Денгиз Исломнинг беш рукнидан бири ҳаж эканини ўргангани учун қалбида Макка зиёратига бориш истаги оловлана бошлаган эди.
– Бугун ражаб ойининг ўн еттинчиси, сўнг шаъбон ва рамазон келади. Рамазондан кейин шаввол ва зулқаъда. Зулҳижжа эса ҳаж ойи. Ўнинчи зулҳижжада Арафотда бўлишинг керак. Ҳозирдан тайёргарлик кўр. Ҳамроҳлар изла. Карвонсаройларда ҳаж карвонлари тузилади, уларни топ. Бағдоддан Ҳижозга қадар узоқ эмас...
Рамазон Денгиз учун кашф бўлди. Бутун Бағдодни байрам руҳи қамраб олди: одамлар шодон эдилар. Бутун дунёдан мусулмонлар пойтахтга оқиб келди. Чунки бу ой Қуръон ойи. Ибрат ва насиҳатлар ойи. Шайхлар, зоҳидлар, орифлар, воизлар, қурролар... мусулмонларнинг барча йўлбошчилари муборак ой боис жамланмоқдалар. Улар бу ойда умматга насиҳат ва илм тарқатишда ҳар қачонгидан кўра ғайрат қиладилар. Закотчилар закотлар йиғадилар. Камбағалларнинг кулбаларига ёруғлик киради. Ғариб дилларга қувонч инади. Ислом давлатининг ҳар бир қарич ерида тунлари чироқлари порлайди. Кечалар кундузларга эврилади гўё.
Денгиз ҳазратнинг маслаҳати ва кўмаги билан Бағдод жомесининг бир ҳужрасига жойлашди.
Шаъбоннинг сўнгги куни асрдан сўнг Бағдод ташқарисида бир гуруҳ олим, мударрислар, мадраса ва масжид томлари, мезаналарда яна юзларча кишиларнинг кўзлари кунботарга қадалди. Агар бу оқшом осмонда янги ой – ҳилол кўринмаса, демак, субҳда саҳарлик учун уйғониш йўқ, зотан, Шаъбон ойи тугамаган ҳисобланади.
Қалблар Рамазонни соғинган, кўзлар унинг йўлига интиқ.
Бу сафар Рамазон айни кўкламнинг сўнгги ойига тўғри келмоқда. Баҳорнинг илиқ нафаси, яшил қирларнинг ҳавоси, лолақизғалдоқлар алвони, булбуллар сайроғи, насимлар елиши – мусулмонлар қалбида ибодатга бўлган рағбатни, жамоат бўлиб намозда Қуръон хатм қилмоққа бўлган истакни оловлантириб юборди.
Қуёш зарғалдоқ уфққа бош қўйгач, таранг тортиган камоннинг ёйи каби ҳилол кўринди. У нозлангандек истиғно билан бир муддат пайдо бўлди ва сўнг яна қаергадир яширинди. Буни унга муштоқ бўлганларнинг ҳаммаси кўрди. Бу Рамазон ойи эди. Қувончдан кишиларнинг: “Аллоҳу акбар!”, “Алҳамдулиллаҳ!” – деган саслари самоларга юксалди. Мўминлар Рамазон билан бир-бирларини қутлаб масжидга кирдилар. Муаззинларнинг шом намози учун одамларни чорлаб айтган азони Бағдод ва унинг атрофидаги қир-адирлар бўйлаб таралди.
Масжидларга келаётганлар ҳар кунгидан кўпроқ севинчга тўла эди. Хуфтондан сўнг имомлар ваъз бошладилар. Улар Рамазони шарифнинг фазилатидан сўз очдилар. Қуръон нузули, бу ойнинг шукуҳи, бу ойдаги ғазотлар, мусулмонлар учун бу ой ва унинг рўзаси нақадар улкан неъматлиги айтилди.
– Бизлар рўза тутмоқ дея тийилмоқни биламиз, – деди имом. – Тийилмоқ жимо, таом ва сувдангина эмас, балки ёмон сўзлар айтмоқдан, ёмон сўзлар тингламоқдан, ҳатто қалбга нохуш ўйларни келтирмоқдан тийилмоқдир. Аллоҳ учун бутун вужудимиз, нафсимиз, кўз ва қулоқларимиз, тилимиз ва дилимиз ҳам рўза тутсинки, бу билан Роббимиз қурбатига яқинлашсак, шояд!
Қорилар дуо билан Қуръон хатмига киришдилар. Ярим тундан ошиб кетди. Субҳ яқинлашди. Тиловатлар тўхтади. Дастурхонлар ёзилди. Хурмо, нон, сув тортилди. Ҳамма сувдан ҳўплади, нондан бир бурда олишди, хурмодан оғизларига солишди. Қуръон тиловати руҳларни нурга чўмдирганди.
Шафақ кўкимтир-оқимтир тусга кириб, содиқ субҳдан хабар берди. Муаззинлар саси осмонларни тўлдириб юборди. Фажр намози ажиб хушнудлик ила адо этилди.
Денгиз умрида туймаган роҳат ва фароғатни туйди.
Қуёш чиққунча зикр билан машғул бўлди. Қуёш чиққач, бироз ўтиб, шуруқ намозини ўқиди. Намоздан сўнг Қуръон ўқиди. Офтоб яна ҳам кўтарилиб, атроф-жавонибни қиздира бошлагач, зуҳо учун ўрнидан турди.
Кўпчилик масжид хонақоҳида ухлар эди. Нимқоронғу хонақоҳ инсон руҳини моддий оламдан узиб олиб, руҳоният дунёсига етаклайди.
