат қилмай халифалик саройига борасан? Нима учун қўшинга кирмоқчисан?
Денгиз хижолатдан бош кўтара олмай қолди. “Хористонда жанг қилиш учун қўшин керак...” – деди ичида. Ҳатто бу ўй ҳам ғўлдираган товушда янгради.