"Qora kitob" asari haqida
Modernistik oʻzbek adabiyoti namoyondasi Nazar Eshonqul qalamiga mansub "Qora kitob" asari chuqur ichki maʼnoga ega boʻlgan sof modernistik asar hisoblanadi. Asardagi bosh qahramon oʻtkazgan soʻnggi 30 yillik umridan norozi holatda ekanligini hikoya qilishni boshlashi bilanoq oʻquvchiga katta jumboq taqdim etadi. Asar davomida qahramon nutqi orqali uning butun umri soʻzlab beriladi. Asardagi ilk tugun qahramon qizining qotili ekanligini aytgan vaqtda yuzaga chiqadi. Shu nuqtada kitobxon beixtiyor seskanadi. Inson oʻz farzandining qotiliga aylanishi juda katta fojeadir. Oʻzbek adabiyotida bu hodisa asarlardan oʻrin olishi juda kamdan kam uchraydi. Oʻzbek adabiyotining yirik vakili Said Ahmad ham "Ufq" trilogiyasidagi qahramoni Tursunbekni qanchalar pastkash boʻlishiga qaramay, uning otasi tomonidan oʻldirilishiga jazm etmaydi. Bu dalillardan kelib chiqqan holda qahramonning bu ishiga asosli sababi kerak degan xulosaga kelamiz.
Asar ibtidosida bosh qahramonga qancha nafrat paydo boʻlsa, shuncha achinish hissi ham qamrab oladi kitobxonni. Bosh qahramonning bu holatga kelishida oʻzining aybi kattadir. Ammo qahramonning bunday chirkin vaziyatga kelib qolishida jamiyatning ham aybi kam emas.
Asar davomida qahramonning qilmishlariga sababchi yana bir obraz asarga qadam qoʻyadi. Bu obraz Choʻqqi soqoldir. Choʻqqi soqol obrzi shunchalar mukammal nusxaki, u qarimaydi, xotirasi susaymaydi, insonlarga taʼsir kuchi yoʻqolmaydi. Choʻqqi soqol ramziy koʻrinishda otadan bolaga qoladigan illat kabidir. Bunga dalil sifatida bosh qahramonning oʻzica hamroh boʻlib yurgan Choʻqqi soqol, keyinchalik uning farzandlariga hamrohlik qilishidir.
Voqealar avvalida kuch-quvvatga toʻla bosh qahramon Choʻqqi soqolning quroli boʻlib xizmat qiladi. Voqealar rivojida esa qahramon ulgʻaya boradi va asta-sekinlik Choʻqqi soqolga boʻlgan xayrixohlik munosabati nafratga aylana boshlaydi. Soʻnggida esa unga qarshi qoʻzgʻalon koʻtarish kayfiyati paydo boʻladi.
va qizining qotiliga aylanadi.
Ushbu qahramon soʻzlab bergan voqealardan soʻng kitobxonda unga nisbatan hamdardlik hissi uygʻonadi. Yuz bergan hodisalarda uni ayblab boʻlmasligi ayon boʻladi.
Nazar Eshonqul oʻz qahramonini asar davomida katarsis hodisasiga duchor qiladi. Sodir boʻlgan voqealar qahramonning oʻzligini anglashiga sabab boʻladi va oʻzining qilgan ishlariga iqror boʻlish orqali poklanadi.
"Qora kitob" asari inson qalbidagi ezgulik va yovuzlikning azaliy kurashini oʻziga xos badiiy mahorat bilan tasvirlab, adabiyotimizga yangi ruh va falsafiy gʻoya olib kirgan.
Asardagi Choʻqqi soqol qaydir maʼnoda bosh qahramon ichidagi shaytondir. Bu kabi shayton har bir insonda mavjud. Ammo uning inson ustidan hukmronlik oʻrnatishiga yoʻl qoʻymaslik kerak. Agarda bunga yoʻl qoʻyilsa, qanday oqibatlarga sabab boʻlishini "Qora kitob" asari batafsil, yaqqol koʻrsatib bergan.
"Qora kitob" qissasi orqali kitobxon hayotning "qora boʻyoqlaridan" xabardor boʻladi. Nazarimda asar nomlanishi ham bejiz emas.
Asarda hayotning barcha qora boʻyoqlari jam boʻlgandek goʻyo. Asarni oʻqish orqali kitobxon oʻzi uchun kerakli xulosani chiqaradi va kelajakda qadam bosmaydi degan umiddamiz.