– Бугун ражаб ойининг ўн еттинчиси, сўнг шаъбон ва рамазон келади. Рамазондан кейин шаввол ва зулқаъда. Зулҳижжа эса ҳаж ойи. Ўнинчи зулҳижжада Арафотда бўлишинг керак. Ҳозирдан тайёргарлик кўр. Ҳамроҳлар изла. Карвонсаройларда ҳаж карвонлари тузилади, уларни топ. Бағдоддан Ҳижозга қадар узоқ эмас...
Рамазон Денгиз учун кашф бўлди. Бутун Бағдодни байрам руҳи қамраб олди: одамлар шодон эдилар. Бутун дунёдан мусулмонлар пойтахтга оқиб келди. Чунки бу ой Қуръон ойи. Ибрат ва насиҳатлар ойи. Шайхлар, зоҳидлар, орифлар, воизлар, қурролар... мусулмонларнинг барча йўлбошчилари муборак ой боис жамланмоқдалар. Улар бу ойда умматга насиҳат ва илм тарқатишда ҳар қачонгидан кўра ғайрат қиладилар. Закотчилар закотлар йиғадилар. Камбағалларнинг кулбаларига ёруғлик киради. Ғариб дилларга қувонч инади. Ислом давлатининг ҳар бир қарич ерида тунлари чироқлари порлайди. Кечалар кундузларга эврилади гўё.
Денгиз ҳазратнинг маслаҳати ва кўмаги билан Бағдод жомесининг бир ҳужрасига жойлашди.
Шаъбоннинг сўнгги куни асрдан сўнг Бағдод ташқарисида бир гуруҳ олим, мударрислар, мадраса ва масжид томлари, мезаналарда яна юзларча кишиларнинг кўзлари кунботарга қадалди. Агар бу оқшом осмонда янги ой – ҳилол кўринмаса, демак, субҳда саҳарлик учун уйғониш йўқ, зотан, Шаъбон ойи тугамаган ҳисобланади.
Қалблар Рамазонни соғинган, кўзлар унинг йўлига интиқ.
Бу сафар Рамазон айни кўкламнинг сўнгги ойига тўғри келмоқда. Баҳорнинг илиқ нафаси, яшил қирларнинг ҳавоси, лолақизғалдоқлар алвони, булбуллар сайроғи, насимлар елиши – мусулмонлар қалбида ибодатга бўлган рағбатни, жамоат бўлиб намозда Қуръон хатм қилмоққа бўлган истакни оловлантириб юборди.
Қуёш зарғалдоқ уфққа бош қўйгач, таранг тортиган камоннинг ёйи каби ҳилол кўринди. У нозлангандек истиғно билан бир муддат пайдо бўлди ва сўнг яна қаергадир яширинди. Буни унга муштоқ бўлганларнинг ҳаммаси кўрди. Бу Рамазон ойи эди. Қувончдан кишиларнинг: “Аллоҳу акбар!”, “Алҳамдулиллаҳ!” – деган саслари самоларга юксалди. Мўминлар Рамазон билан бир-бирларини қутлаб масжидга кирдилар. Муаззинларнинг шом намози учун одамларни чорлаб айтган азони Бағдод ва унинг атрофидаги қир-адирлар бўйлаб таралди.
Масжидларга келаётганлар ҳар кунгидан кўпроқ севинчга тўла эди. Хуфтондан сўнг имомлар ваъз бошладилар. Улар Рамазони шарифнинг фазилатидан сўз очдилар. Қуръон нузули, бу ойнинг шукуҳи, бу ойдаги ғазотлар, мусулмонлар учун бу ой ва унинг рўзаси нақадар улкан неъматлиги айтилди.
– Бизлар рўза тутмоқ дея тийилмоқни биламиз, – деди имом. – Тийилмоқ жимо, таом ва сувдангина эмас, балки ёмон сўзлар айтмоқдан, ёмон сўзлар тингламоқдан, ҳатто қалбга нохуш ўйларни келтирмоқдан тийилмоқдир. Аллоҳ учун бутун вужудимиз, нафсимиз, кўз ва қулоқларимиз, тилимиз ва дилимиз ҳам рўза тутсинки, бу билан Роббимиз қурбатига яқинлашсак, шояд!
Қорилар дуо билан Қуръон хатмига киришдилар. Ярим тундан ошиб кетди. Субҳ яқинлашди. Тиловатлар тўхтади. Дастурхонлар ёзилди. Хурмо, нон, сув тортилди. Ҳамма сувдан ҳўплади, нондан бир бурда олишди, хурмодан оғизларига солишди. Қуръон тиловати руҳларни нурга чўмдирганди.
Шафақ кўкимтир-оқимтир тусга кириб, содиқ субҳдан хабар берди. Муаззинлар саси осмонларни тўлдириб юборди. Фажр намози ажиб хушнудлик ила адо этилди.
Денгиз умрида туймаган роҳат ва фароғатни туйди.
Қуёш чиққунча зикр билан машғул бўлди. Қуёш чиққач, бироз ўтиб, шуруқ намозини ўқиди. Намоздан сўнг Қуръон ўқиди. Офтоб яна ҳам кўтарилиб, атроф-жавонибни қиздира бошлагач, зуҳо учун ўрнидан турди.
Кўпчилик масжид хонақоҳида ухлар эди. Нимқоронғу хонақоҳ инсон руҳини моддий оламдан узиб олиб, руҳоният дунёсига етаклайди.