Мисол учун, бир фуқаро елим идиш(баклажка)ни “Пластмасса” ёзуви остидаги туйнукдан ана шу банкоматга ташлади, дейлик. Қурилма махсус асбоб (сенсор) ёрдамида ташланган буюмнинг пластик, темир ёки қоғоз эканлигини аниқлайди. Чиқинди тури мансублиги мос келсагина, уни қабул қилади. Шундан сўнг, ташланган буюмнинг оғирлигини ўлчайди. Шундан келиб чиқиб, мижозга тўловни амалга оширади.
Қайд этиш жоизки, “Эко-чиқинди банкомат”лари ҳозирча шиша, темир идишлар, пластмасса ва қоғозларни қабул қилишга мўлжалланади. Чиқинди банкоматида мазкур буюмлар юқори зичликда прессланади ва контейнер тўлгач, Чиқиндиларни қайта ишлаш марказлари ёки бошқа бириктирилган масъул шахсларга юкни олиб кетиш тўғрисида sms хабарнома юборади.
Ушбу банкоматдан осон фойдаланишни йўлга қўйиш мақсади-да, ECHB (Эко-чиқинди банкомати) мобиль иловаси ишлаб чиқилиши зарур. Уни юклаб олган одам банкоматда керакли маълумотларни ҳижжалаб тўлдириб ўтирмайди. Бор-йўғи бир маротаба иловани юклаб телефонига ўрнатиш жараёнида маълумотларни тўлдиради. Чиқинди ташловчи мазкур қурилмадан фойдаланиш жараёнида QR-кодни сканерлайди ёки идентификация рақамини киритади. Шундан сўнг, чиқиндининг тури, оғирлиги ва бошқа хусусиятлардан келиб чиқиб, банкомат мижозга тўлов қилади. Тўловлар нақд пул, купон, ваучер, чипта ёки коммуналь ва солиқ тўловларида қайтим (Cashback) шаклида тўланиши мумкин.
Мазкур “Эко-чиқинди банкомат”ларига қўшимча равишда рекуператор жиҳозларни ўрнатиш мақсадга мувофиқ. Зеро, рекуператор жиҳозлар нафақат қурилмада сақланаётган чиқиндилардан таралаётган бадбўй ҳидларни тозалайди, балки ўша атрофдаги турли газлар ва бошқа омиллар сабаб зарарланган об-ҳавони ҳам фильтрлаб беради.
Бу борада Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги Инновацион инкубаторлар маркази аъзоларининг “Рекуператор ва ҳаво тозалагичларни ишлаб чиқариш” start-up лойиҳаларидан фойдаланиш юқори самара беради.
ШУНДАЙ БАНКОМАТЛАР ХОРИЖДА БОРМИ?
Албатта, бор! Чиқинди қабул қилиш банкомати учун тарихда илк бор, яъни 1920 йилнинг 13 сентябрида АҚШда Elmer Jons ва Syu Uoker патент олган экан. Бу банкомат ўша вақтларда “шишаларни қайтариш машинаси” деб номланган. 1962 йилга келиб Aage Tveitan ушбу қурилмани такомиллаштиради. Шундан сўнг, “Artur Tveitan ASA innovator” фирмаси уларни оммавий ишлаб чиқаришни ва дунё бўйлаб сотишни йўлга қўяди. 1994 йилда “Kansmacker” томонидан шиша, пластмасса ва энергетик ичимликларнинг металл қутиларини қабул қилишни ўзида жамлаган учтаси битта банкомат сифатида ишлаб чиқилади. Ушбу қурилма бугунги кунда АҚШнинг баъзи штатларида фаолият кўрсатмоқда. Ҳозирги кунда қаттиқ чиқиндиларни қабул қилувчи бундай банкоматлар дунё бўйлаб юз мингтадан ортиқ экан. Хусусан, Буюк Британия, Германия, Россия, Норвегия, Швеция, Австралия, Канада ва АҚШ давлатлари ана шундай қурилмалардан фаол фойдаланиб келмоқда. Бирлашган Араб Амирликлари, Ҳиндистон, Бразилия ва бошқа мамлакатларда ҳам муатахассислар чиқинди қабул қилувчи бундай қурилмаларни ҳудудга мослаб, маҳаллий ишлаб чиқариш устида бош қотирмоқда.
ХУЛОСА ЎРНИДА
Мазкур лойиҳа таклифи Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ҳаракати –Ўзбекистон Либерал демократик партияси томонидан “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг “Атроф-муҳитни асраш ва “яшил иқтисодиёт” йилида амалга ошириш бўйича давлат дастури жамоатчилик муҳокамаси доирасида
www.uzbekistan2030.uz порталига юборилди.
Чиқиндиларни қайта ишлаш ва ажратишнинг жорий қилинишини таъминлашга кўмаклашувчи, аҳолининг экологик онги ва масъулиятини оширувчи, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва чиқиндиларни қайта ишлаш орқали табиий ресурсларни тежашга ёрдам берувчи ушбу лойиҳа таклифи тез орада амалиётга жорий этилишини кутиб қоламиз.
Абдулла ЧИМИРЗАЕВ,
лойиҳа муаллифи