#by_someone_A
Modernistik oʻzbek adabiyoti namoyondasi Nazar Eshonqul qalamiga mansub "Qora kitob" asari chuqur ichki maʼnoga ega boʻlgan sof modernistik asar hisoblanadi. Asardagi bosh qahramon oʻtkazgan soʻnggi 30 yillik umridan norozi holatda ekanligini hikoya qilishni boshlashi bilanoq oʻquvchiga katta jumboq taqdim etadi. Asar davomida qahramon nutqi orqali uning butun umri soʻzlab beriladi. Asardagi ilk tugun qahramon qizining qotili ekanligini aytgan vaqtda yuzaga chiqadi. Shu nuqtada kitobxon beixtiyor seskanadi. Inson oʻz farzandining qotiliga aylanishi juda katta fojeadir. Oʻzbek adabiyotida bu hodisa asarlardan oʻrin olishi juda kamdan kam uchraydi. Oʻzbek adabiyotining yirik vakili Said Ahmad ham "Ufq" trilogiyasidagi qahramoni Tursunbekni qanchalar pastkash boʻlishiga qaramay, uning otasi tomonidan oʻldirilishiga jazm etmaydi. Bu dalillardan kelib chiqqan holda qahramonning bu ishiga asosli sababi kerak degan xulosaga kelamiz.
Asar ibtidosida bosh qahramonga qancha nafrat paydo boʻlsa, shuncha achinish hissi ham qamrab oladi kitobxonni. Bosh qahramonning bu holatga kelishida oʻzining aybi kattadir. Ammo qahramonning bunday chirkin vaziyatga kelib qolishida jamiyatning ham aybi kam emas.
Asar davomida qahramonning qilmishlariga sababchi yana bir obraz asarga qadam qoʻyadi. Bu obraz Choʻqqi soqoldir. Choʻqqi soqol obrzi shunchalar mukammal nusxaki, u qarimaydi, xotirasi susaymaydi, insonlarga taʼsir kuchi yoʻqolmaydi. Choʻqqi soqol ramziy koʻrinishda otadan bolaga qoladigan illat kabidir. Bunga dalil sifatida bosh qahramonning oʻzica hamroh boʻlib yurgan Choʻqqi soqol, keyinchalik uning farzandlariga hamrohlik qilishidir.
Voqealar avvalida kuch-quvvatga toʻla bosh qahramon Choʻqqi soqolning quroli boʻlib xizmat qiladi. Voqealar rivojida esa qahramon ulgʻaya boradi va asta-sekinlik Choʻqqi soqolga boʻlgan xayrixohlik munosabati nafratga aylana boshlaydi. Soʻnggida esa unga qarshi qoʻzgʻalon koʻtarish kayfiyati paydo boʻladi.
va qizining qotiliga aylanadi.
Ushbu qahramon soʻzlab bergan voqealardan soʻng kitobxonda unga nisbatan hamdardlik hissi uygʻonadi. Yuz bergan hodisalarda uni ayblab boʻlmasligi ayon boʻladi.
Nazar Eshonqul oʻz qahramonini asar davomida katarsis hodisasiga duchor qiladi. Sodir boʻlgan voqealar qahramonning oʻzligini anglashiga sabab boʻladi va oʻzining qilgan ishlariga iqror boʻlish orqali poklanadi.
"Qora kitob" asari inson qalbidagi ezgulik va yovuzlikning azaliy kurashini oʻziga xos badiiy mahorat bilan tasvirlab, adabiyotimizga yangi ruh va falsafiy gʻoya olib kirgan.
Asardagi Choʻqqi soqol qaydir maʼnoda bosh qahramon ichidagi shaytondir. Bu kabi shayton har bir insonda mavjud. Ammo uning inson ustidan hukmronlik oʻrnatishiga yoʻl qoʻymaslik kerak. Agarda bunga yoʻl qoʻyilsa, qanday oqibatlarga sabab boʻlishini "Qora kitob" asari batafsil, yaqqol koʻrsatib bergan.
"Qora kitob" qissasi orqali kitobxon hayotning "qora boʻyoqlaridan" xabardor boʻladi. Nazarimda asar nomlanishi ham bejiz emas.
Asarda hayotning barcha qora boʻyoqlari jam boʻlgandek goʻyo. Asarni oʻqish orqali kitobxon oʻzi uchun kerakli xulosani chiqaradi va kelajakda qadam bosmaydi degan umiddamiz.
#by_someone_A